Ký ức Tết Trung thu xưa ở Hà Nội

Tết Trung thu xuất hiện cách đây hơn 2000 năm nhưng phong tục này hiện vẫn tồn tại ở 5 quốc gia gồm: Trung Quốc, Việt Nam, Hàn Quốc, Triều Tiên và Nhật Bản. Tết trung thu ở các nước Đông Bắc Á mang ý nghĩa đoàn viên, ăn mừng mùa màng đã kết thúc, nhưng tết Trung thu ở Việt Nam lại rất khác, chỉ dành cho con trẻ.

Trung thu ở Việt Nam mang nét đặc biệt khác với các nước Đông Bắc Á: là Tết dành cho con trẻ. (Ảnh minh họa Internet)

Vào Tết Trung thu, trẻ em Việt Nam được các gia đình mua cho các loại đồ chơi và chuẩn bị một mâm cỗ. Mâm cỗ gồm bánh nướng bánh dẻo, các loại hoa quả… được bầy ở sân hoặc trước hiên nhà. Trong mâm cỗ Tết Trung thu của các gia đình Hà Nội xưa không thể thiếu các con giống được cắt tỉa khéo léo, tỉ mỉ và đặc biệt không thể thiếu ông tiến sĩ giấy.

Sở dĩ bầy ông tiến sĩ giấy vì Hà Nội là đất học nên nhà nhà đều mong muốn con cháu học hành chăm chỉ để thi cử đỗ đạt. Khi trăng lên tỏa ánh sáng xuống phố phường, người lớn cắt bánh, chia hoa quả cho con trẻ, gọi là phá cỗ. Thường đêm Trung thu ở Hà Nội đông đúc náo hoạt nhiều mầu sắc hơn các vùng quê.

Ngay từ đầu tháng 8 âm lịch, trẻ con đã được bố mẹ đưa lên phố Hàng Gai, Hàng Mã ngắm và mua đồ chơi (Ảnh: Léon Busy)

Sau khi đa thưởng thức xong hương vị các loại bánh, hoa quả, các bé gái cầm đèn ông sao, đèn cù. Các bé trai đeo mặt nạ hình các con vật, đội đầu sư tử giấy hợp thành đoàn nối đuôi nhau ra phố. Trong nhóm này thường có thêm trống, xèng xèng và chú phỗng được một đứa trẻ múa may rất vui mắt. Để mua vui cho trẻ cũng là giáo dục truyền thống, một số phố phường tổ chức thi hát trống quân, người lớn vừa hát vừa đánh nhịp vào một sợi dây căng trên một chiếc thùng rỗng.

Có phường còn tổ chức thi làm đèn kéo quân, đèn nào mầu đẹp, hình vẽ sinh động, quay lâu hơn sẽ được trao giải. Rồi thi múa sư tử, thi cỗ xem nhà nào bầy đẹp…

Trước năm 1954, phố ở Hà Nội vẫn có các phường múa lân gồm toàn trẻ con, chúng đánh trống, gõ thanh la và múa trước các cửa hàng cho đến khi chủ nhà cho tiền mới kéo nhau đi. Trung thu xưa đủ các loại âm thanh, song đặc trưng nhất chính là tiếng trống.

Một cửa hiệu bán đèn lồng và đồ chơi Trung thu năm 1915 trên phố Hàng Gai, Hà Nội (Ảnh do nhiếp ảnh gia Léon Busy chụp, thuộc kho sưu tập ảnh màu của Albert Kahn)

Theo thời gian, các phố chuyên bán đồ chơi như Hàng Mã, Hàng Gai ngoài bán đồ chơi truyền thống người ta cũng bán đồ chơi mang hơi thở cuộc sống hiện đại. Đầu thế kỷ XX, hàng hóa nhập khẩu từ châu Âu sang Việt Nam thường được bao bọc bởi các tấm sắt để tránh han rỉ vì vận chuyển bằng tàu biển. Khi dỡ hàng ra, thợ thủ công phố Hàng Thiếc mua lại những mảnh sắt này và bằng sự khéo léo, trí tưởng tượng cùng áp dụng khoa học kỹ thuật, họ tạo ra các con vật ngộ nghĩnh có thể tự chuyển động hay làm các động tác như con thỏ đánh trống, con bướm đập cánh, Hai Bà Trưng cưỡi voi sắt được đặt trên 4 bánh xe, chỉ cần lên dây cót là Hai Bà Trưng chạy khắp sân rất sống động.

Trong các loại đồ chơi làm bằng sắt gây hứng thú nhất cho các bé trai chính là những chiếc tàu thủy bằng sắt. Khi đốt phao dầu, khí nóng thoát ra thổi mạnh vào nước phát ra tiếng “pành-pạch” đẩy con tàu về phía trước khiến lũ trẻ reo hò một cách thích thú.

Ngày nay, tết Trung thu ở Việt Nam vẫn dành riêng cho con trẻ, đó là điều đáng mừng. Tuy nhiên xã hội thay đổi nên có nhiều mỹ tục mang tính giáo dục, nhiều hoạt động vui chơi tập thể có tính gắn kết trong Tết Trung thu đã mai một. Vẫn biết sự xuất hiện đồ chơi mang tính thời đại là xu thế tất yếu, song việc mất đi đồ chơi truyền thống vẫn là sự tiếc nuối, vì nó chính là hồn của Tết Trung thu ở Việt Nam.

Ngọc Tiến/VOV-Giao Thông