Kỳ 3: Vì sao hàng giả vẫn còn đất sống?

Chống hàng giả, hàng nhái – Cuộc chiến không khoan nhượng:

Sự dễ dãi của người tiêu dùng

Thương mại điện tử (TMĐT) và các hình thức kinh doanh trên mạng xã hội bùng phát đã và đang trở thành một phương thức quan trọng giúp người dân mua bán hàng hóa. Tuy nhiên, chính vì tốc độ tăng trưởng nhanh của TMĐT cũng tạo ra vô vàn lỗ hổng để các đối tượng lợi dụng hình thức kinh doanh này để buôn bán hàng giả, hàng nhái, hàng có dấu hiệu phạm pháp.

Không khó để bắt gặp trên Facebook và các trang mạng xã hội khác những phiên livestream công khai bán các sản phẩm như sữa, thực phẩm chức năng, mỹ phẩm… với sự tham gia của đông đảo những Facebooker, TikToker từ nghệ sĩ, người nổi tiếng đến tiểu thương, thậm chí có cả nhân viên y tế. Không ai quản lý, không ai kiểm tra những sản phẩm dạng này mà đơn giản người livestream ra sức dành những lời “có cánh”, những khẳng định chắc nịch về nguồn gốc, công dụng, còn người mua thì cứ chốt đơn, hồn nhiên mua hàng chỉ bằng niềm tin vào người bán.

Thậm chí, Facebook còn có sẵn tính năng quảng cáo các phiên livestream này cho những người dùng đã từng click (bấm – PV) vào những mặt hàng tương tự. Ít ai ngờ rằng, trong số các sản phẩm được quảng cáo đó, phần lớn đều là những sản phẩm giả, nhái các thương hiệu nổi tiếng. Nhiều người kinh doanh còn xây dựng những kho hàng lớn, mạng lưới bán hàng dày đặc trên mạng xã hội để tiêu thụ hàng hóa bất hợp pháp.

Mênh mông các mặt hàng kinh doanh, mua bán trên mạng xã hội thật – giả lẫn lộn, người tiêu dùng thì dễ tính, mua vì rẻ, vì tin tưởng người bán nhưng lại thiếu sự kỹ tính cần thiết để kiểm tra chất lượng hàng hóa. Điều đáng nói là, dù cảnh báo rất nhiều, không ít người tiêu dùng vẫn “nhắm mắt” tiêu thụ.

Một bác sĩ xuất hiện trong quảng cáo sữa giả của đường dây sản xuất sữa giả quy mô lớn bị triệt phá gần đây. Ảnh chụp màn hình

Thủ đoạn lách luật tinh vi

Tại cuộc họp về công tác chống buôn lậu, gian lận thương mại và hàng giả, hàng nhái thời gian qua, do Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính chủ trì, đại diện các bộ, ngành chức năng đã chỉ rõ những phương thức, thủ đoạn phổ biến. Trong đó có việc lợi dụng thủ tục đơn giản với hàng hóa quá cảnh, chuyển cửa khẩu, loại hình miễn thuế đối với hàng hóa tạm nhập tái xuất để trà trộn hàng vi phạm với hàng nhập khẩu chính ngạch, thẩm lậu vào thị trường Việt Nam.

Ngoài ra, các đối tượng còn lợi dụng hoạt động của DN để tổ chức sản xuất, buôn bán hàng giả, hàng xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ, hàng kém chất lượng.

Tại hội nghị trực tuyến toàn quốc ngày 23/5 về phòng chống buôn bán hàng giả, gian lận thương mại trong lĩnh vực y tế, Thượng tá Vũ Thanh Tùng – Phó Cục trưởng Cục Cảnh sát điều tra tội phạm về tham nhũng, kinh tế, buôn lậu (C03), Bộ Công an – cho biết, từ đầu năm đến nay, riêng về tội phạm sản xuất, buôn bán hàng giả, cơ quan công an đã khởi tố 6 vụ án.

Bước đầu, cơ quan công an xác định có 8 nhóm thủ đoạn phổ biến như: lợi dụng cơ chế tự công bố sản phẩm để đăng ký tiêu chuẩn cao nhưng sản xuất không đúng; thổi phồng công dụng, tính năng để lừa dối người tiêu dùng; thành lập nhiều DN, đăng ký tại nhiều địa điểm khác nhau, hoạt động khép kín từ sản xuất đến phân phối; câu kết với cơ quan chức năng để hợp thức hóa các thủ tục kiểm nghiệm sản phẩm; giảm số lỗi khi cấp phép nhà máy sản xuất theo tiêu chuẩn GMP; hạn chế trong công tác hậu kiểm...

Chồng chéo trong quản lý

Như đã nói, hàng giả không tự nhiên xuất hiện trên thị trường. Trước khi đến tay người tiêu dùng, chúng phải vượt qua nhiều tầng nấc quản lý. Vậy trách nhiệm của cơ quan chức năng ở đâu khi hàng loạt vụ việc bị phanh phui?

Theo các chuyên gia, những vụ việc hàng giả, thực phẩm “bẩn” gây rúng động dư luận thời gian qua phản ánh một thực tế đáng lo ngại: sự chồng chéo trong quản lý, buông lỏng kiểm soát và thiếu quyết liệt trong công tác thanh tra, kiểm tra và xử lý vi phạm.

Đơn cử như vụ sữa giả, đến khi truy trách nhiệm thì không thấy đơn vị nào đứng ra nhận. Một hộp sữa đã có tới ba bộ quản lý: Bộ Công Thương, Bộ Y tế và Bộ Nông nghiệp và Môi trường (trước đây là Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn). Chính sách tự công bố sản phẩm theo Nghị định 15/2018/NĐ-CP (với phần lớn sản phẩm sữa) và Nghị định 98/2021/NĐ-CP (với trang thiết bị y tế loại A và B), dù nhằm mục tiêu giảm thủ tục hành chính, đang bộc lộ những lỗ hổng pháp lý đáng lo ngại.

Cụ thể, Nghị định 15/2018/NĐ-CP cho phép DN tự công bố sản phẩm mà không cần thẩm định trước, chỉ yêu cầu bản tự công bố và phiếu kiểm nghiệm. Trong khi đó, khâu hậu kiểm còn mang tính hình thức, đặc biệt tại các cơ sở nhỏ lẻ. Thêm vào đó, việc phân tán quản lý giữa ba bộ càng gây khó khăn trong giám sát và xử lý.

Tương tự, theo Nghị định 98/2021/NĐ-CP, trang thiết bị y tế loại A và B chỉ cần công bố tiêu chuẩn tại Sở Y tế mà không cần thẩm định. Việc chỉ dựa vào hồ sơ tự khai báo đã tạo ra kẽ hở để đưa hàng kém chất lượng, thậm chí hàng giả, ra thị trường, đe dọa đến tính mạng người sử dụng.

Trong khi ở nhiều quốc gia, việc DN tự công bố sản phẩm là phổ biến vì gắn với trách nhiệm xã hội, thì tại Việt Nam, do sự buông lỏng của một số cơ quan chuyên trách, cơ chế này đã bị lợi dụng triệt để. Nếu không có quy trình hậu kiểm nghiêm túc và chế tài xử phạt mạnh tay, hàng giả vẫn sẽ tiếp tục tồn tại dai dẳng.

(Còn nữa)

Thứ trưởng Bộ Tài chính Bùi Văn Khắng cho biết, các loại hàng giả như thuốc chữa bệnh, sữa, thực phẩm, mỹ phẩm không rõ nguồn gốc vào Việt Nam rất nhiều qua đường hàng không, đường biển, đường bộ, cả các cửa khẩu chính ngạch lẫn đường mòn lối mở. Hành vi vi phạm của các đối tượng chủ yếu là khai sai tên hàng, số lượng, trị giá, nguồn gốc xuất xứ; lợi dụng phương tiện xuất nhập cảnh để vận chuyển, che giấu hàng hóa trái phép.

Minh Nhật