Kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí cách mạng Việt Nam (21/6/1925 - 21/6/2025): Nhà báo Phạm Quang Dụ sống mãi với thời gian

Nhà báo, liệt sĩ Phạm Quang Dụ (thứ hai từ trái qua, đang bế cháu nhỏ) chụp cùng các phóng viên Báo Quân giải phóng Trung Trung bộ (Quân khu 5) năm 1974 (ảnh tư liệu gia đình cung cấp).

Tay run run cầm bức ảnh đen trắng ghi lại khoảnh khắc nhà thơ Tố Hữu chụp lưu niệm cùng sinh viên Khoa Báo chí - Xuất bản, Trường Tuyên huấn Trung ương (nay là Học viện Báo chí và Tuyên truyền) khóa 1 (1969-1973). Trong bức ảnh Phạm Quang Dụ nở nụ cười tươi bên cạnh nhà thơ và các bạn sinh viên. Càng nhìn, ký ức về người anh cả càng ùa về trong lòng ông Quế.

Ông Quế kể: Anh Dụ sinh năm 1952 là anh cả trong gia đình có 5 anh chị em. Thủa thiếu thời, anh học giỏi nhất nhì làng Yên Hoành, xã Định Tân, huyện Yên Định. Năm 1966, anh theo học khoa chế tạo máy, Đại học Bách khoa Hà Nội. Vì yêu văn, đam mê viết báo, năm 1969 anh thử sức thi vào Khoa Báo chí - Xuất bản, Trường Tuyên huấn Trung ương và trở thành sinh viên khóa 1 của trường báo chí. Tháng 2/1972, khi đang là sinh viên, anh xung phong nhập ngũ, trở thành phóng viên mặt trận Báo Quân giải phóng Trung Trung bộ (Quân khu 5), mang quân hàm chuẩn úy.

Cuộc hành quân của chiến sĩ trẻ Phạm Quang Dụ cùng đồng đội được nhà báo Phí Văn Chiến kể lại trong một bài báo cách đây 23 năm: “Sau chiến dịch Quảng Trị năm 1972, mười phóng viên gồm Nguyễn Duy Quyên, Phí Văn Chiến, Nguyễn Viết Liên, Vũ Mạnh Long, Nguyễn Minh Quang, Nguyễn Đăng Tuân, Nguyễn Đình Trân, Nguyễn Khắc Thông, Phạm Quang Dụ, Phạm Đức Rục, được lệnh tăng cường cho Báo Quân giải phóng Trung Trung bộ (Quân khu 5). Ngày 4/2/1974, chúng tôi rời Hà Nội"...

Quá trình hành quân vào tòa soạn mới, tác giả kể những gian nan phải vượt qua như đường xa, dốc cao, phải cắt rừng để đi, thậm chí phải bỏ tư trang cho đỡ nặng. Thế nhưng, không hiểu Dụ lấy hơi sức ở đâu ra nữa mà tự nhiên lại xướng lên trò đọc thơ cho... đỡ mệt. Dụ đọc: “Cứ một giờ lại nghỉ mười phút/ Trong cuộc hành quân đi bộ sáng nay/ Anh bỗng nhớ em lên lớp mỗi ngày"... (trích bài thơ “Một giờ và mười phút” của tác giả Phạm Tiến Duật - PV). Nghe bài thơ hay quá, trong đoàn lại có nhiều người có người yêu là giáo viên nên bắt đầu đọc theo... Người đi trước đọc một câu, người đi sau đọc một câu, cứ thế kéo dài cả ngày. Cái mệt như tan biến mất.

Vợ chồng ông Phạm Quang Quế (em trai liệt sĩ) bên những kỷ vật còn lại của nhà báo, liệt sĩ Phạm Quang Dụ.

Ông Quế nhớ lại, có lần, anh Dụ viết thư về tâm sự, làm báo thời chiến tranh mà chưa được xuống chiến trường, ai cũng thèm đi để viết mà chưa được đi. Anh mong muốn vào chiến trường hơn ai hết. Anh khát khao những dòng tin từ chiến trường đến với hậu phương. Về sau, khi nhận nhiệm vụ đi theo Sư đoàn 3 (Sao Vàng) anh đã thỏa ước nguyện.

Cũng như bao người lính trẻ, chiến sĩ Phạm Quang Dụ vượt qua những cung đường hành quân hiểm trở. Khi đến dãy núi Hòa Bình, huyện An Lão, tỉnh Bình Định, anh đã sa vào ổ phục kích của Mỹ và bị sát hại khi mới 23 tuổi.

“Ngày nhận tin anh Dụ mất, bố mẹ khóc cả ngày lẫn đêm. Khi chưa tìm thấy mộ của anh, cả gia đình vẫn nghĩ rằng có sự nhầm lẫn, hy vọng anh còn sống. Năm 2007, phần mộ của anh được tìm thấy tại chiến trường năm xưa. Lúc này, gia đình đã chôn những bài báo, cuốn nhật ký và nhiều kỷ vật khác xuống phần mộ. Mong rằng, ở thế giới bên kia anh có thể sống trọn với đam mê đi và viết”.

Sáng hôm sau, tôi cùng ông Quế trở về làng Yên Hoành, nơi sinh ra và lớn lên của nhà báo, liệt sĩ Phạm Quang Dụ. Tại tư gia, có ông Phạm Quang Thục (em trai liệt sĩ), bà Phạm Thị Thược (em gái liệt sĩ) cùng đông đảo con, cháu.

Ông Thục kể: “Mỗi lần về quê, bao giờ anh cũng mang quà cho các em. Biết anh Quế thích học các môn học tự nhiên, anh tặng mấy cuốn sách Toán, Lý, Hóa... Với tôi, khi đó ham chơi, lúc cho cái cần câu, có khi là cái loa nhỏ... Những món quà bình dị nhưng chứa đầy tình yêu thương của người anh cả. Anh Dụ rất mê viết, vì thế anh bỏ ngang việc học kỹ sư ở Đại học Bách khoa để thực hiện ước mơ trở thành nhà báo”.

Ông Thục cho biết, mỗi dịp 21/6 - Ngày Báo chí cách mạng Việt Nam, anh em trong nhà lại sum họp, thắp hương cho anh. Mấy anh em ngồi lại, ôn chuyện cũ, bảo ban con cháu sống thuận hòa, noi gương bác Dụ.

Trò chuyện với chúng tôi, Phó Chủ tịch UBND xã Định Tân Trịnh Xuân Anh tự hào nói: “Địa phương luôn tự hào đã sinh ra người con anh dũng, một nhà báo chiến trường gan dạ, nhiệt huyết. Sự hy sinh của nhà báo, liệt sĩ Phạm Quang Dụ là minh chứng cho tinh thần dũng cảm, sẵn sàng xông pha nơi tuyến lửa của các nhà báo chiến trường. Anh là một trong số hơn 500 nhà báo đã ngã xuống trong các cuộc kháng chiến, để lại di sản quý báu cho nền báo chí cách mạng Việt Nam. Noi theo tấm gương các anh hùng liệt sĩ, không ngừng cố gắng vươn lên, ngày nay xã Định Tân đã đạt chuẩn xã NTM kiểu mẫu, địa phương cũng là đơn vị được vinh dự đón nhận danh hiệu Anh hùng Lực lượng vũ trang Nhân dân”.

Bài và ảnh: Đình Giang