Làn sóng 'xanh' từ HTX trẻ góp phần đưa nông sản Việt vươn tầm

Trong bối cảnh hội nhập và biến đổi khí hậu, mô hình sản xuất nông nghiệp đơn thuần đã không còn đủ sức cạnh tranh. Thế hệ các giám đốc HTX 9X, 10X đang thay đổi cuộc chơi bằng tư duy khởi nghiệp sáng tạo, tập trung vào sản phẩm xanh, chế biến sâu và nông nghiệp tuần hoàn.

Từ ruộng đồng đến công nghệ chế biến sâu

HTX Lục Ngạn Xanh (Bắc Ninh) là một điển hình thành công trong việc kết hợp sản xuất nông nghiệp truyền thống của địa phương với tư duy kinh doanh hiện đại, hướng tới chất lượng, an toàn và bền vững.

Điểm đột phá của HTX Lục Ngạn Xanh là khả năng chế biến sâu và đa dạng hóa sản phẩm, mang lại hiệu quả kinh tế vượt trội so với bán nông sản thô. HTX đã xây dựng một vòng tuần hoàn khép kín ngay tại địa phương: vận động các thành viên "nói không" với thuốc trừ cỏ, tự sản xuất phân bón và thuốc bảo vệ thực vật sinh học từ phụ phẩm, men rượu để xua đuổi sâu hại, giúp giảm chi phí phân bón hóa học ít nhất 20% và cải tạo độ phì nhiêu của đất đai.

HTX Lục Ngạn Xanh tiên phong ứng dụng các công nghệ trong sản xuất, chế biến.

Bên cạnh các loại trái cây tươi (như na Đài Loan, vải thiều) được canh tác theo tiêu chuẩn VietGAP, hữu cơ, HTX còn sản xuất các sản phẩm chế biến có giá trị cao như Mỳ Chũ ngũ sắc rau củ (tiêu thụ gần 10 tấn/tháng) và các loại trà dược liệu sấy (hoa cúc chi, cỏ ngọt, bạc hà, lá ổi). Đặc biệt, giống na Đài Loan trồng trên tổng diện tích hơn 3ha cho năng suất cao, với sản lượng đạt khoảng 14 tấn/vụ (năm 2024), mang về giá trị kinh tế đáng kể cho các thành viên.

Trong khâu bảo quản, việc ứng dụng công nghệ túi MAP giúp trái vải tươi giữ được màu đỏ tự nhiên, giảm hao hụt 5% trong quá trình vận chuyển. HTX cũng đã chủ động áp dụng chuyển đổi số, sử dụng nhật ký điện tử để theo dõi cây trồng, đảm bảo truy xuất nguồn gốc rõ ràng, từ đó kết nối tiêu thụ hiệu quả trên các sàn thương mại điện tử và các kênh phân phối hiện đại.

Đến nay, HTX Lục Ngạn Xanh đã xây dựng một mô hình hướng tới tăng cường kết nối cung – cầu, tạo thành chuỗi giá trị tiêu thụ sản phẩm cho nông dân, đồng thời cung ứng những sản phẩm nông sản, thực phẩm an toàn, chất lượng ra thị trường.

Kiến tạo hệ sinh thái dịch vụ

Không chỉ là đơn vị sản xuất như HTX Lục Ngạn Xanh, nhiều HTX trẻ còn là trung tâm dịch vụ toàn diện, làm chủ khâu logistics và phát triển du lịch sinh thái, tạo ra nguồn thu nhập đa dạng và tăng cường sự gắn kết cộng đồng.

HTX nông sản Toàn Thương (Lạng Sơn) là một ví dụ về việc làm chủ chuỗi cung ứng và tạo giá trị gia tăng nhờ công nghệ chế biến. Đối diện với bài toán quen thuộc của nông sản Việt là nông sản rớt giá thê thảm khi vào vụ thu hoạch rộ, HTX đã quyết định thay đổi số phận của loại quả đặc sản hồng vành khuyên.

HTX Toàn Thương đã ứng dụng công nghệ chế biến sâu của Nhật Bản để sản xuất hồng treo gió và hồng sấy dẻo. Cụ thể, hồng vành khuyên sau khi thu hoạch được gọt vỏ, tiệt trùng và treo trên giàn phơi trong nhà kính hoặc nhà sấy nhiệt độ thấp trong khoảng 10-15 ngày để sấy bằng gió và ánh nắng (hoặc máy sấy nhiệt hiện đại), kết hợp quy trình mát-xa thủ công. Việc áp dụng công nghệ độc quyền này giúp quả hồng giữ được độ dẻo, vị ngọt tự nhiên, và đặc biệt là có thể bảo quản lâu hơn, kéo dài thời gian tiêu thụ từ vài tuần lên đến nhiều tháng.

HTX Toàn Thương chú trọng chế biến và hoàn thiện chuỗi giá trị.

Kết quả là sản phẩm hồng vành khuyên treo gió đã đạt OCOP 4 sao và được định vị là sản phẩm quà tặng cao cấp, nâng giá trị kinh tế của quả hồng tươi lên gấp 20 lần, góp phần giúp HTX đạt doanh thu hàng tỷ đồng và thu hút thành công đầu tư từ chương trình Shark Tank.

Song song với việc chế biến, HTX Toàn Thương còn nỗ lực làm chủ khâu logistics để giảm chi phí tiêu thụ. Thay vì phụ thuộc hoàn toàn vào các dịch vụ bên ngoài với chi phí cao và rủi ro ùn tắc, HTX đã đầu tư xây dựng các kho bãi, cơ sở vật chất ban đầu để phân loại, đóng gói và bảo quản sản phẩm (đặc biệt là trái cây) ngay tại địa phương. Việc này giúp giảm tổn thất sau thu hoạch và đảm bảo chất lượng hàng hóa khi xuất khẩu, tăng cường chuỗi lạnh (cold chain) cho nông sản.

Cùng với đó, việc sử dụng công nghệ thông tin để truy xuất nguồn gốc, định giá sản phẩm chính xác, và cập nhật nhu cầu thị trường đã giúp HTX Toàn Thương nâng cao vị thế đàm phán, tránh được chiến thuật phá giá của thương lái, từ đó mang lại lợi ích cao nhất cho thành viên. Mô hình HTX làm chủ logistics còn tạo tiền đề cho việc tái cấu trúc quy mô lớn và hợp tác xuyên vùng, giúp vận chuyển nông sản từ các tỉnh miền xuôi lên khu vực cửa khẩu một cách hiệu quả hơn, đảm bảo nguồn cung ổn định và chất lượng đồng đều.

Ngoài ra, HTX Toàn Thương đã triển khai các dịch vụ du lịch trải nghiệm, để du khách tham quan, chụp ảnh với vườn hồng vành khuyên, hay trải nghiệm quy trình làm hồng treo gió, gắn kết sản phẩm với trải nghiệm bản địa. Việc phát triển du lịch sinh thái không chỉ tạo thêm việc làm và thu nhập cho các thành viên HTX mà còn giúp bảo tồn văn hóa, cảnh quan địa phương và tạo ra sự liên kết chặt chẽ hơn giữa các hộ thành viên.

HTX Lục Nganh Xanh và HTX Toàn Thương chỉ là 2 ví dụ điển hình về các HTX trẻ khởi nghiệp sáng tạo. Những HTX này đang xây dựng một hình ảnh nông nghiệp Việt Nam hoàn toàn mới: chuyên nghiệp, có trách nhiệm và đầy tính đột phá. HTX không chỉ giải quyết các vấn đề nội tại của sản xuất nông nghiệp, như giảm thiểu rác thải, nâng cao chất lượng sản phẩm và tối ưu hóa chi phí, mà còn mạnh mẽ vươn ra thị trường quốc tế bằng những “giấy thông hành xanh” từ các chứng nhận bền vững, chế biến sâu và công nghệ thông minh.

Sự năng động, dám nghĩ, dám làm của thế hệ giám đốc trẻ là động lực quan trọng nhất, biến những thách thức về thị trường và môi trường thành cơ hội để nông sản Việt Nam không chỉ là sản phẩm tiêu thụ mà còn là một câu chuyện về sự sáng tạo và phát triển bền vững. Nông nghiệp Việt Nam đang chuyển từ thế thụ động, chạy theo số lượng, sang thế chủ động kiến tạo chuỗi giá trị toàn cầu, lấy chất lượng và sự khác biệt làm lợi thế cạnh tranh cốt lõi.

Tùng Lâm