'Lá chắn' bảo vệ nhà đầu tư khi thị trường 'tăng nhanh – giảm sốc'

Hệ lụy từ tình trạng “tăng nhanh - giảm sốc”

Sau giai đoạn 2022-2024 với nhiều khó khăn, thị trường chứng khoán (TTCK) Việt Nam dần phục hồi trong năm 2025, khi chỉ số VnIndex lần lượt chinh phục các mốc điểm mới và giá trị giao dịch (thanh khoản) toàn thị trường liên tục lập kỷ lục mới.

Nhưng từ nửa cuối tháng 10-2025 tới nay, thị trường dần diễn biến thiếu tích cực, khiến chỉ số VnIndex không ít lần “mất mốc” 1.600 điểm. Mới đây, VnIndex kết phiên giao dịch ngày 12-12, ghi nhận mức điều chỉnh mạnh nhất của thị trường tính từ ngày 20-10.

Về thanh khoản, giá trị khớp lệnh bình quân chỉ khoảng 20.300 tỉ đồng/phiên, trong tuần giao dịch từ ngày 8-12 tới ngày 12-12, giảm 15% so với tuần liền trước. Trong đó, tổng giá trị giao dịch trên sàn HOSE chỉ đạt trên 15.200 tỉ đồng trong phiên giao dịch ngày 11-12, giảm hơn 4.600 tỉ đồng so với phiên liền trước và là mức thấp nhất trong vòng 6 tháng.

Thị trường chứng khoán Việt Nam diễn biến thiếu tích cực sau khi được nâng hạng từ cận biên lên mới nổi thứ cấp. Ảnh: LÊ VŨ

Lý giải nguyên nhân, ông Nguyễn Thế Minh, Giám đốc, Khối nghiên cứu và phát triển khách hàng cá nhân (Công ty chứng khoán Yuanta Việt Nam), cho rằng việc các ngân hàng thương mại đồng loạt tăng lãi suất đã ảnh hưởng tiêu cực tới TTCK, bên cạnh diễn biến kém tích cực của nhóm cổ phiếu “họ Vin”, gồm VIC, VHM, VPL, VRE.

Theo đó, VIB, Sacombank, NamABank, OCB... niêm yết lãi suất kỳ hạn ngắn dưới 6 tháng ở mức 4,75%/năm, là mức trần Ngân hàng Nhà nước quy định, vào đầu tháng 12-2025. Trước đó, 14 ngân hàng đã điều chỉnh tăng biểu lãi suất vào cuối tháng 11-2025.

"Các ngân hàng tăng lãi suất khiến nhiều nhà đầu tư lo ngại việc cơ quan quản lý sẽ siết chặt chính sách tiền tệ", ông Minh phân tích.

Đồng quan điểm, ông Hồ Sỹ Hòa, Giám đốc nghiên cứu và tư vấn đầu tư, Công ty chứng khoán DNSE, cho biết tốc độ tăng trưởng tín dụng đạt 15%, cao hơn nhiều so với tốc độ huy động vốn, là 11%, tạo sức ép nhất định lên mặt bằng lãi suất.

Hơn nữa, nhu cầu huy động vốn vốn cho chu kỳ đầu tư công 2026-2030 làm lợi suất trái phiếu Chính phủ và doanh nghiệp tăng, cùng việc OMO được điều chỉnh thêm 50 điểm cơ bản, cũng tạo áp lực nhất định lên thanh khoản hệ thống ngân hàng, buộc lãi suất nhích lên.

Bên cạnh đó, các thương vụ IPO quy mô lớn trong 2 tháng qua đã hút lượng vốn đáng kể từ nhà đầu tư cá nhân. Chẳng hạn, riêng thương vụ IPO cổ phiếu VPS thu hút hơn 19.000 lượt qua, trong đó, hơn 98% là nhà đầu tư cá nhân.

“Khi cổ phiếu chưa niêm yết, lượng tiền này bị giữ lại tạm thời và chưa quay lại thị trường, góp phần khiến thanh khoản chung suy giảm”, ông Hòa phân tích.

Ngoài những yếu tố vừa nêu, ông Bùi Hoàng Hải, Phó chủ tịch, Ủy ban chứng khoán Nhà nước (UBCKNN), cho rằng một trong những nguyên nhân khiến TTCK Việt Nam ở trong tình trạng “thanh khoản cao, đi kèm mức độ biến động mạnh” thời gian qua, là cơ cấu nhà đầu tư trên thị trường, với nhà đầu tư cá nhân chiếm đa số và đóng góp khoảng 85-95% tổng giá trị giao dịch toàn thị trường.

“Biến động mạnh khiến thị trường bị coi là có rủi ro lớn, bị tính chi phí huy động vốn cao hơn so với các thị trường có biến động rủi ro thấp”, ông Hải nói và nhấn mạnh việc tái cơ cấu nhà đầu tư theo hướng tăng tỷ trọng các định chế đầu tư chuyên nghiệp cần được đẩy mạnh.

CCP có thể bảo vệ nhà đầu tư?

Thực tế, định hướng tăng tỷ trọng các định chế đầu tư chuyên nghiệp trên TTCK Việt Nam đã được đại diện cơ quan quản lý và giới chuyên gia nhắc tới nhiều năm, đi kèm nhiều giải pháp. Chẳng hạn, nghiên cứu, để ban hành các quy định về các loại hình quỹ mới như quỹ chỉ số, quỹ đầu tư vào công cụ thị trường tiền tệ, quỹ đầu tư vào trái phiếu cơ sở hạ tầng… đi kèm các chính sách thu với các loại hình quỹ đầu tư chứng khoán, theo đúng bản chất hoạt động của quỹ đầu tư, để thúc đẩy đầu tư qua các định chế tài chính chuyên nghiệp.

Tuy nhiên, hiện chỉ có khoảng 100 quỹ đầu tư đang hoạt động ở Việt Nam, với tổng quy mô các quỹ dưới 1% GDP - chỉ khoảng 30 tỉ đô la Mỹ, theo Dragon Capital Việt Nam. Số lượng nhà đầu tư tham gia quỹ đầu tư, chứng chỉ quỹ cũng chỉ khoảng 1 triệu, thấp hơn nhiều so với thị trường khác Ấn Độ và Thái Lan.

Với loại hình quỹ hưu trí, mô hình các quỹ hưu trí tại Việt Nam vẫn ở giai đoạn sơ khai và còn nhiều hạn chế. Quy mô vốn của quỹ hưu trí hiện dưới mức 2.000 tỉ đồng, với dưới 30.000 nhà đầu tư tham gia.

Thị trường chứng khoán - thị trường của kỳ vọng. Ảnh: LÊ VŨ

Lý giải thực trạng này tại diễn đàn triển vọng thị trường vốn Việt Nam 2026 vào chiều 10-12, bà Lương Thị Mỹ Hạnh, Giám đốc Quản lý tài sản, Khối trong nước (Dragon Capital Việt Nam), cho rằng một hạn chế về pháp lý tại Việt Nam là

Theo bà Hạnh, một trở ngại khác đó là kênh phân phối bị hạn chế bởi rào cản pháp ngân hàng thương mại chưa được phép trực tiếp phân phối chứng chỉ quỹ. Hơn nữa, thời gian nắm giữ chứng chỉ quỹ của phần lớn người dân chỉ khoảng hơn 1 năm, và thường so sánh lợi suất của quỹ với lãi suất ngân hàng.

“Rõ ràng tư duy đầu tư của người dân còn ngắn hạn, mạng tính đầu cơ hơn là tích trữ tài sản”, bà Hạnh nhấn mạnh.

Để bảo vệ nhà đầu tư trong bối cảnh các định chế đầu tư chuyên nghiệp chưa thực sự phát triển, trong khi dòng vốn tại Việt Nam dễ chịu tác động trước những diễn biến từ phố Wall (Mỹ) hay thị trường Trung Quốc. Khi TTCK được nâng hạng lên nhóm mới nổi thứ cấp, ông Bùi Hoàng Hải cho rằng một trong những nhiệm vụ trọng tâm là đưa cơ chế đối tác thanh toán bù trừ trung tâm (CCP) vào vận hành từ quí 1-2027, góp phần củng cố niềm tin niềm tin cho nhà đầu tư nước ngoài và nâng cao sức chống chịu cho toàn bộ hệ thống tài chính.

Với cơ chế này, khi một giao dịch được khớp lệnh, công ty đảm nhiệm vận hành (tương lai là Công ty TNHH MTV bù trừ chứng khoán Việt Nam) sẽ giữ vai trò trung gian, đứng giữa bên mua và bán. Cụ thể, đơn vị này sẽ là bên mua với tất cả bên bán và là bên bán với các bên mua, cung cam kết giao chứng khoán cho bên và thanh toán tiền cho bên mua.

Như vậy, mỗi bên tham gia giao dịch chứng khoán chỉ có nghĩa vụ với CCP, chứ không có nghĩa vụ trực tiếp với đối tác. Nếu một bên mất khả năng thanh toán, CCP vẫn đảm bảo giao dịch hoàn tất nhờ quỹ bảo đảm và các cơ chế an toàn khác, giúp tăng tính thanh khoản và ổn định cho thị trường.

Hiện 80% hệ thống thanh toán trên toàn cầu đã áp dụng cơ chế CCP cho hoạt động thanh toán bù trừ thanh toán chứng khoán, theo báo cáo của Ngân hàng Thế giới (WB).

“Khi và chỉ khi vận hành đầy đủ cơ chế CCP, chúng ta mới có thể kiểm soát rủi ro hệ thống và hạn chế nguy cơ lan truyền rủi ro trên thị trường chứng khoán”, ông Hải nhấn mạnh.

Bổ sung, ông Nguyễn Sơn, Chủ tịch HĐTV, Tổng công ty lưu ký và bù trừ chứng khoán Việt Nam (VSDC), cho biết nội dung về cơ chế CCP đã được luật hóa trong Luật Chứng khoán năm 2019, Luật Chứng khoán (sửa đổi). Hiện VSDC đang chuẩn bị cho sự ra đời của pháp nhân này, đồng thời làm việc với nhà thầu và quỹ liên quan về cơ chế phòng vệ rủi ro.

Nói thêm về yếu tố quản trị rủi ro, ông cho rằng các công cụ phòng vệ – không chỉ của Bộ Tài chính, mà của cả Chính phủ – cần được thiết kế phù hợp với bối cảnh biến động tỷ giá. Bởi nhà đầu tư hiện vẫn thiếu các sản phẩm phòng vệ giá (hedging) chuyên biệt.

Chẳng hạn, sản phẩm hợp đồng tương lai, cho phép nhà giao dịch bán khống và kiếm lời khi thị trường đi xuống. Theo đó, khi thị trường giảm điểm, hợp đồng tương lai sẽ mang lại lợi nhuận và bù vào số tiền thua lỗ từ danh mục đầu tư.

Nhưng tại Việt Nam, TTCK phái sinh mới chỉ cung cấp hai dòng sản phẩm cơ bản: hợp đồng tương lai chỉ số VN30 và hợp đồng tương lai trái phiếu Chính phủ.

Vân Phong