Làm thế nào để xác định cha ruột cho con?

Luật sư Phan Thụy Khanh

* Luật sư Phan Thụy Khanh – Phó trưởng Văn phòng Luật sư Phong & Partners, trả lời:

Xã hội ngày càng phát triển, những mối quan hệ gia đình càng trở nên phức tạp. Đặc biệt trong hôn nhân, khi đời sống chung vợ chồng không còn được duy trì thì từ đó dễ phát sinh những quan hệ khác. Như trường hợp anh Hải hỏi ở trên, nếu người vợ mang thai với người khác trong thời kỳ hôn nhân – khi mối quan hệ vợ chồng về mặt pháp lý vẫn đang tồn tại, thì ai sẽ được xác định là cha hợp pháp của đứa trẻ? Và nếu cha ruột không được xác định là cha hợp pháp, liệu cha ruột có quyền yêu cầu xác định quan hệ cha – con hay không?

Thứ nhất, các trường hợp con sinh ra được xác định là con chung của vợ chồng trong thời kỳ hôn nhân.

Để bảo vệ và duy trì sự ổn định, bền vững của quan hệ gia đình, pháp luật Việt Nam đã ghi nhận cơ chế mặc định công nhận con chung của vợ chồng trong một số trường hợp nhất định. Đây là nguyên tắc quan trọng nhằm bảo đảm đứa trẻ được sinh ra trong một mối quan hệ hôn nhân hợp pháp luôn có đầy đủ quyền và nghĩa vụ với cả cha và mẹ, kể cả trong trường hợp thực tế có thể phát sinh những nghi ngờ hoặc tranh chấp về huyết thống. Bên cạnh đó, cơ chế này còn giúp các cơ quan có thẩm quyền thuận lợi hơn trong việc xác định, quản lý quan hệ cha, mẹ, con về mặt pháp lý. Cụ thể, theo Điều 88 Luật Hôn nhân và Gia đình năm 2014, các trường hợp con sinh ra được mặc định công nhận là con chung của vợ chồng bao gồm:

• Con được sinh ra trong thời kỳ hôn nhân;

• Con do người vợ có thai trong thời kỳ hôn nhân. Trong đó, con được sinh ra trong thời hạn 300 ngày kể từ thời điểm chấm dứt hôn nhân được coi là con do người vợ có thai trong thời kỳ hôn nhân;

• Con sinh ra trước ngày đăng ký kết hôn và được cha mẹ thừa nhận là con chung của vợ chồng.

Theo thông tin anh Hải cung cấp, chị T. chính thức ly hôn với chồng cũ vào tháng 3/2023 và sinh con vào tháng 10/2023. Thời điểm này nằm trong 300 ngày kể từ thời điểm chấm dứt hôn nhân, nên theo quy định của Điều 88 Luật Hôn nhân và Gia đình năm 2014, đây là trường hợp con sinh ra được mặc định là con chung của chị T. và chồng cũ. Vì vậy, khi làm thủ tục đăng ký khai sinh, cán bộ hộ tịch ghi tên chồng cũ của chị T. vào phần thông tin người cha là đúng quy định pháp luật.

Thứ hai, anh Hải vẫn có quyền yêu cầu xác định lại cha ruột cho con và điều chỉnh thông tin trên giấy khai sinh cho đúng với thực tế.

Mặc dù Luật Hôn nhân và Gia đình năm 2014 có cơ chế mặc định công nhận con chung của vợ chồng trong thời kỳ hôn nhân như phân tích ở trên, nhưng vẫn có quy định một số trường hợp cụ thể về việc xác định cha/mẹ cho con như sau:

“Điều 102. Người có quyền yêu cầu xác định cha, mẹ, con

1. Cha, mẹ, con đã thành niên không bị mất năng lực hành vi dân sự có quyền yêu cầu cơ quan đăng ký hộ tịch xác định con, cha, mẹ cho mình trong trường hợp được quy định tại khoản 1 Điều 101 của Luật này.

2. Cha, mẹ, con, theo quy định của pháp luật về tố tụng dân sự, có quyền yêu cầu Tòa án xác định con, cha, mẹ cho mình trong trường hợp được quy định tại khoản 2 Điều 101 của Luật này.”

Căn cứ quy định trên, anh Hải có quyền yêu cầu xác định quan hệ cha - con nếu anh có cơ sở chứng minh mình mới là cha ruột của con. Cụ thể:

Trường hợp không có tranh chấp: Anh Hải có thể nộp hồ sơ tại Ủy ban nhân dân cấp xã nơi anh hoặc nơi con cư trú để thực hiện đăng ký nhận con.

Hồ sơ gồm:

• Tờ khai đăng ký nhận cha, mẹ, con;

• Chứng cứ chứng minh quan hệ cha con, gồm một trong các giấy tờ, tài liệu sau đây:

+ Văn bản của cơ quan y tế, cơ quan giám định hoặc cơ quan, tổ chức khác có thẩm quyền ở trong nước hoặc nước ngoài xác nhận quan hệ cha con. (Ví dụ: Kết quả xét nghiệm ADN)

+ Nếu không có văn bản xác nhận quan hệ cha, con của cơ quan có thẩm quyền thì anh Hải, chị T. lập văn bản cam đoan về mối quan hệ cha con và phải có ít nhất hai người làm chứng về mối quan hệ cha, con.

Lưu ý: Khi đăng ký nhận cha, mẹ, con, các bên phải có mặt.

(Theo hướng dẫn tại Điều 24, Điều 25 Luật Hộ tịch năm 2014; Điều 14 Thông tư 04/2020/TT-BTP)

Trường hợp có tranh chấp: Anh Hải có quyền khởi kiện chị T. để yêu cầu Tòa án khu vực nơi chị T. cư trú để yêu cầu xác định cha cho con.

Anh Hải cần chuẩn bị hồ sơ bao gồm:

• Đơn khởi kiện;

• Giấy tờ nhân thân của anh Hải;

• Chứng cứ chứng minh quan hệ cha con;

• Các tài liệu khác có liên quan (nếu có).

Sau khi hồ sơ được nộp, Tòa án sẽ thụ lý vụ án và tiến hành xem xét, đánh giá toàn diện các chứng cứ được cung cấp. Trong trường hợp có đủ căn cứ xác định rằng anh Hải chính là cha ruột của con, Tòa án sẽ công nhận quan hệ cha con.

Sau khi bản án đã có hiệu lực pháp luật (kể từ ngày hết thời hạn kháng cáo, kháng nghị), anh Hải và chị T. có thể liên hệ với Ủy ban nhân dân cấp xã nơi đã đăng ký khai sinh cho con trước đó để thực hiện thủ tục thay đổi hộ tịch theo quy định tại Điều 30 Luật Hộ tịch năm 2014, trong đó ghi nhận anh Hải là cha ruột, cha hợp pháp trên giấy khai sinh của con.

Qua trường hợp của anh Hải, có thể thấy, pháp luật Việt Nam hiện nay đang tồn tại cơ chế mặc định con sinh ra là con chung của vợ chồng trong thời kỳ hôn nhân trong một số trường hợp nhất định nhằm bảo vệ sự ổn định, trật tự trong quan hệ gia đình. Đây là cơ chế pháp lý quan trọng để bảo đảm rằng trẻ em luôn được thừa nhận có cha, mẹ hợp pháp và được hưởng đầy đủ quyền lợi về nhân thân cũng như tài sản. Tuy nhiên, bên cạnh đó, pháp luật vẫn cho phép cha mẹ ruột hoặc người có liên quan được yêu cầu xác định lại quan hệ cha, mẹ, con khi có căn cứ chứng minh thực tế khác với sự mặc định của luật. Điều này thể hiện sự linh hoạt và nhân văn của pháp luật, vừa duy trì tính ổn định của gia đình nhưng vẫn tôn trọng yếu tố huyết thống, bảo vệ quyền và lợi ích chính đáng của cha mẹ ruột đồng thời bảo đảm quyền của trẻ em được nhận cha, mẹ ruột của mình.

Chuyên mục này có sự hợp tác về chuyên môn của Văn phòng Luật sư Phong & Partners. Đường dây nóng hỗ trợ tư vấn: 0236.3822678 - 0905.102425