Làn sóng đang lên của sách hiếm, giá triệu USD đã phổ biến

Đối với người bình thường, những cuốn sách cũ trên giá dường như không có giá trị gì. Nhưng đối với những chuyên gia và người yêu sách, đó là một kho báu, đôi khi trị giá hàng triệu USD.

Ví dụ gần đây nhất là tập Codex Sassoon, bản Kinh thánh tiếng Do Thái cổ nhất và đầy đủ nhất đã được bán vào tháng trước tại Sotheby với giá hơn 38 triệu USD.

Người mua là luật sư kiêm nhà ngoại giao người Mỹ Alfred H. Moses. Ông đã mua được tác phẩm này chỉ sau 10 phút đấu giá và tặng cuốn kinh thánh cổ cho Bảo tàng ANU của người Do Thái ở Tel Aviv.

Codex Sassoon đánh dấu một mức giá kỷ lục đã được đưa ra cho một tác phẩm lịch sử, vượt qua số tiền 31 triệu USD mà Bill Gates đã trả cho cuốn Codex Leicester của Leonardo da Vinci vào năm 1994.

Đây không phải là những tác phẩm hiếm duy nhất nhận được giá cao. Trên thực tế, chúng nằm trong một làn sóng sưu tập lớn những cuốn sách quý hiếm, kinh thánh và các bản ghi chép giàu giá trị lịch sử.

Thị trường sách hiếm thay đổi

Theo Newyork Post, thị trường sách hiếm đã thay đổi đáng kể trong hai thập kỷ qua nhờ cả nhu cầu sưu tầm gia tăng thời hậu Covid-19 và sự thay đổi của ngành xuất bản.

Bruce McKinney, người sáng lập Trung tâm Sách hiếm, nơi lưu trữ dữ liệu về các tác phẩm hiếm, cổ, cho biết: “Trong khi trước đây sách hiếm chủ yếu được giao dịch sotto voce - trực tiếp giữa khách hàng và người môi giới tư nhân - thì nay sách, bản đồ, bản thảo và nhiều bản ghi chép đơn lẻ có xu hướng được bán đấu giá. Làn sóng này đang phát triển rất mạnh mẽ và không thể thay đổi”. Như Codex Sassoon đã cho thấy, nó mang lại lợi nhuận rất lớn.

Điều này cũng phù hợp khi bản thân ngành mua bán sách hiếm xuất hiện từ sớm và có một lịch sử phát triển lâu đời. Nhà đấu giá Sotheby đã khởi đầu sự phát triển năm 1744 với tư cách là một đơn vị đấu giá sách, xử lý các thư viện và bộ sưu tập lớn của giới quý tộc, bao gồm cả những cuốn sách bị Napoléon đưa đi trên hành trình lưu đày tới đảo St. Helena vào năm 1815.

Và hiện tại, khi các công nghệ như ChatGPT có thể tạo ra các tác phẩm văn học từ con số không theo đúng nghĩa đen, thì những cuốn sách lịch sử và quý hiếm lại càng có giá trị khi chúng chính là sợi dây liên kết quá khứ, hiện tại và tương lai.

Richard Austin, Trưởng phòng Sách và Bản thảo tại Sotheby giải thích: “Nội dung số có thể không tồn tại vĩnh viễn. Nhưng một cuốn sách được làm tốt có độ bền rất cao… và điều đó sẽ không thay đổi”.

Theo ghi nhận của tổ chức UBS/Art Basel, mặc dù quy mô ngành giao dịch sách hiếm vẫn còn khiêm tốn hơn nhiều so với nghệ thuật thị giác thì thị trường sách hiếm đang có nhiều cơ hội mới. Danh mục giao dịch cũng rất rộng, từ sách và kinh thánh đến bản in, bản đồ hay bất kỳ dữ liệu nào được ghi trên giấy.

Trong phần lớn lịch sử giao dịch sách hiếm, mọi thứ thường diễn ra một cách riêng lẻ giữa một nhóm nhỏ người môi giới và cửa hàng đồ cổ cùng một lượng khách hàng nhỏ và cũng hiếm không kém. Ví dụ, Công ty William Reese có trụ sở tại Connecticut là một đơn vị môi giới tư nhân nổi tiếng ở địa phương, tập trung vào di sản liên quan đến nước Mỹ thì công ty Donald A. Heald Rare Books ở Upper East Side chuyên về bản đồ học.

Nhưng thập kỷ vừa qua đã ghi nhận những thay đổi đáng chú ý cả về đối tượng mua sách hiếm và cách họ mua chúng.

Một thập kỷ trước, hầu hết người mua đều ở độ tuổi 40-50, “nhưng giờ đây, một thế hệ mới đang đến”, Peter Harrington, chủ sở hữu của đại lý giao dịch sách hiếm ở London, chia sẻ. Ông Peter cũng là người gần đây đã bán bộ sưu tập First Folio gồm 36 vở kịch của Shakespeare được in cách đây 4 thế kỷ với giá gần 8 triệu USD.

Bộ sưu tập First Folio của Shakespeare ghi nhận giá rất cao trên thị trường đấu giá. Ảnh: Peter Harrington.

Ông đánh giá: “Thế hệ hiện tại dành quá nhiều thời gian với máy tính bảng nên sách dần trở thành những đồ vật đẹp đẽ hiếm có đối với họ”.

Một sự thay đổi lớn khác trên thị trường là sự gia tăng doanh số bán hàng của các nhà đấu giá lớn so với các đại lý tư nhân. Theo ghi nhận của McKinney, thị trường đấu giá sách hiếm đã tăng lên 1,15 tỷ USD vào năm 2021, gần gấp đôi so với con số 3 năm trước đó.

Ngay cả trong đại dịch Covid-19 và các nhà đấu giá bị hạn chế hoạt động, doanh số bán đấu giá sách hiếm vẫn tăng thêm 76,7% từ đầu năm 2020 đến năm 2021 .

Gretchen Hause, Phó chủ tịch và Chuyên gia cao cấp của nhà đấu giá Hindman Auctions ở Chicago cho biết: “Các hội chợ ngừng hoạt động nên mọi người tìm những cách mới để mua và bán. Những cuộc đấu giá đã trở thành nơi diễn ra giao dịch”.

Trong bối cảnh các dịch vụ thư tín và bưu kiện lớn vẫn hoạt động giữa đại dịch, thì người mua vẫn dễ dàng lấp đầy bộ sưu tập của họ sau các cuộc đấu giá. Và điều đó cũng thu hút thêm nhiều khách hàng mới, những người bắt đầu có hứng thú sưu tầm, ông Peter cho biết thêm.

Đồng thời, việc chuyển hướng sang các nhà đấu giá đã mang lại sự chính thức và minh bạch rất cần thiết cho các giao dịch sách hiếm. McKinney cho biết: “Trước đây, những nhà sưu tập nghiêm túc phải lựa chọn tin vào những người môi giới được cho là tử tế. Họ không có lựa chọn nào khác. Và sự mờ mịt của thị trường thường khiến giá bán đôi khi tăng thêm tới 30%”.

Việc công khai giao dịch qua các cuộc đấu giá đã vén bức màn giao dịch trong phòng kín và mang tác phẩm giá trị đến với nhiều đối tượng hơn.

Khi Hause tiếp quản bộ phận sách của Hindman vào năm 2017 sau gần một thập kỷ làm việc tại Christie, doanh thu trung bình của mảng sách chỉ đạt 750.000 USD mỗi năm. Hiện tại, doanh thu đã tăng lên 5 triệu USD, bà nói.

Những con số này cho thấy giá trị của các tác phẩm sách hiếm cũng tăng lên đáng kể. Một bản sao có chú thích của tác phẩm nổi tiếng Scarlet Letter được Christie bán đấu giá vào ngày 16/6 đã thu được gần 700.000 USD.

Ông Richard Austin đến từ Sotheby cũng đồng tình với quan điểm của Hause về việc giá của các tác phẩm được tăng lên một cách minh bạch trên sàn đấu giá. Ngoài việc bán các tác phẩm lớn như Codex Sassoon, bộ phận của ông thường xuyên bán các ấn bản hiếm với giá dưới 1 triệu USD, chẳng hạn bản đồ từ bộ sưu tập của các nhà thám hiểm người Mỹ Lewis và Clark đã bán được 1,4 triệu USD trong cuộc đấu giá vào tháng giêng.

Austin cho biết: “Trước đây, các thương vụ trị giá 1 triệu USD hoặc nhiều triệu USD là điều hiếm trên thị trường này. Nhưng ngày nay, điều đó thường xuyên diễn ra và không còn đáng kinh ngạc như trước nữa”.

Sự quan tâm tới các văn bản tôn giáo và gắn kết với giá trị tinh thần

Cho tới nay, phần lớn các tác phẩm đắt nhất được bán đều có liên quan đến tôn giáo, như Codex Sassoon. Hay vào năm 2017, Nhà thờ Mormon đã trả 35 triệu USD để mua bản thảo gốc cuốn Book of Mormon có niên đại từ năm 1835.

Như Harrington lưu ý, các văn bản tôn giáo thực sự là những ấn phẩm in ấn được xuất hiện sớm nhất.

Một cuốn sách tôn giáo khác được gọi là Bay Psalm Book đã bán được 14,2 triệu USD một vài năm trước đó tại Sotheby. Tác phẩm này có từ năm 1640 và được coi là cuốn sách đầu tiên được xuất bản ở vùng đất sau này trở thành nước Mỹ. McKinney nói: “Ngay cả khi tôn giáo đã mất đi phần nào ánh hào quang trong cuộc sống hàng ngày, thì các biểu tượng có liên quan vẫn tiếp tục được đánh giá cao và rất có giá trị”.

Bên cạnh đó, cũng ngày càng có nhiều tác phẩm phi tôn giáo có giá cao trong các cuộc đấu giá, dù không thể nào bằng những cuốn kinh thánh quý hiếm.

Chẳng hạn, vào tháng 11 năm 2019, nhà đấu giá Hindman đã lập kỷ lục thế giới về ấn bản đầu tiên cuốn On the Origin of Species (Nguồn gốc các loài) của Charles Darwin, được bán với giá 564.500 USD và năm nay Hindman cũng đã bán được 5 cuốn sách của nhà văn Jane Austen với giá 300.000 USD.

Thế hệ ngày nay quan tâm nhiều tới các tác phẩm gắn bó với họ. Ảnh: Heritage Auctions.

Trị giá triệu đô của các ấn bản Shakespeare gần đây cũng phản ánh giá trị ngày càng cao của các tác phẩm được nhiều nhân vật lịch sử như Darwin, da Vinci hay Bard chấp bút.

Ví dụ, Hause rất đam mê sách của Austen và đánh giá cao tiềm năng tăng giá trị của chúng. Dù Austen đã rất nổi tiếng và nhiều nhân vật của bà đã được chuyển thể cả lên phim điện ảnh và truyền hình, thì số lượng các ấn bản đầu tiên của bà thực sự rất hiếm. Chỉ có 1.500 bản Pride and Prejudice (Kiêu hãnh và Định kiến) được in.

Đối với Harrington, xu hướng trên là dễ hiểu khi thế hệ hiện tại thích những tác phẩm gắn bó với họ trong quá trình trưởng thành. Ông Harrington đánh giá: “Trong khi thế hệ trưởng thành theo đuổi những tác phẩm như To Kill a Mockingbird (Giết con chim nhại) hay Catcher in the Rye (Bắt trẻ đồng xanh) thì những người trẻ tuổi đang đổ xô đến tác phẩm của các tác giả thời thơ ấu như Rowling và sẵn sàng trả hậu hĩnh cho những ấn bản gốc”.

Minh Hoa