Lần đầu tiên từ năm 1999, Trung Quốc không mua đậu tương Mỹ

Chiến thuật trì hoãn

Một cánh đồng đậu nành ở Mỹ. Ảnh: REUTERS/ TTXVN

Theo trang Bloomberg ngày 19/9, với vị thế là nước nhập khẩu đậu tương lớn nhất thế giới, Trung Quốc có ảnh hưởng rất lớn đến thị trường toàn cầu. Hiện nay, trong bối cảnh hai bên tìm cách duy trì thỏa thuận đình chiến mong manh, Trung Quốc áp dụng lại chiến thuật trì hoãn mua hàng từ Mỹ. Đây là chiến thuật vốn từng được triển khai trong cuộc chiến thương mại đầu tiên dưới thời Tổng thống Donald Trump.

Số liệu của Bộ Nông nghiệp Mỹ cho thấy đến ngày 11/9, gần hai tuần sau khi bước vào niên vụ mới, Trung Quốc chưa đặt mua lô hàng đậu tương nào. Đây là lần đầu tiên kể từ năm 1999. Năm 2024, đậu tương Mỹ chiếm khoảng 1/5 lượng nhập khẩu đậu tương của Trung Quốc, trị giá hơn 12 tỷ USD, tương đương hơn một nửa giá trị xuất khẩu đậu tương của Mỹ.

Với nguồn dự trữ dồi dào, Trung Quốc cho thấy họ có đủ kiên nhẫn và khả năng chờ đợi, đồng thời sẵn sàng dùng hàng hóa làm con bài trong các cuộc đàm phán thương mại rộng hơn. Chủ tịch Tập Cận Bình dự kiến sẽ điện đàm với Tổng thống Trump vào ngày 19/9 (giờ Mỹ), khi hai nước tiếp tục căng thẳng liên quan đến lệnh cấm chip bán dẫn và đất hiếm. Trước thềm cuộc trao đổi, Trung Quốc đã gia tăng sức ép khi công bố kết quả điều tra sơ bộ cho rằng tập đoàn Nvidia vi phạm luật chống độc quyền.

Bà Even Pay, nhà phân tích nông nghiệp tại công ty tư vấn chính sách Trivium China ở Bắc Kinh, nhận định: “Cách tiếp cận của Trung Quốc với đậu tương giống với đất hiếm, phản ánh nhiều năm chuẩn bị kỹ lưỡng kể từ cuộc chiến thương mại trước”.

Bà nói thêm: “Người mua không chỉ phản ứng với mức thuế cao áp lên đậu tương Mỹ mà còn phản ứng với sự bất định lớn về tương lai ngắn hạn của các loại thuế này, cùng những tín hiệu chính trị rõ ràng rằng Trung Quốc không muốn việc mua bán diễn ra nếu chưa có sự chấp thuận của giới chức”.

Chiến lược này dường như đang phát huy tác dụng. Nông dân Mỹ, dù có vụ mùa bội thu, vẫn phải chật vật khi giá bán ở mức thấp nhất trong nhiều năm. Nông dân trồng đậu tương Mỹ cảnh báo về “bờ vực thương mại và tài chính”, đồng thời kêu gọi chính quyền sớm đạt thỏa thuận với Trung Quốc để dỡ bỏ thuế quan. Hiện đậu tương Mỹ xuất sang Trung Quốc đang chịu thuế trên 20%.

Trong khi đó, ở Trung Quốc, tình hình khá ổn định. Các nhà máy ép dầu, nông dân nuôi lợn và nhà sản xuất thức ăn chăn nuôi Trung Quốc, từng bị ảnh hưởng trong cuộc chiến thương mại trước, đã mua đủ hàng từ Brazil để dùng trong nhiều tháng tới. Một số còn tăng gấp đôi lượng dự trữ, trong khi kho dự trữ quốc gia khổng lồ của nhà nước đóng vai trò tấm đệm bổ sung. Tại Trung Quốc, đậu tương chủ yếu được dùng để phục vụ ngành chăn nuôi lợn (dưới dạng bã đậu nành) và sản xuất dầu ăn.

Theo những người am hiểu, các nhà nhập khẩu Trung Quốc đã mua đủ lượng hàng cho đến hết năm nay, vì vậy nhu cầu nhập khẩu đậu tương Mỹ sớm nhất cũng phải tới quý I/2026.

Thông thường, từ tháng 10 đến tháng 2 hằng năm, Trung Quốc dựa nhiều vào nguồn cung đậu tương Mỹ trước khi mùa thu hoạch ở Nam Mỹ đến. Lúc này các nhà nhập khẩu đã đặt trước vài triệu tấn để khóa giá. Tuy nhiên, do căng thẳng thương mại còn dai dẳng, họ tránh xa đậu tương Mỹ để phòng nguy cơ thuế trả đũa và rủi ro địa chính trị.

Giá hợp đồng tương lai đậu tương tại Chicago đã tăng vào ngày 19/9, dù vẫn hướng tới mức giảm trong tuần.

Chiến lược né đậu tương Mỹ còn mở rộng sang ngô, lúa mì và cao lương. Trung Quốc cắt giảm mua các loại ngũ cốc này từ Mỹ, trong khi vẫn tăng nhập từ Brazil, Canada và Australia. Động thái này phù hợp với định hướng lớn hơn của Trung Quốc nhằm giảm phụ thuộc vào Mỹ và đa dạng hóa nguồn cung.

Ông Andy Rothman, Giám đốc điều hành Công ty tư vấn Sinology LLC, nhận định nông nghiệp sẽ là chủ đề nóng trong các cuộc đàm phán thương mại đang diễn ra giữa ông Trump và Trung Quốc.

Giới nông dân Mỹ đã cảnh báo về khủng hoảng sắp tới, trong khi ông Trump yêu cầu Trung Quốc tăng gấp bốn lần nhập khẩu đậu tương từ Mỹ. Tuy nhiên, ông Rothman cho rằng khó có thỏa thuận thực chất nào chỉ qua điện đàm, khi cả hai bên đang chuẩn bị cho cuộc gặp trực tiếp cuối năm nay.

Một số dấu hiệu cho thấy Trung Quốc đang tìm cách hạ nhiệt căng thẳng trước thềm đàm phán. Trung Quốc đã nối lại nhập khẩu dầu thô Mỹ sau 6 tháng gián đoạn. Theo Financial Times, nước này cũng chấm dứt điều tra chống độc quyền với hệ điều hành Android của Google.

Ông Rothman cho rằng nông nghiệp, đặc biệt là đậu tương, sẽ vẫn là trung tâm của mọi thỏa thuận. Thay vì các mục tiêu “bất khả thi” trong thỏa thuận Giai đoạn một trước đây, hai bên nhiều khả năng sẽ hướng tới các cam kết thực tế hơn.

Rủi ro nguồn cung

Nông dân Mỹ kiểm tra đậu tương thu hoạch tại một trang trại ở Iowa. Ảnh: EPA/TTXVN

Chiến lược né đậu tương Mỹ cũng tiềm ẩn rủi ro. Giá đậu tương Brazil đã tăng mạnh từ đầu năm và gián đoạn trong mùa vụ ở Nam Mỹ có thể khiến nguồn cung thắt chặt. Nếu vụ mùa không như kỳ vọng, Trung Quốc sẽ phải sớm sử dụng đến kho dự trữ chiến lược.

Tuy nhiên, với lượng hàng hiện nay rất dồi dào, khả năng đạt thỏa thuận thương mại trong ngắn hạn lại khiến một số nhà nhập khẩu Trung Quốc lo ngại. Nếu Trung Quốc bất ngờ mua đậu tương Mỹ, nguồn cung dư thừa có thể làm giá bã đậu nành giảm, phá vỡ chiến lược dự trữ và phòng hộ đã xây dựng nhiều tháng qua.

Tại miền Bắc Trung Quốc, một quản lý thu mua cho biết chỉ ký hợp đồng đến hết tháng tới do tồn kho cao. Một quản lý khác tại nhà máy ép dầu lớn cảnh báo nếu đậu tương Mỹ ồ ạt đổ vào, giá bã đậu nành sẽ lao dốc.

Theo chuyên gia Pay, nếu không có thuế quan thì Mỹ vẫn là một trong những nhà cung cấp đậu tương hiệu quả và giá rẻ nhất. Việc tránh xa nguồn hàng này khiến Trung Quốc phải trả giá cao hơn và chịu nhiều thiệt hại hơn.

Trong cuộc chiến thương mại trước, dù áp thuế trả đũa, Trung Quốc vẫn cho phép một số doanh nghiệp nhập khẩu lượng hàng nông sản nhất định từ Mỹ.

Bà Pay nói: “Nếu có thỏa thuận, chắc chắn sẽ có một phần nhu cầu đậu tương Mỹ từ phía người mua Trung Quốc. Vấn đề là cuộc chiến thương mại, chứ không phải không có nhu cầu”.

Thùy Dương/Báo Tin tức và Dân tộc