Lá chắn công nghệ chống gian lận thương mại trên môi trường số

Trong bối cảnh thương mại điện tử và mạng xã hội phát triển bùng nổ, tình trạng buôn bán hàng giả, hàng nhái, gian lận thương mại và quảng cáo sai sự thật đang diễn biến ngày càng phức tạp, tinh vi. Nhiều đối tượng lợi dụng không gian số, thậm chí sử dụng hình ảnh KOL, KOC để tiếp tay cho hàng hóa không rõ nguồn gốc, gây rối loạn thị trường và ảnh hưởng nghiêm trọng đến quyền lợi người tiêu dùng. Trước thực tế đó, lực lượng quản lý thị trường và đơn vị chức năng thuộc Bộ Công Thương đang đẩy mạnh ứng dụng công nghệ, hoàn thiện cơ chế quản lý và tăng cường phối hợp liên ngành nhằm xây dựng môi trường kinh doanh minh bạch, lành mạnh trên không gian mạng.

Phóng viên TTXVN đã có cuộc trao đổi với ông Trần Việt Hùng – Trưởng phòng Nghiệp vụ, Cục Quản lý và Phát triển thị trường trong nước (Bộ Công Thương) xung quanh giải pháp nhận diện, ngăn chặn và xử lý hành vi gian lận thương mại trong môi trường số.

Ông Trần Việt Hùng- Trưởng phòng Nghiệp vụ Quản lý thị trường, Cục Quản lý và Phát triển thị trường trong nước (Bộ Công Thương) dẫn đầu đoàn công tác kiểm tra hàng hóa tại Trung tâm thương mại Saigon Square. Ảnh: Bộ Công Thương

Phóng viên: Trước tình trạng gia tăng hàng giả, hàng nhái được gắn mác người nổi tiếng để lừa dối người tiêu dùng, xin ông cho biết Bộ Công Thương có kế hoạch gì để tăng cường quản lý quảng cáo sản phẩm, đặc biệt trên mạng xã hội?

Ông Trần Việt Hùng: Trước hết, Cục Quản lý và Phát triển thị trường trong nước ghi nhận thực tế đáng lo ngại về tình trạng hàng giả, hàng xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ được quảng cáo tràn lan trên nền tảng mạng xã hội, nhất là việc một số tổ chức, cá nhân lợi dụng hình ảnh người nổi tiếng, KOL, KOC để quảng cáo sai sự thật, gây nhầm lẫn cho người tiêu dùng. Đây là hành vi vi phạm nghiêm trọng quy định của pháp luật về quảng cáo, cạnh tranh và bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng.

Để tăng cường quản lý, Bộ trưởng Bộ Công Thương đã ban hành Quyết định số 1398/QĐ-BCT về Kế hoạch cao điểm giám sát, kiểm tra, xử lý hành vi buôn lậu, gian lận thương mại, hàng giả và xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ trong tình hình mới; Quyết định số 1440/QĐ-BCT thành lập Tổ công tác của Bộ trưởng về cao điểm đấu tranh ngăn chặn, đẩy lùi buôn lậu, gian lận thương mại, hàng giả.

Kết thúc đợt cao điểm kiểm tra, xử lý vi phạm, Bộ trưởng Bộ Công Thương ban hành ban hành Quyết định số 1825/QĐ-BCT về tiếp tục đấu tranh ngăn chặn, đẩy lùi tình trạng buôn lậu, gian lận thương mại, hàng giả, xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ theo chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ. Việc này nhằm duy trì kết quả đạt được và chuyển sang giai đoạn đấu tranh thường xuyên, liên tục, thể hiện rõ quyết tâm chính trị cao của Bộ Công Thương về bảo vệ thị trường trong nước và quyền lợi người tiêu dùng.

Trên cơ sở đó, Cục đã đẩy mạnh kiểm tra, giám sát các tổ chức, cá nhân quảng cáo trực tuyến, xử lý nghiêm hành vi lợi dụng hình ảnh người nổi tiếng để quảng bá sản phẩm không rõ nguồn gốc, xuất xứ, hàng giả, hàng xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ. Bên cạnh đó, thường xuyên phối hợp với Cục Thương mại điện tử và Kinh tế số, Ủy ban Cạnh tranh Quốc gia, sàn thương mại điện tử và cơ quan chức năng liên quan để tăng cường kiểm tra, xử lý và gỡ bỏ nội dung vi phạm trên nền tảng mạng xã hội.

Quan điểm của Bộ Công Thương là kiên quyết xử lý nghiêm hành vi quảng cáo gian dối, tiếp tay cho hàng giả, hàng xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ, hàng hóa không rõ nguồn gốc, xuất xứ. Đồng thời, bảo vệ quyền lợi chính đáng của người tiêu dùng và tạo môi trường kinh doanh lành mạnh, công bằng cho doanh nghiệp chân chính.

Ông Trần Việt Hùng, Trưởng phòng Nghiệp vụ Quản lý thị trường đang kiểm tra hàng hóa. Ảnh: Bộ Công Thương

Phóng viên: Hiện nay, doanh nghiệp sản xuất thực phẩm chức năng, nước uống…thường thuê gia công và bán hàng qua kênh online. Vậy Bộ Công Thương có hướng dẫn cụ thể nào giúp người tiêu dùng phân biệt sản phẩm đạt chuẩn với hàng giả, hàng không rõ nguồn gốc?

Ông Trần Việt Hùng: Việc doanh nghiệp thuê gia công sản xuất, đóng chai nước uống phải tuân thủ quy định của pháp luật về an toàn thực phẩm, ghi nhãn hàng hóa và truy xuất nguồn gốc…Bộ Công Thương phối hợp với các bộ, ngành và địa phương tăng cường kiểm tra điều kiện cơ sở gia công, giám sát chất lượng sản phẩm lưu thông trên thị trường; trường hợp phát hiện vi phạm sẽ xử lý nghiêm theo quy định.

Về phía người tiêu dùng khi tiếp cận mua sắm hàng hóa như thực phẩm chức năng, nước uống… qua kênh bán hàng online cần lựa chọn những trang website, tài khoản bán hàng của đơn vị có đăng ký/thông báo website với cơ quan quản lý nhà nước có thẩm quyền, tài khoản đăng tải giấy tờ pháp lý liên quan tới hàng hóa rõ ràng và có nội dung đánh giá người mua mang tính khách quan, trung thực. Cùng đó, trên nhãn sản phẩm thực phẩm chức năng, nước uống…ghi số đăng ký công bố/tự công bố của đơn vị sản xuất/chịu trách nhiệm về sản phẩm. Người tiêu dùng có thể sử dụng thông tin này để tra cứu tính xác thực trên trang thông tin điện tử của Cục An toàn thực phẩm hoặc Sở Công Thương các tỉnh, thành phố.

Khi phát hiện sản phẩm không bảo đảm an toàn cần phản ánh kịp thời đến cơ quan quản lý thị trường hoặc cơ quan chức năng khác như: Công an, UBND xã, phường… để được kiểm tra, xử lý.

Tổ Thương mại điện tử kiểm tra cơ sở kinh doanh màn hình và camera hành trình ô tô vi phạm qua thương mại điện tử

Phóng viên: Ông đánh giá thế nào về mức độ hiệu quả của chế tài hiện hành trong việc răn đe hành vi sản xuất, buôn bán hàng giả? Liệu có cần sửa đổi quy định pháp luật để tăng mức xử phạt, nâng cao trách nhiệm liên đới của KOL/KOC trong quảng bá sản phẩm không đảm bảo chất lượng?

Ông Trần Việt Hùng: Chế tài hiện hành với hành vi vi phạm về sản xuất, buôn bán hàng giả trong hệ thống pháp luật đã được xây dựng toàn diện và đồng bộ, bao quát từ xử phạt hành chính đến việc truy cứu trách nhiệm hình sự. Tuy nhiên, trong bối cảnh thương mại điện tử và kinh tế số phát triển mạnh mẽ, đối tượng vi phạm ngày càng tinh vi hơn, khai thác triệt để nền tảng mạng xã hội để quảng cáo, tiêu thụ hàng giả, hàng xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ.

Thực tế này cho thấy một số quy định và chế tài hiện hành đã bộc lộ hạn chế nhất định về tính răn đe và khả năng theo kịp thực tiễn, nhất là trong việc xử lý hành vi gian lận trên không gian số. Việc sửa đổi, bổ sung các quy định pháp luật để nâng cao trách nhiệm liên đới của KOL/KOC trong quảng cáo sản phẩm vi phạm quy định pháp luật là việc rất cần thiết.

Bộ Công Thương đã và đang phối hợp với bộ, ban, ngành liên quan và hiệp hội ngành hàng nghiên cứu đề xuất với Chính phủ sửa đổi, bổ sung các Nghị định liên quan đến lĩnh vực quản lý của Bộ. Đặc biệt, Bộ Công Thương đang thực hiện quy trình xây dựng dự thảo Nghị định thay thế số 98/2020/NĐ-CP của Chính phủ quy định xử phạt vi phạm hành chính trong hoạt động thương mại, sản xuất, buôn bán hàng giả, hàng cấm và bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng.

Cục Quản lý thị trường Đà Nẵng tăng cường hiệu lực, hiệu quả trong chống hàng giả và bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng trong thương mại điện tử. Ảnh: Uyên Hương/BNEWS/TTXVN

Phóng viên: Trước tình hình hàng giả xuất hiện ngày càng tinh vi, Bộ Công Thương có định hướng gì trong việc ứng dụng công nghệ (truy xuất nguồn gốc, tem QR, blockchain…) vào quản lý thị trường để bảo vệ doanh nghiệp chân chính và người tiêu dùng, thưa ông?

Ông Trần Việt Hùng: Trong bối cảnh tình trạng hàng giả, gian lận thương mại ngày càng tinh vi, Cục Quản lý và Phát triển thị trường trong nước xác định chuyển đổi từ mô hình quản lý truyền thống sang quản lý dựa trên dữ liệu và công nghệ số là giải pháp nền tảng, lâu dài.

Hiện nay, Cục đang chủ trì xây dựng “Hệ thống xác thực và truy vết hàng hóa của Bộ Công Thương” tại địa chỉ https://verigoods.vn nhằm phục vụ quản lý truy xuất nguồn gốc với các nhóm hàng hóa thuộc phạm vi quản lý của Bộ. Thông qua hệ thống này, hàng hóa được gắn mã truy vết điện tử giúp lực lượng chức năng có thể nhanh chóng kiểm tra, xác minh nguồn gốc, hạn chế tối đa việc giả mạo tem, nhãn. Đồng thời, dữ liệu được số hóa, chia sẻ thời gian thực, phục vụ giám sát và xử lý vi phạm. Theo đó, mỗi sản phẩm, hàng hóa thuộc phạm vi quản lý của Bộ Công Thương sẽ được gắn một mã truy vết điện tử duy nhất (thông qua QR động, NFC hoặc RFID).

Trong quá trình kiểm tra, kiểm soát thị trường, lực lượng chức năng có thể xác minh ngay nguồn gốc xuất xứ, doanh nghiệp chịu trách nhiệm, lịch sử lưu thông, từ đó hạn chế tối đa tình trạng làm giả tem nhãn hoặc thay đổi thông tin sản phẩm. Việc thu thập, cập nhật dữ liệu được thực hiện theo thời gian thực cho phép cơ quan quản lý phát hiện sớm dấu hiệu bất thường, khoanh vùng rủi ro và chỉ đạo xử lý kịp thời. Cùng đó, Cục yêu cầu hệ thống truy xuất nguồn gốc nội bộ của doanh nghiệp phải có khả năng kết nối hai chiều với hệ thống của Bộ Công Thương thông qua API (Application Programming Interface - giao diện kết nối dữ liệu ứng dụng).

Nói một cách dễ hiểu, API giống như một “cổng kết nối kỹ thuật số” cho phép hai hệ thống phần mềm khác nhau tự động trao đổi dữ liệu với nhau một cách an toàn, mà không cần thao tác thủ công. Cơ chế này giúp đảm bảo tính toàn vẹn của dữ liệu, tránh sửa đổi, giả mạo thông tin và giúp cơ quan quản lý truy vết tận gốc khi cần thiết.

Với người tiêu dùng, hệ thống cho phép chỉ cần dùng điện thoại quét mã trên sản phẩm để tra cứu miễn phí thông tin nguồn gốc, nhà sản xuất, tiêu chuẩn chất lượng, hạn sử dụng… Từ chỗ bị động, người dân trở thành chủ thể tham gia giám sát thị trường, góp phần phát hiện và tố giác hàng giả, hàng không rõ nguồn gốc, xuất xứ.

Bên cạnh đó, Cục còn đẩy mạnh số hóa trong xử lý vi phạm hành chính thông qua hệ thống cơ sở dữ liệu và ấn chỉ điện tử INS được vận hành từ năm 2022 để quản lý địa bàn dễ dàng xác định hành vi tái phạm của tổ chức, cá nhân mà lực lượng quản lý thị trường đã kiểm tra, xử lý. Đồng thời, việc triển khai Hệ thống INS là nền tảng cơ bản để liên thông với Cơ sở dữ liệu Quốc gia về xử lý vi phạm hành chính. Đây là cuộc cách mạng trong chuyển đổi số của lực lượng từ quản lý thủ công sang quản trị bằng dữ liệu góp phần bảo vệ quyền lợi doanh nghiệp chân chính và người tiêu dùng.

Phóng viên: Xin trân trọng cảm ơn ông!

Uyên Hương/BNEWS/vnanet.vn