Kỷ niệm 80 năm Hiến chương LHQ: Sinh ra từ đống tro tàn, vững bước cho hòa bình và công bằng dài lâu

Hiến chương LHQ được ký kết tại buổi lễ diễn ra ở Tòa nhà Tưởng niệm chiến tranh cựu chiến binh, San Francisco, vào ngày 26/6/1945. (Nguồn: UN)

Trong bài viết trên báo The Nation ngày 25/6, Chủ tịch Đại hội đồng LHQ Philemon Yang đánh giá, kể từ khi Hiến chương ra đời, LHQ trở thành biểu tượng cao nhất cho khát vọng hợp tác quốc tế, là hiện thân đầy đủ nhất của hoài bão chấm dứt “thảm họa chiến tranh”. Dù trong một thế giới ngày càng hoài nghi, cột mốc này vẫn đáng được ghi nhận.

Sinh ra từ đống tro tàn

LHQ là tổ chức duy nhất có thể duy trì bền vững qua nhiều thập kỷ. Điều đó càng đáng kể nếu xét đến bối cảnh ra đời của tổ chức. Thế chiến I (1914-1918) và sau đó là Thế chiến II (1939–1945) kết thúc đã để lại hậu quả thảm khốc cho nhân loại với hơn 60 triệu người thiệt mạng, nhiều thành phố bị phá hủy hoàn toàn, hàng trăm triệu người lâm vào cảnh đói nghèo, di dời và bất ổn.

Thất bại của Hội quốc liên trong việc ngăn chặn xung đột càng khiến cộng đồng quốc tế nhận ra sự cần thiết phải thiết lập một cơ chế đa phương mới, có khả năng gìn giữ hòa bình và xử lý xung đột hiệu quả hơn.

Ngay từ năm 1941, Tuyên bố Đại Tây Dương giữa Anh và Mỹ đã phác thảo những nguyên tắc nền tảng cho trật tự thời hậu chiến, sau đó được cụ thể hóa qua Tuyên bố LHQ (1/1/1942). Đến tháng 4/1945, Hội nghị San Francisco chính thức được triệu tập với sự tham gia của đại diện 50 nước để thông qua bản dự thảo Hiến chương - kết tinh của nhiều năm thương thảo giữa các cường quốc và các nước đồng minh chống phát xít.

Vào ngày 26/6/1945, đại diện của 50 quốc gia đã cùng nhau ký kết Hiến chương LHQ, văn kiện sáng lập LHQ gồm 19 chương, 111 điều, thể hiện khát vọng cháy bỏng của các dân tộc về một trật tự quốc tế mới dựa trên hòa bình, hợp tác và pháp quyền.

Ngay trong Điều 1, Hiến chương LHQ đã xác định rõ 4 mục tiêu cơ bản: Duy trì hòa bình và an ninh quốc tế, phát triển các quan hệ hữu nghị giữa các quốc gia trên cơ sở tôn trọng nguyên tắc bình đẳng chủ quyền; thực hiện hợp tác quốc tế trong giải quyết các vấn đề kinh tế, xã hội, văn hóa, nhân đạo; thúc đẩy, khuyến khích tôn trọng nhân quyền và là trung tâm điều phối hành động của các quốc gia để đạt được các mục tiêu chung.

Tư tưởng cốt lõi của Hiến chương được thể hiện trong Điều 2, đặc biệt là nguyên tắc không sử dụng vũ lực hoặc đe dọa dùng vũ lực trong quan hệ quốc tế, giải quyết tranh chấp bằng biện pháp hòa bình, không can thiệp vào công việc nội bộ của các quốc gia, tôn trọng chủ quyền và toàn vẹn lãnh thổ. Đây là những nguyên tắc mang tính ràng buộc và phổ quát, trở thành nền tảng cho luật pháp quốc tế đương đại.

Hiến chương cũng khẳng định tính chất bao trùm của LHQ: là một tổ chức mở, dành cho mọi quốc gia yêu chuộng hòa bình, sẵn sàng chấp nhận các nghĩa vụ của Hiến chương và cam kết thực hiện chúng.

Đặc biệt, văn kiện này là một trong số ít tài liệu quốc tế vừa mang tính chuẩn mực cao, vừa có giá trị thực thi, nhờ sự đồng thuận rộng rãi và cơ chế thể chế hóa cụ thể trong các cơ quan LHQ như Hội đồng Bảo an, Đại hội đồng, Tòa án Công lý quốc tế...

Tổng thư ký đầu tiên của LHQ Trygve Lie (1896-1968) từng khẳng định: “Hiến chương LHQ là hy vọng lớn nhất mà thế giới từng có cho một nền hòa bình dài lâu”.

Tất nhiên, không một tổ chức nào là hoàn hảo, nhưng như lời Tổng thư ký thứ hai của LHQ Dag Hammarskjöld (1905-1961) từng nói: “LHQ không được lập ra để đưa nhân loại lên thiên đường, mà để cứu chúng ta khỏi địa ngục. Trên phương diện đó, tổ chức này đã không thất bại”.

80 năm đồng hành

Theo Chủ tịch Đại hội đồng LHQ Philemon Yang, dù thế giới vẫn chứng kiến những hình ảnh đau lòng từ các cuộc xung đột – ở Dải Gaza, Sudan, Ukraine và nhiều nơi khác – và xung đột gần đây giữa Israel và Iran tiếp tục cho thấy sự mong manh của hòa bình, đặc biệt tại Trung Đông, thì nhân loại hiện vẫn đang tránh được một cuộc Thế chiến III. Trong kỷ nguyên hạt nhân, đó là thành tựu không thể xem nhẹ – một thành quả cần được bảo vệ bằng toàn bộ nỗ lực tập thể.

Đồng tình với Chủ tịch Philemon Yang, theo ABC News, ông Kishore Mahbubani, từng hai lần làm đại sứ Singapore tại LHQ, ghi nhận rằng, mặc dù vẫn còn chiến tranh, nhưng số người chết đã tiếp tục giảm trong thời gian dài “và nhìn chung, thế giới vẫn là một nơi yên bình hơn nhiều... nhiều quốc gia nhỏ vẫn sống trong hòa bình, không phải lo lắng về những nước láng giềng chiếm đóng”.

Trong 8 thập kỷ qua, nhiều bước tiến quan trọng của sự phát triển nhân loại mang dấu ấn trực tiếp từ LHQ. (Nguồn: GPA)

Trong 8 thập kỷ qua, nhiều bước tiến quan trọng của sự phát triển nhân loại mang dấu ấn trực tiếp từ LHQ. Có thể kể đến thành công của Các Mục tiêu Phát triển thiên niên kỷ (MDGs), được 189 quốc gia thành viên cùng hơn 20 tổ chức quốc tế thông qua năm 2000 - một bản đồ hành động chung của toàn thế giới.

Đến năm 2015, so với năm 1990, tỷ lệ nghèo cùng cực đã giảm hơn một nửa, tỷ lệ tử vong trẻ em giảm gần 50%. Hàng triệu trẻ em, đặc biệt là các bé gái - vốn bị tước đoạt quyền học hành trong nhiều thế hệ - lần đầu tiên được đến trường.

Ngày nay, trong nỗ lực thực hiện Các Mục tiêu Phát triển bền vững (SDGs), cộng đồng quốc tế cần tiếp nối di sản đó, tiếp tục hành động mạnh mẽ để xóa đói giảm nghèo, chấm dứt nạn đói, bảo đảm phổ cập chăm sóc y tế và hướng tới mô hình sản xuất-tiêu dùng bền vững.

Một câu chuyện khác về tiến bộ, tuy ít được nhắc đến, nhưng mang ý nghĩa lịch sử: sự sụp đổ của chế độ thực dân.

Tám thập niên trước, bóng ma thực dân vẫn bao trùm phần lớn thế giới, nhưng ngày nay, hơn 80 quốc gia từng là thuộc địa tại châu Á, châu Phi, khu vực Caribbean và Thái Bình Dương đã giành độc lập và gia nhập LHQ.

Sự chuyển đổi đó đã tái định hình trật tự toàn cầu. “Đó là chiến thắng của quyền tự quyết - sự khẳng định sâu sắc nguyên tắc cốt lõi nhất của Hiến chương: bình đẳng chủ quyền giữa các quốc gia”, ông Philemon Yang nhận định.

Tinh thần bất diệt

Thế giới ngày nay đã đổi thay sâu sắc. LHQ đang đối mặt với cuộc khủng hoảng tài chính nghiêm trọng. Dù Chương trình Nghị sự 2030 vì Phát triển bền vững đưa ra nhiều cam kết đầy hứa hẹn, song tiến độ thực hiện lại không đồng đều. Bình đẳng giới vẫn còn là mục tiêu xa vời. Cam kết kiềm chế sự nóng lên toàn cầu và bảo vệ hành tinh đang dần vượt ngoài tầm tay.

Tuy nhiên, Chủ tịch Đại hội đồng LHQ khẳng định: “Những trở ngại đó không nên làm suy giảm tham vọng mà càng phải thúc đẩy quyết tâm hành động của cộng đồng quốc tế. LHQ luôn thể hiện vai trò thiết yếu trong thời khắc khủng hoảng”. Theo ông, những người khai sinh ra LHQ đã chứng kiến nhân loại ở thời kỳ đen tối nhất, nhưng thay vì tuyệt vọng, “họ đã hành động với tinh thần táo bạo và chúng ta cần phát huy di sản đó”.

Tương tự, cựu Đại sứ Singapore tại LHQ Mahbubani đánh giá rằng, sự “thiên tài” của những người sáng lập là đã trao cho các cường quốc quyền phủ quyết tại Hội đồng Bảo an sau Thế chiến II - một quyết định giúp ngăn LHQ rơi vào số phận như tổ chức tiền nhiệm là Hội quốc liên. Ông tin tưởng rằng LHQ sẽ tiếp tục “tồn tại lâu hơn tất cả chúng ta”.

“Tinh thần San Francisco” – di sản từ thời điểm lịch sử thành lập LHQ năm 1945 – không phải là ảo tưởng, mà là sự nhận thức tỉnh táo về cái giá phải trả nếu nhân loại không hợp tác. Nó khẳng định rằng, ngay cả trong lúc chia rẽ sâu sắc, các quốc gia vẫn có thể lựa chọn hợp tác thay vì xung đột, hành động thay vì thờ ơ.

“Đối với một thế giới sa lầy trong những chu kỳ xung đột và đau khổ của con người, Hiến chương và các nguyên tắc mà nó đại diện – đối thoại, ngoại giao, hợp tác và đoàn kết – là con đường dẫn đến một tương lai tốt đẹp hơn, hòa bình hơn và thịnh vượng hơn”, Chủ tịch Đại hội đồng LHQ nhấn mạnh.

(tổng hợp)

Hoàng Hà