Làm phim nghệ thuật: Chắt chiu từng cơ hội

Flow, phim hoạt hình hay nhất tại Oscar 2025 được khán giả Việt dành nhiều lời khen. Ảnh: ĐPCC

Đau đầu tìm kinh phí

Flow là phim độc lập nghệ thuật với kinh phí sản xuất khiêm tốn gần 4 triệu USD, thấp hơn nhiều so với các đối thủ nặng ký tại Oscar 2025 như The Wild Robot (80 triệu USD), Inside Out 2 (200 triệu USD).

Đạo diễn Gints Zilbalodis bắt đầu sản xuất Flow từ năm 2019, đảm nhận nhiều vai trò từ biên kịch, sản xuất đến quay phim, dựng phim và âm nhạc. Anh cùng cộng sự mất 5,5 năm để hoàn thành mà không dùng storyboard (kịch bản phân cảnh) và không phải cắt bỏ cảnh nào. Phim được thực hiện bằng Blender, một phần mềm đồ họa 3D miễn phí và nguồn mở. Nhận giải Oscar, Zilbalodis chia sẻ đây là nguồn cảm hứng lớn cho ê-kíp và hy vọng sớm trở lại với các dự án kế tiếp.

Tại Oscar vừa qua, Anora - bộ phim thắng giải cao nhất - cũng là một tác phẩm độc lập với kinh phí chỉ vỏn vẹn 6 triệu USD. Đạo diễn Sean Baker cho biết, Anora được quay trong 37 ngày trên phim nhựa Kodak 35mm, trong đó có một phân cảnh chỉ dài 25 phút nhưng mất tới 10 ngày thực hiện. Quá trình sản xuất gặp nhiều khó khăn, đặc biệt trong việc lựa chọn bối cảnh như dinh thự, nhà hàng và các câu lạc bộ. Có những lúc bộ phim tưởng chừng bị dừng sản xuất giữa chừng vì ai cũng nghĩ “đạo diễn làm việc một cách tùy tiện và điên rồ”.

Những khó khăn tương tự cũng là thách thức đối với các nhà làm phim độc lập nghệ thuật tại Việt Nam. Đạo diễn Trần Thanh Huy cùng Genesi Creative vừa khởi quay dự án Ba kể con nghe. Lần này anh đảm nhận vai trò sản xuất sáng tạo, hỗ trợ các nhà làm phim 9X thực hiện ước mơ. Đạo diễn Trần Thanh Huy cho biết, các nhà làm phim trẻ hiện không nhận được nhiều sự hỗ trợ. Một mặt, các nhà đầu tư chưa có nhiều niềm tin vào họ. Mặt khác, các nhà sản xuất cũng không muốn mạo hiểm với số tiền đầu tư lớn. Anh nhấn mạnh: “Ai nổi tiếng sẽ được mời làm phim, nhưng ít ai quan tâm đến hành trình nhà làm phim đó trở nên nổi tiếng như thế nào”.

Về kinh phí, các nhà làm phim nghệ thuật lâu nay vẫn phải tự xoay xở, tìm nguồn tài trợ từ các quỹ điện ảnh, chợ dự án… với hy vọng gom đủ tiền để làm phim. Cách làm này khiến thời gian sản xuất bị kéo dài, nhiều khi khó biết điểm cuối. Chẳng hạn, Mưa trên cánh bướm sau khi thắng giải tại Open Doors (chợ tài trợ dự án thuộc LHP Locarno, Thụy Sĩ) lại tiếp tục được chọn vào danh sách Talent Project Market tại Berlinale Talents 2022 (Đức), rồi giành thêm 2 giải tại Diễn đàn tài trợ phim châu Á Hồng Công 2022 mới có thể bắt đầu sản xuất vào tháng 9-2023. Trong khi đó, Cu li không bao giờ khóc mất 8 năm để hoàn thành từ khi có ý tưởng năm 2016. Phim phải chia thành 2 đợt quay cách nhau 7 tháng: đợt đầu từ cuối 2021 đến đầu 2022, đợt hai vào giữa 2022.

Nan giải bài toán phát hành

Đạo diễn Nguyễn Hữu Tuấn cho rằng, thách thức lớn nhất của nhà sản xuất phim, dù phim có đoạt giải quốc tế, đó là vấn đề kinh phí quảng bá. Nếu không có ngân sách quảng bá hoặc quá ít, kỳ vọng doanh thu gần như không thể bởi còn quá ít khán giả trong nước chủ động quan tâm đến phim nghệ thuật, chưa đủ để tạo ra một thị trường riêng. Vì vậy, nguồn thu chính của phim nghệ thuật Việt vẫn đến từ phát hành quốc tế. Điển hình, Bên trong vỏ kén vàng thu hơn 210.000 USD tại Pháp, gấp hơn ba lần doanh thu trong nước.

Phim Mưa trên cánh bướm đoạt nhiều giải thưởng lớn nhưng vẫn kén khán giả nội. Ảnh: ĐPCC

Một đặc thù khác của thị trường trong nước là quan điểm khác biệt về phim nghệ thuật. Đạo diễn Nguyễn Hữu Tuấn phân tích, ở các thị trường quốc tế, giải thưởng là một công cụ quảng bá mạnh. Khi trên poster có nhiều vòng nguyệt quế, bộ phim sẽ được khán giả tin tưởng là một tác phẩm chất lượng. Tuy nhiên ở nước ta, khán giả lại có cách nghĩ khác, nhiều người cho rằng phim càng nhiều giải thưởng càng là phim khó xem. Cụm từ “kén khán giả” đã trở thành một rào cản vô hình làm cho khán giả e ngại khi xem những bộ phim nghệ thuật.

Thực tế đã chứng minh hầu hết các phim độc lập nghệ thuật, đặc biệt là những phim ra rạp tại Việt Nam, đều gặp khó khăn về doanh thu. Đạo diễn Trần Thanh Huy cho biết, Ròm là trường hợp hiếm hoi thành công phòng vé, thu gần 64 tỷ đồng khi ra mắt tháng 9-2020, dù vấp phải nhiều tranh cãi. Trong khi đó, 3 tác phẩm thắng giải Phim đầu tay xuất sắc tại Cannes, Berlin và Venice - Bên trong vỏ kén vàng, Cu li không bao giờ khóc và Mưa trên cánh bướm doanh thu khi chiếu trong nước chỉ dao động từ 600 triệu đến hơn 1 tỷ đồng. Khả quan hơn, Tro tàn rực rỡ - phim từng giành giải cao nhất tại LHP Ba Lục Địa (Pháp), ra mắt với dàn diễn viên tên tuổi nhưng cũng chỉ thu chưa đến 4,2 tỷ đồng.

Tuy nhiên, nói như đạo diễn Trần Thanh Huy: “Việc phim có hợp thị hiếu, được công chúng quan tâm hay không chỉ có thể biết sau khi hoàn thành. Quan trọng nhất vẫn phải là tạo ra một cộng đồng cố kết với nhau. Trước mắt, chúng tôi cố gắng hỗ trợ các nhà làm phim trẻ được làm phim, góp phần mang đến làn gió mới cho điện ảnh Việt”.

VĂN TUẤN