Kỳ họp lịch sử đặt nền móng thực hiện mô hình 'Quốc hội số'

Quốc hội lắng nghe và thảo luận các vấn đề liên quan mật thiết đến đời sống của người dân

Quốc hội của hành động và kiến tạo

Nhìn lại nhiệm kỳ Quốc hội khóa XV, PGS.TS Bùi Hoài Sơn, Ủy viên thường trực Ủy ban Văn hóa, Giáo dục của Quốc hội cảm nhận Quốc hội khóa XV đã bắt đầu hành trình cải cách thể chế với tốc độ và chiều sâu hiếm có. Chúng ta đã thay đổi cách làm luật, thay đổi cách giám sát, thay đổi cách thảo luận, thay đổi cách phản hồi kiến nghị cử tri, thay đổi cách tiếp cận nguồn lực, thay đổi cách tổ chức bộ máy, thay đổi cách đánh giá hiệu quả chính sách. Chúng ta đã mạnh mẽ chạm vào những điểm nghẽn mà nhiều nhiệm kỳ trước chưa làm được như: phân cấp - phân quyền, mô hình chính quyền địa phương hai cấp, cơ chế tự chủ, đổi mới dịch vụ công, dữ liệu quản trị, minh bạch thông tin, trách nhiệm giải trình, quản lý kinh tế sáng tạo, thị trường văn hóa, tổ chức đô thị hạnh phúc.

Cùng với đó, nhiệm kỳ này đã ghi nhận nhiều đổi mới pháp lý trọng yếu. Theo chương trình, chỉ riêng tại Kỳ họp thứ Mười, Quốc hội sẽ xem xét, thông qua hơn 60 luật, nghị quyết, cho thấy nỗ lực của Quốc hội trong hoàn thành nhiệm vụ lập pháp cả nhiệm kỳ, đồng thời phản ánh sự chủ động, đổi mới trong tổ chức hoạt động nghị trường, đặc biệt là nâng cao năng lực hoạch định chính sách đáp ứng yêu cầu phát triển của đất nước. Quốc hội tập trung xem xét, thông qua nhiều đạo luật có tính nền tảng, tác động dài hạn, trải rộng từ kinh tế - tài chính đến khoa học - công nghệ, an ninh mạng, trí tuệ nhân tạo, y tế, dân số và giáo dục. Qua đó đã thể hiện tầm nhìn chiến lược trong hoàn thiện khung pháp lý cho những lĩnh vực mới nổi, đồng thời khẳng định tư duy lập pháp ngày càng chủ động, dự báo tốt hơn, coi pháp luật là công cụ nâng cao năng lực, hiệu quả quản trị quốc gia trong bối cảnh cạnh tranh toàn cầu ngày một gay gắt.

Bên cạnh đó, ĐBQH Nguyễn Thị Nguyệt Nga (Hải Phòng) đánh giá, các luật, nghị quyết được Quốc hội thông qua tại Kỳ họp lần này đều có liên quan mật thiết đến đời sống của người dân, như về thuế thu nhập cá nhân, giáo dục, phòng bệnh, dân số, xây dựng, đất đai... Trong giáo dục, việc Quốc hội thống nhất một bộ sách giáo khoa, xem xét miễn học phí, hỗ trợ sách giáo khoa miễn phí cho học sinh, hay chính sách tiền lương, phụ cấp cho đội ngũ giáo viên... đều là những nội dung được dư luận xã hội quan tâm, theo dõi. Trong lĩnh vực y tế, các đề xuất, quyết đáp liên quan đến miễn viện phí, tăng cường y tế cơ sở, bảo đảm chăm sóc sức khỏe nhân dân ngay từ tuyến đầu... cũng được người dân đánh giá rất cao. Đây là hai lĩnh vực mà mọi gia đình đều gắn bó: sức khỏe là vấn đề sống còn, còn giáo dục là hành trình đi học kéo dài từ mầm non đến đại học, sau đại học.

Đặc biệt, việc thể chế hóa kịp thời các Nghị quyết của Bộ Chính trị tiếp tục là điểm nhấn quan trọng của hoạt động lập pháp tại Kỳ họp này, góp phần đưa các định hướng lớn của Đảng đi nhanh vào cuộc sống thông qua hệ thống luật pháp đồng bộ và phù hợp với thực tiễn. Quốc hội đã nhận diện đúng và trúng những vấn đề mới phát sinh, những yêu cầu cấp bách trong chuyển đổi mô hình tăng trưởng, chủ động thích ứng với các thách thức an ninh phi truyền thống. Việc sửa đổi các luật về dân số và phòng bệnh cho thấy Quốc hội đã rút ra nhiều bài học quan trọng sau đại dịch Covid-19, hướng tới hệ thống y tế chủ động, dự phòng hiệu quả và bền vững. Các đạo luật liên quan đến thương mại điện tử, công nghệ cao và an ninh mạng... đặt nền móng pháp lý cho kinh tế số, đồng thời tăng cường khả năng bảo vệ dữ liệu, nâng cao năng lực ứng phó trước các rủi ro an ninh phi truyền thống. Các Nghị quyết về thí điểm cơ chế, chính sách đặc thù cho Thủ đô Hà Nội, sửa đổi, bổ sung Nghị quyết số 98/2023/QH15 về thí điểm một số cơ chế, chính sách đặc thù phát triển TP. Hồ Chí Minh... cũng là những minh chứng tiêu biểu cho tư duy đổi mới gắn với tăng cường phân cấp, phân quyền, tạo ra không gian phát triển mới cho các đô thị đặc biệt đang đóng vai trò động lực của cả nước.

Tính chuyên nghiệp, hiệu quả của Kỳ họp được thể hiện rõ qua tiến độ làm việc khẩn trương và sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan của Quốc hội, cơ quan soạn thảo và từng đại biểu. Nhiều phiên họp được tổ chức với số lượng lớn các nội dung trình Quốc hội xem xét, thảo luận, đòi hỏi sự chuẩn bị kỹ lưỡng, tranh luận có chiều sâu, và khả năng xử lý thông tin nhanh chóng nhưng thận trọng và có hệ thống. Qua đó đã phản ánh sự trưởng thành trong kỹ năng lập pháp của đại biểu, đặc biệt là tính chủ động trong nghiên cứu, phản biện, và đóng góp hoàn thiện chính sách của các đại biểu, các cơ quan của Quốc hội và cơ quan soạn thảo.

Không chỉ vậy, ĐBQH Nguyễn Thị Nguyệt Nga cho rằng, một điểm mới trong phương thức tổ chức là thảo luận gộp các luật cùng nhóm nội dung (như nhóm luật giáo dục, chương trình mục tiêu quốc gia) trong cùng một phiên họp. Cách làm này giúp đại biểu dễ dàng so sánh, đối chiếu các quy định pháp luật, bảo đảm tính thống nhất và tránh xung đột pháp lý. Khi chúng ta đặt các dự án luật liên quan đến nhau, thuộc cùng một lĩnh vực thảo luận sẽ có nhiều cơ hội để đại biểu đối chiếu, thấy ngay những xung đột, thiếu thống nhất giữa các luật, kịp thời điểm chỉnh, góp phần bảo đảm chất lượng luật được Quốc hội thông qua.

Phản ứng chính sách nhanh và kịp thời, hướng tới “Quốc hội số

Tuy vậy, số lượng lớn các luật, nghị quyết được thông qua tại Kỳ họp và hầu hết đều được xem xét, thông qua theo quy trình tại một Kỳ họp cũng đặt ra trách nhiệm rất lớn đối với Chính phủ, các bộ, ngành, địa phương trong việc tổ chức thực thi để có thể phát huy ngay tinh thần đổi mới, đột phá trong các luật, nghị quyết. Đặc biệt, việc ban hành các văn bản quy định chi tiết các luật, nghị quyết trong các lĩnh vực mới như trí tuệ nhân tạo, thương mại điện tử, an ninh mạng... đòi hỏi sự tham vấn sâu rộng các chuyên gia, cộng đồng doanh nghiệp, kinh nghiệm quốc tế để bảo đảm tính khả thi, giảm chi phí tuân thủ, giảm thủ tục hành chính và kịp thời cập nhật những thay đổi nhanh của công nghệ.

Dù còn nhiều khó khăn, thách thức nhưng có thể thấy, Quốc hội đã khẳng định vai trò trung tâm trong xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa, đặt nền móng cho mô hình quản trị chuyên nghiệp, minh bạch, hiện đại và hiệu quả. Đồng thời cho thấy chiều sâu đổi mới tư duy lập pháp, ở khả năng dự báo, phản ứng chính sách nhanh và kịp thời, ở quyết tâm thể chế hóa các Nghị quyết của Đảng bằng các đạo luật, các nghị quyết có chất lượng. Những kết quả ấy tạo nền tảng vững chắc để đất nước bước vào kỷ nguyên phát triển mới.

Kỳ họp thứ 10 khép lại cũng là thời điểm hướng tới Quốc hội Khóa XVI, nhiệm vụ đặt ra sẽ rất nặng nề nhưng vẻ vang. Cuộc bầu cử ĐBQH Khóa XVI và đại biểu HĐND các cấp nhiệm kỳ 2026 - 2031 sẽ diễn ra sớm hơn (tháng 3/2026) ngay sau Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ XIV, đáp ứng kịp thời yêu cầu thể chế hóa các chủ trương, đường lối mới của Đảng. Hơn nữa, bối cảnh thế giới và trong nước cũng cho thấy có sự biến đổi rất nhanh, từ tác động của cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư, thay đổi của địa chính trị thế giới đến ảnh hưởng của biến đổi khí hậu…, do đó khối lượng công việc của Quốc hội Khóa XVI có lẽ cũng sẽ rất nặng nề.

Nhưng, ĐBQH Nguyễn Thị Nguyệt Nga cho rằng, với truyền thống tốt đẹp của Quốc hội Việt Nam 80 năm qua, kế thừa và phát huy những thành quả, kinh nghiệm từ đổi mới, nâng cao chất lượng, hiệu quả, hiệu lực các hoạt động của Quốc hội các khóa, đặc biệt là nhiệm kỳ Khóa XV, Quốc hội nhiệm kỳ Khóa XVI sẽ có sự tiếp nối thuận lợi, hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ đặt ra, nhất là thực hiện mô hình “Quốc hội số” đã được đặt nền tảng vững chắc từ hôm nay. Các đại biểu Quốc hội tái cử sẽ tiếp tục lan tỏa tinh thần đổi mới tới các đại biểu Quốc hội Khóa XVI.

Trong giai đoạn tới, PGS.TS Bùi Hoài Sơn khẳng định, thước đo cao nhất của phát triển chính là sự thay đổi trong đời sống Nhân dân khi dịch vụ công nhanh hơn, công bằng hơn, minh bạch hơn; đô thị đáng sống hơn; con người hạnh phúc hơn; văn hóa thăng hoa hơn; dữ liệu thông minh hơn; tiếng nói của Nhân dân mạnh hơn; đổi mới sáng tạo năng động hơn; di sản được gìn giữ tốt hơn; thanh niên được trao quyền sáng tạo nhiều hơn; cộng đồng được chăm sóc tinh thần nhiều hơn.

Hương Giang