Tăng cường giải pháp công nghệ trong cuộc chiến chống hàng giả

Phát biểu khai mạc hội thảo, ông Trần Đức Đông - Phó Chánh Văn phòng Thường trực Ban Chỉ đạo 389 quốc gia nhấn mạnh, tình hình sản xuất, buôn bán hàng giả hiện nay diễn biến phức tạp, thủ đoạn tinh vi, có xu hướng chuyển dịch mạnh sang môi trường thương mại điện tử và xuyên biên giới.

Trong bối cảnh đó, việc nghiên cứu, thống nhất nhận thức, hoàn thiện hệ thống pháp luật và đặc biệt là đẩy mạnh ứng dụng các giải pháp công nghệ trở nên cấp thiết hơn bao giờ hết. Hội thảo tập trung vào bốn nhóm nội dung trọng tâm: nhận thức chung về hàng giả; chế tài xử lý hành vi sản xuất, buôn bán hàng giả; cơ chế vận hành Quỹ phòng, chống hàng giả; và các giải pháp công nghệ trong công tác phòng chống. Đây là những vấn đề then chốt, gắn liền với thực tiễn quản lý thị trường hiện nay.

Cần thống nhất khái niệm pháp lý về “hàng giả”

Trình bày khái quát về khung pháp lý, ông Đông cho biết khái niệm “hàng giả” đã được quy định từ sớm trong pháp luật Việt Nam. Ngay từ Nghị định số 140-HĐBT ngày 25/4/1991 của Hội đồng Bộ trưởng, hàng giả được định nghĩa là những sản phẩm được sản xuất trái pháp luật, có hình dáng, nhãn mác giống sản phẩm hợp pháp hoặc không có giá trị sử dụng đúng với bản chất, công dụng của nó. Các văn bản pháp luật sau đó như Nghị định 57/1998/NĐ-CP hay Thông tư liên tịch số 10/2000 tiếp tục cụ thể hóa các dấu hiệu nhận biết.

Ông Trần Đức Đông - Phó Chánh Văn phòng Thường trực Ban Chỉ đạo 389 quốc gia, phát biểu khai mạc hội thảo. Ảnh: Phương Thúy

Tuy nhiên, đến nay vẫn chưa có một khái niệm thống nhất có giá trị pháp lý cao. Các quy định hiện hành nằm rải rác trong Bộ luật Hình sự, Luật Dược và Nghị định 98/2020/NĐ-CP mới chỉ dừng ở việc liệt kê hành vi, gây chồng chéo và khó khăn trong thực thi. Ông Đông đặt vấn đề: “Liệu các quy định hiện hành đã đáp ứng được yêu cầu thực tiễn phòng chống hàng giả hay chưa? Có cần ban hành định nghĩa thống nhất ở cấp luật để đảm bảo tính pháp lý và thuận lợi trong xử lý?”

Một ví dụ điển hình được nêu ra là sự khác biệt trong quy định giữa Luật Dược và Nghị định 98: theo Luật Dược, “thuốc không đạt tiêu chuẩn chất lượng” không bị coi là thuốc giả, nhưng Nghị định 98 lại quy định thuốc có hàm lượng hoạt chất chính dưới 70% được xem là hàng giả. Sự chênh lệch này khiến cơ quan thực thi gặp khó trong việc xác định hành vi và xử lý phù hợp.

Cần chế tài đủ mạnh để răn đe

Các đại biểu cho rằng, mức xử phạt hiện nay vẫn chưa đủ sức răn đe, trong khi lợi nhuận từ hàng giả lại quá lớn. Do đó, cần tăng nặng hình phạt đối với tổ chức, cá nhân vi phạm, đồng thời mở rộng cơ chế khuyến khích người tiêu dùng tố giác vi phạm. Hàng giả không chỉ gây thiệt hại kinh tế mà còn ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe, tính mạng người dân và uy tín doanh nghiệp Việt Nam. Trong thời đại chuyển đổi số, việc ứng dụng công nghệ như mã định danh, blockchain, tem điện tử hay nền tảng xác thực trực tuyến được coi là hướng đi tất yếu. Đây không chỉ là công cụ hỗ trợ kiểm soát mà còn giúp doanh nghiệp bảo vệ thương hiệu, nâng cao niềm tin thị trường.

Luật Thương mại điện tử - Hướng đi mới trong quản lý hàng giả trực tuyến

Ông Hoàng Ninh, Phó Cục trưởng Cục Thương mại điện tử và Kinh tế số (Bộ Công Thương), nhấn mạnh thương mại điện tử đang trở thành một trụ cột quan trọng của nền kinh tế số Việt Nam. Tuy nhiên, cùng với sự phát triển đó là thách thức ngày càng lớn về hàng giả, hàng nhái và xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ. Tình trạng này làm suy giảm niềm tin người tiêu dùng, ảnh hưởng nghiêm trọng đến doanh nghiệp chân chính và gây thất thu ngân sách.

Ông Hoàng Ninh, Phó Cục trưởng Cục Thương mại điện tử và Kinh tế số (Bộ Công Thương), nhấn mạnh thương mại điện tử đang trở thành một trụ cột quan trọng của nền kinh tế số Việt Nam. Ảnh: Phương Thúy

Trước tình hình đó, Bộ Công Thương đã trình dự thảo Luật Thương mại điện tử mới, thay thế các quy định cũ, với năm điểm đổi mới quan trọng: (1) nghiêm cấm kinh doanh hàng giả, hàng vi phạm sở hữu trí tuệ; (2) tăng trách nhiệm “gác cổng” của các nền tảng; (3) chuyển cơ chế xử lý vi phạm từ bị động sang chủ động; (4) mở rộng trách nhiệm trong toàn chuỗi logistics; và (5) kiểm soát chặt hoạt động livestream bán hàng, buộc chủ nền tảng xác thực danh tính và chịu trách nhiệm liên đới nếu vi phạm.

Những quy định này được kỳ vọng sẽ tạo khung pháp lý đồng bộ, nâng cao trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp công nghệ và hình thành một hệ sinh thái thương mại điện tử minh bạch, an toàn cho người tiêu dùng.

Xử lý hàng giả phải đúng bản chất

Theo ông Nguyễn Đức Lê, Phó Trưởng phòng Nghiệp vụ Quản lý thị trường, Cục Quản lý thị trường trong nước (Bộ Công Thương), ranh giới giữa xử lý hành chính và hình sự trong các vụ việc liên quan hàng giả hiện rất mong manh. Nếu không xác định đúng bản chất có thể bỏ lọt tội phạm hoặc gây oan sai. Vì vậy, ông Lê đề xuất cần sớm ban hành một đạo luật mang tính phổ quát để thống nhất khái niệm, tiêu chí và quy trình xử lý.

Đồng thời, ông cũng cho biết thêm quá trình lấy ý kiến các bộ, ngành, địa phương và doanh nghiệp đã ghi nhận nhiều quan điểm khác nhau. Vì vậy, việc cân nhắc để đưa ra giải pháp hài hòa là rất cần thiết.

Tăng cường kiểm soát dược phẩm giả bằng công nghệ truy xuất nguồn gốc

Ở lĩnh vực y tế, ông Tạ Mạnh Hùng, Phó Cục trưởng Cục Quản lý Dược (Bộ Y tế), cho biết năm 2024, tỷ lệ thuốc không đạt chất lượng ở Việt Nam là 0,45%, trong khi thuốc giả chiếm khoảng 0,1% trong tổng hơn 38.000 mẫu kiểm nghiệm. Dù con số này ở mức thấp, song ông cảnh báo tình trạng thuốc giả vẫn tiềm ẩn nguy cơ lớn, đặc biệt sau đại dịch Covid-19.

Ông Tạ Mạnh Hùng, Phó Cục trưởng Cục Quản lý Dược (Bộ Y tế) cho biết năm 2024, tỷ lệ thuốc không đạt chất lượng ở Việt Nam là 0,45%, trong khi thuốc giả chiếm khoảng 0,1% trong tổng hơn 38.000 mẫu kiểm nghiệm. Ảnh: Phương Thúy

Hiện nhiều doanh nghiệp dược đã triển khai tem chống hàng giả, mã QR lên bao bì thuốc để người tiêu dùng quyét truy xuất nguồn gốc. Thời gian tới, Cục Quản lý Dược sẽ phối hợp Bộ Công Thương và lực lượng Công an kiểm tra, truy quét tận gốc các cơ sở sản xuất, kinh doanh thuốc giả, đồng thời hoàn thiện hành lang pháp lý về truy xuất nguồn gốc thuốc, góp phần bảo vệ sức khỏe cộng đồng.

Hội thảo là diễn đàn quan trọng để cơ quan quản lý, chuyên gia và doanh nghiệp cùng chia sẻ kinh nghiệm, đề xuất giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả công tác phòng chống hàng giả. Việc ứng dụng công nghệ số, hoàn thiện pháp lý và nâng cao nhận thức xã hội được xem là ba trụ cột trong cuộc chiến lâu dài này. Chống hàng giả không chỉ là nhiệm vụ của cơ quan chức năng, mà còn là trách nhiệm của toàn xã hội trong xây dựng một môi trường kinh doanh minh bạch, bền vững.

Phương Thúy