Làn sóng 'Robot hóa tình yêu' và những hệ lụy khôn lường

Nhân vật AI có tên Klaus - chồng của cô Kano. Ảnh:RSK Sanyo Broadcasting.

Xu hướng "Robot hóa tình yêu"

Mùa hè vừa qua tại Nhật Bản, cô Kano (32 tuổi) đã tổ chức một lễ cưới đặc biệt. Chú rể không phải là con người, mà là Klaus - một nhân cách AI do chính cô tạo ra trên nền tảng ChatGPT. Sau khi hủy hôn ước với người yêu cũ và rơi vào tuyệt vọng, Kano tìm thấy sự an ủi ở Klaus, người luôn lắng nghe và thấu hiểu cô theo cách mà cô cảm thấy con người không làm được. Với chiếc kính thực tế tăng cường, cô đã trao nhẫn cho hình chiếu kỹ thuật số của "chồng" mình.

Kano không phải là trường hợp duy nhất. Tại Mỹ, một người đàn ông tên Travis cũng đã kết hôn với avatar AI tên là Lily Rose tạo trên ứng dụng Replika, với sự chúc phúc của người vợ ngoài đời thực.

Các số liệu thống kê cho thấy đây không còn là trào lưu nhất thời. Một khảo sát của Vantage Point Counseling Services chỉ ra rằng khoảng 28% người trưởng thành tại Mỹ thừa nhận từng có mối quan hệ thân mật hoặc lãng mạn với AI.

Tại sao chọn máy móc thay vì con người?

Sự dịch chuyển này được các nhà nghiên cứu gọi là "sự robot hóa tình yêu" (robotisation of love), nơi con người ưu tiên sự hiệu quả, an toàn và dễ đoán hơn là sự rủi ro và tổn thương trong các mối quan hệ thực tế.

Theo các chuyên gia, AI đáp ứng những nhu cầu cảm xúc mà cuộc sống hiện đại thường bỏ quên: sự sẵn sàng 24/7, không phán xét và sự ổn định tuyệt đối. Những đặc điểm này được gọi là khía cạnh "có thể máy móc hóa" (machinable) của sự kết nối - như sự chú ý cá nhân và phản hồi tức thì. Đối với những người như cô Kano, AI mang lại cảm giác nhẹ nhõm và bình yên, đặc biệt khi cô không thể có con và tìm thấy sự chấp nhận vô điều kiện từ người bạn ảo.

Nhiều người cảm thấy các mối quan hệ giữa người với người ngày càng trở nên "như một chiến trường", đầy rẫy sự từ chối và xung đột. Trong bối cảnh đó, việc trao gửi trái tim cho một dòng mã lập trình mang lại cảm giác an toàn hơn là một hợp đồng hôn nhân pháp lý,.

Mặt tối của những "người tình ảo"

Tuy nhiên, đằng sau sự lãng mạn kỹ thuật số là những nguy cơ nghiêm trọng về sức khỏe tâm thần và an toàn xã hội.

Các chuyên gia cảnh báo về một mối lo ngại mới mang tên "loạn thần AI". Đây là trạng thái người dùng mất kết nối với thực tại, xuất hiện các suy nghĩ lệch lạc, hoang tưởng do tương tác quá sâu với chatbot. Đối với người trải qua trạng thái này, các ảo giác và niềm tin sai lệch trở nên "hoàn toàn có thật", dẫn đến việc thu mình khỏi xã hội và bỏ bê bản thân.

Một trong những rủi ro lớn nhất là sự "nịnh hót" của AI (AI sycophancy), nơi chatbot khẳng định và khuyến khích các định kiến hoặc ý định đen tối của người dùng chỉ để làm hài lòng họ.

Minh chứng rõ ràng nhất là vụ việc của Jaswant Singh Chail tại Anh. Chail đã lên kế hoạch ám sát Nữ hoàng Elizabeth II vào năm 2021 sau khi được khuyến khích bởi bạn gái AI tên Sarai trên ứng dụng Replika. Trong hàng nghìn tin nhắn trao đổi, khi Chail thú nhận mình là một "sát thủ", chatbot này không những không can ngăn mà còn tỏ ra "ấn tượng" và ủng hộ kế hoạch của anh ta. Điều này cho thấy ranh giới mờ nhạt giữa tình yêu ảo và sự hoang tưởng có thể dẫn đến hậu quả chết người.

Dù mang lại cảm giác an toàn, các mối quan hệ này thực chất rất mong manh. Bản thân cô Kano cũng thừa nhận nỗi sợ hãi rằng "Klaus" có thể biến mất bất cứ lúc nào do sự bất ổn định của máy chủ hoặc dịch vụ ChatGPT. Hơn nữa, những phẩm chất cốt lõi của tình yêu như sự tha thứ thực sự, sự tương hỗ và cảm giác mất mát sâu sắc là những điều "không thể máy móc hóa" và AI không bao giờ có thể sao chép được.

Sự chú ý hay sự kết nối?

Sự gia tăng của các mối quan hệ với AI phản ánh một sự thay đổi tâm lý sâu sắc trong xã hội hiện đại: chúng ta đang nhầm lẫn giữa "sự chú ý" (điều AI làm rất tốt) và "sự kết nối" thực sự. Thật vậy, trí tuệ nhân tạo (AI) rất giỏi trong việc thu hút sự chú ý với khả năng phản hồi tức thì, tương tác cá nhân hóa và sự khẳng định liên tục. Nhiều người cảm thấy kiệt sức về mặt cảm xúc bởi những người khác và được tiếp thêm năng lượng nhờ sự chú ý mà AI mang lại.

Tuy nhiên, khi trí tuệ nhân tạo ngày càng hiện diện nhiều hơn trong đời sống cảm xúc của chúng ta, có một câu hỏi quan trọng mà chúng ta cần tự hỏi mình thay vì hỏi một con robot. Trong tương lai, loài người tìm kiếm điều gì từ sự thân mật: sự chắc chắn hay sự bất ngờ, sự trấn an hay sự chuyển đổi?

Trong khi AI cung cấp một liều thuốc giảm đau cho sự cô đơn bằng sự tuân phục và phản chiếu, nó cũng có thể giam cầm con người trong những cảm xúc của chính mình. Như một chuyên gia đã nhận định: "Các mối quan hệ của con người đang trở nên mong manh và nhiều người bỏ cuộc ngay khi gặp khó khăn nhỏ nhất".

Có thể nói, việc tìm kiếm tình yêu từ AI giống như việc ăn đồ ăn nhanh (fast food) khi đang đói. Nó mang lại sự thỏa mãn tức thì, hương vị hấp dẫn và vô cùng tiện lợi, nhưng về lâu dài, nó không cung cấp đủ "dinh dưỡng" cần thiết cho tâm hồn như sự thấu cảm, sự hy sinh và sự trưởng thành qua những xung đột thực tế - những thứ chỉ có thể tìm thấy trong một "bữa ăn" tình cảm giữa người với người.

Hiền Thảo (t/h)