Kỳ vọng hợp tác Mỹ - Trung: Thành công chung thay vì đối đầu

Trong bối cảnh đó, việc khôi phục đối thoại và tìm kiếm tiếng nói chung trở nên cấp thiết nhằm tránh kịch bản đối đầu không có lợi cho cả hai và cộng đồng quốc tế.

Tổng thống Donald Trump và Chủ tịch Tập Cận Bình. Ảnh: Getty Images

Giữa bối cảnh căng thẳng đó, một bước ngoặt tích cực đã xuất hiện: ngày 19/9 vừa qua, Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình và Tổng thống Mỹ Donald Trump đã có cuộc điện đàm được mô tả là thẳng thắn và xây dựng. Đây là cuộc liên lạc cấp cao hiếm hoi sau nhiều tháng “đóng băng” trao đổi trực tiếp giữa hai bên.

Theo truyền thông nhà nước Trung Quốc, trong cuộc điện đàm, Chủ tịch Tập Cận Bình khẳng định Bắc Kinh và Washington có thể đạt được thành công và thịnh vượng chung, mang lại lợi ích cho cả hai nước và cho thế giới. Để đạt được tầm nhìn đó, ông nhấn mạnh hai bên cần nỗ lực cùng chiều, hướng tới tôn trọng lẫn nhau, chung sống hòa bình và hợp tác cùng thắng. Đây là thông điệp nhấn mạnh rằng, Trung - Mỹ không nhất thiết phải rơi vào bẫy đối đầu một mất một còn, mà hoàn toàn có thể cùng phát triển nếu biết hợp tác.

Về phía Mỹ, người đứng đầu Nhà Trắng cũng tỏ thái độ lạc quan khi thừa nhận quan hệ Mỹ - Trung là mối quan hệ song phương quan trọng nhất và khẳng định hai nước hợp tác với nhau có thể đạt được nhiều thành tựu lớn vì hòa bình, ổn định của thế giới. Nhà lãnh đạo Mỹ bày tỏ mong muốn xây dựng một mối quan hệ “dài hạn, to lớn và tốt đẹp” với Trung Quốc. Những phát biểu thiện chí từ cả hai phía cho thấy thiện ý giảm căng thẳng và tìm kiếm điểm chung, trái ngược hẳn với giọng điệu gay gắt đôi khi xuất hiện trước đây.

Giới phân tích đánh giá cuộc điện đàm này như dấu hiệu khởi đầu cho một giai đoạn “tan băng” trong quan hệ song phương. Đây là lần liên lạc đầu tiên sau khoảng 3 tháng giữa nguyên thủ hai nước.

Việc phá vỡ sự im lặng này, theo Giáo sư Wei Liang tại Viện Nghiên cứu Quốc tế Middlebury, là một bước tiến lớn: “Ít nhất thì họ đã phá vỡ được sự im lặng sau một thời gian dài và có vẻ như họ đã sẵn sàng đàm phán các vấn đề khó khăn khác, từ thương mại, công nghệ đến các nguồn tài nguyên quan trọng như khoáng sản hiếm”. Nói cách khác, cuộc gọi mang tính chất “phá băng”, mở ra cánh cửa để hai bên tiếp tục đối thoại ở mức độ sâu hơn. Quan trọng hơn, cuộc điện đàm đã đặt nền móng cho các cuộc gặp trực tiếp trong thời gian tới.

Tổng thống Donald Trump cho biết ông và Chủ tịch Tập Cận Bình đã đồng ý sẽ gặp nhau bên lề Hội nghị cấp cao Diễn đàn Hợp tác kinh tế châu Á – Thái Bình Dương (APEC), dự kiến diễn ra tại Gyeongju, Hàn Quốc từ ngày 31/10 - 1/11 tới. Nếu cuộc gặp này diễn ra, đây sẽ là lần đầu tiên hai lãnh đạo tái ngộ trực tiếp kể từ khi ông Donald Trump trở lại Nhà Trắng. Giới quan sát kỳ vọng cuộc gặp sẽ là dịp để hai bên đặt ra những thỏa thuận khung về các vấn đề còn tồn đọng, ví dụ như tiến tới gỡ bỏ một số mức thuế quan trả đũa hoặc thống nhất nguyên tắc về quản lý công nghệ. Tuy nhiên, một số chuyên gia cũng lưu ý rằng kết quả cụ thể cần thận trọng chờ đợi, bởi nhiều chi tiết phức tạp sẽ phải được thương thảo kỹ lưỡng và không dễ đạt đồng thuận trong một sớm một chiều.

Bên cạnh kế hoạch gặp gỡ tại APEC, hai bên còn thông báo một lộ trình trao đổi cấp cao dày đặc trong những tháng tới. Tổng thống Donald Trump tiết lộ ông sẽ thăm Trung Quốc vào đầu năm 2026, như một chuyến thăm cấp nhà nước nhằm tiếp tục thúc đẩy quan hệ. Đáp lại, Chủ tịch Tập Cận Bình dự kiến cũng sẽ thăm Mỹ vào “một thời điểm thích hợp” trong tương lai gần. Việc hai nhà lãnh đạo lên kế hoạch thăm viếng lẫn nhau là một tín hiệu ngoại giao tích cực hiếm thấy, cho thấy cả Washington và Bắc Kinh đều mong muốn bình thường hóa quan hệ và duy trì đối thoại lâu dài.

Ngoài ra, các kênh liên lạc khác cũng được khởi động lại: Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ Pete Hegseth gần đây đã có cuộc điện đàm đầu tiên với người đồng cấp Trung Quốc, khẳng định Washington không tìm kiếm xung đột với Bắc Kinh và mong muốn duy trì đối thoại quân sự. Tương tự, Ngoại trưởng Trung Quốc Vương Nghị cũng đã điện đàm với người đồng cấp Mỹ Marco Rubio để trao đổi các vấn đề song phương. Những động thái này cho thấy hai cường quốc đang tái kích hoạt các kênh liên lạc toàn diện, từ ngoại giao, kinh tế đến quốc phòng, tạo đà cho việc quản lý cạnh tranh một cách ổn định hơn. Đúng như nhận định của một chuyên gia Trung Quốc, ngoại giao nguyên thủ quốc gia vẫn đóng vai trò không thể thay thế trong việc định hướng chiến lược cho quan hệ Mỹ - Trung và khi lãnh đạo hai nước đã bật “đèn xanh”, các cấp bên dưới sẽ có động lực mạnh mẽ để cụ thể hóa hợp tác.

Những tiến triển nói trên mở ra kỳ vọng rằng, Mỹ và Trung Quốc sẽ tăng cường hợp tác trên nhiều lĩnh vực thay vì tiếp tục đối đầu. Thực tế, để hiện thực hóa tầm nhìn “cùng thành công và thịnh vượng” như lời Chủ tịch Tập Cận Bình, hai siêu cường sẽ phải chung tay giải quyết nhiều vấn đề từ song phương đến toàn cầu. Trước hết là thương mại và đầu tư, nơi hai bên đã nối lại đàm phán sau nhiều vòng trả đũa thuế quan, bước đầu đạt một số kết quả tích cực. Việc duy trì đối thoại bình đẳng và tránh các biện pháp đơn phương sẽ góp phần ổn định chuỗi cung ứng và hỗ trợ tăng trưởng toàn cầu.

Trong lĩnh vực công nghệ, cạnh tranh về chip, 5G và trí tuệ nhân tạo cho thấy nhu cầu tìm giải pháp cân bằng giữa an ninh và lợi ích kinh tế, với TikTok là phép thử điển hình cho khả năng dung hòa khác biệt. Hợp tác cũng cần được thúc đẩy trong chống ma túy, khi khủng hoảng fentanyl tại Mỹ cho thấy sự cấp thiết của việc phối hợp kiểm soát nguồn tiền chất và chia sẻ thông tin. Trên bình diện quốc tế, dù có khác biệt, hai nước với tư cách Ủy viên Thường trực Hội đồng Bảo an vẫn có trách nhiệm tìm tiếng nói chung để giảm nguy cơ xung đột, như trong vấn đề Ukraine hay Triều Tiên.

Ngoài ra, biến đổi khí hậu và y tế toàn cầu là những thách thức không quốc gia nào có thể giải quyết một mình; phối hợp cắt giảm khí thải, thúc đẩy năng lượng sạch và chia sẻ dữ liệu y tế sẽ mang lại lợi ích chung. Trong bối cảnh cạnh tranh quân sự vẫn tiềm ẩn ở nhiều điểm nóng, việc nối lại liên lạc quốc phòng và tái lập cơ chế tránh va chạm được coi là bước đi thiết thực nhằm hạn chế rủi ro, duy trì ổn định cho khu vực và thế giới.

Nhìn chung, giới chuyên gia nhận định rằng việc Mỹ - Trung chuyển hướng hợp tác thay vì đối đầu sẽ phục vụ lợi ích cho không chỉ hai quốc gia mà cho cả phần còn lại của thế giới. Trong bối cảnh toàn cầu phức tạp với xung đột leo thang ở nhiều nơi, kinh tế suy giảm hậu đại dịch, đói nghèo và biến đổi khí hậu trầm trọng, thế giới cần hai nền kinh tế lớn nhất chung tay gánh vác trách nhiệm. Việc Washington và Bắc Kinh bắt tay hợp tác, dù chỉ trên một số lĩnh vực cụ thể, cũng sẽ tạo động lực thúc đẩy hợp tác đa phương rộng rãi hơn.

Mặc dù có nhiều tín hiệu lạc quan, không thể phủ nhận rằng thách thức trong quan hệ Mỹ - Trung vẫn còn rất lớn. Lòng tin chiến lược giữa hai bên đã suy giảm đáng kể sau những năm cạnh tranh quyết liệt. Các vấn đề gai góc như thặng dư thương mại của Trung Quốc với Mỹ, đầu tư công nghệ hay một số vấn đề an ninh khu vực đều khó giải quyết một sớm một chiều. Dù Tổng thống Donald Trump ca ngợi cuộc gọi đã đạt “tiến triển” trên nhiều vấn đề, thực tế chưa có thỏa thuận cụ thể nào được ký kết.

Ở chiều ngược lại, Trung Quốc tuy kêu gọi hợp tác nhưng cũng tỏ rõ lập trường cứng rắn: Bắc Kinh tự tin hơn và sẵn sàng đương đầu với sức ép Mỹ. Các chuyên gia nhận định Trung Quốc đang có thế tự tin, mạnh bạo hơn trong quan hệ với Mỹ, một phần vì họ nắm trong tay những “điểm nghẽn” quan trọng của chuỗi cung ứng toàn cầu như đất hiếm. Điều này đồng nghĩa với việc đàm phán giữa hai bên sẽ còn khó khăn và nhiều bước đi nước bước, bởi không bên nào muốn tỏ ra lép vế. Tuy nhiên, nhận thức chung dường như đang hình thành ở cả Washington lẫn Bắc Kinh rằng đối đầu trực diện sẽ dẫn đến kết cục thua – thua (lose-lose).

Theo giới phân tích Trung Quốc, chính quyền Mỹ đã hiểu rằng không thể kìm hãm sự phát triển của Trung Quốc bằng các biện pháp đơn phương hay trừng phạt và cách đúng đắn duy nhất là chấp nhận tôn trọng lẫn nhau, cùng tồn tại hòa bình và hợp tác cùng thắng.

Từ những động thái mới nhất, có thể thấy Mỹ và Trung Quốc đang đứng trước cơ hội điều chỉnh quan hệ theo hướng tích cực hơn. Dù con đường phía trước không thiếu chông gai, lợi ích lâu dài của cả hai cường quốc và của thế giới đòi hỏi họ phải kiềm chế đối đầu, tăng cường đối thoại và tìm kiếm mẫu số chung.

Khổng Hà