Lan xa tiếng sáo trúc Việt Nam

Nghiệp… làm thầy

Người đưa tiếng sáo Việt xuất ngoại, không ai khác đó chính là nghệ sĩ Bùi Công Thơm. Sinh ra từ làng, với tuổi thơ lấm lem bùn đất, người ngợm đen nhẻm vì những ngày bêu nắng câu cá, bắt chuồn chuồn, thả diều, chơi quay…, chàng trai 8X Bùi Công Thơm thường “tự trào” về mình như vậy.

Sau 13 năm đèn sách tại Học viện Âm nhạc Quốc gia Việt Nam, Bùi Công Thơm tốt nghiệp với hành trang rất nhiều bằng khen, giải thưởng. Anh được giữ lại ở Học viện làm giảng viên. Những tưởng anh sẽ yên phận với chức vị một viên chức, dẫu sao cũng đỡ vất vả, áp lực mà đâu đó vẫn góp phần đào tạo ra những thế hệ nghệ sĩ thổi sáo kế cận. Nhưng không, anh vẫn ấp ủ giấc mơ lớn cho cây sáo trúc Việt Nam, với khát khao làm sống lại cây sáo trúc và bắt tay vào việc đưa cây sáo Việt đi khắp thế giới.

Theo nghệ sĩ Bùi Công Thơm, mặc dù cây sáo gắn liền với đời sống của người Việt, thế nhưng cũng như nhiều nhạc cụ truyền thống khác, theo thời gian, ngày càng ít người biết thổi sáo. Đặc biệt, trong thời đại các thiết bị điện tử lên ngôi, nhiều loại hình nghệ thuật hào nhoáng, tân kỳ du nhập, cây sáo đã giản dị khiêm nhường càng trở nên lép vế. Những buổi biểu diễn ngày càng ít người xem, nghệ sĩ phải bỏ nghề, số còn hành nghề thì phải xoay sở làm thêm nghề khác…

Nghệ sĩ Bùi Công Thơm hướng dẫn học viên trong lớp học sáo trúc học trực tiếp. Ảnh: NVCC

Nhưng ở một góc độ khác, anh Bùi Công Thơm nhận thấy, chính vì ít người chơi sáo, ít người được tiếp xúc với sáo nên công chúng không biết được cái hay, cái đẹp của tiếng sáo. Anh khẳng định, âm thanh của cây sáo trúc vẫn còn có giá trị và có chỗ đứng trong lòng người Việt. Bằng chứng là mỗi lần thổi sáo ở các khu vực công cộng hay trường học là anh lại thấy “mười người thì có chín người ồ lên: wow, sao tiếng sáo hay thế mà mình không biết nhỉ”. Cũng ngay từ khi còn đang là sinh viên, Bùi Công Thơm đã có “sở thích” muốn chia sẻ, giới thiệu cho mọi người xung quanh biết về cây sáo, hiểu hơn về tiếng sáo. Ban đầu chỉ là vài người bạn cùng lớp “tụ tập” trong công viên thổi sáo, chia sẻ cho nhau về kỹ năng, kiến thức chơi sáo. Dần dà, nhiều người biết đến cây sáo hơn, anh đứng ra dạy sáo miễn phí cho những người có nhu cầu học.

“Tôi dạy sáo vì thích công việc này, vì đam mê chứ không phải để kiếm sống. Từ đó, như một duyên nghiệp, dạy học đã trở thành nghề của mình và đến giờ đây, tôi vẫn là thầy giáo”, anh Bùi Công Thơm chia sẻ.

Thay đổi để tiếng sáo đến với nhiều người hơn

Cuối năm 2023, Bùi Công Thơm đứng ra thành lập Viện Nghiên cứu đào tạo phát triển âm nhạc Việt Nam - một đơn vị chuyên nghiên cứu giải pháp học âm nhạc trực tuyến. Lúc này, phong trào chơi sáo đã tốt hơn, nhưng không thể coi là mạnh.

“Có lẽ trong phạm vi 10km quanh đây số người chơi sáo vẫn chỉ đếm trên đầu ngón tay. Đã thế, hầu như những người thổi sáo và đam mê sáo trúc ở ta đều học theo kiểu truyền nghề, bắt chước nhau, rất ít người có kiến thức về nhạc lý cơ bản”, nghệ sĩ Bùi Công Thơm nói.

Với kinh nghiệm nhiều năm dạy âm nhạc, nghệ sĩ Bùi Công Thơm hiểu quá rõ những hạn chế của phương pháp dạy học tập trung kiểu truyền thống. Việc học âm nhạc bắt buộc phải có người đồng hành, có người xác thực cho người học xem họ thực hành đúng hay sai. Nhưng với khoảng cách 20km, chắc chắn lớp học sẽ không thu hút được ai. Vì vậy, muốn duy trì lớp học không còn cách nào khác là người dạy phải thay đổi. Phải làm sao để cây sáo tiếp cận được nhiều người hơn, làm sao để việc học phải đơn giản, dễ dàng nhất.

“Ban đầu, chúng tôi thử nghiệm mô hình dạy học online qua zoom. Nhưng cũng có rất nhiều bất cập vì phụ thuộc vào tín hiệu đường truyền. Mà với âm nhạc, khi mạng bị lag là sai nhịp phách. Cũng có đơn vị đưa ra giải pháp bằng cách quay những khóa học rồi phát trên mạng. Cá nhân tôi đánh giá không cao phương pháp này vì đánh mất đi vai trò người hướng dẫn học viên, không phù hợp với việc dạy và học các bộ môn nghệ thuật”, nghệ sĩ sáo trúc chia sẻ.

Nghệ sĩ Bùi Công Thơm cho biết, việc học kiểu truyền thống sẽ giải quyết được tất cả những hạn chế về kỹ thuật nói trên nhưng nếu áp dụng trở lại cách một người dạy cho một người thì không thể đủ giáo viên cho hàng trăm người học. Chưa kể, việc dạy học này sẽ dẫn đến chi phí rất cao, không phù hợp với thu nhập của đại đa số người dân. Qua nhiều thử nghiệm, các anh đã sáng tạo và chuẩn hóa một hệ thống dạy và học dựa trên nền tảng mạng xã hội. Theo đó, giáo viên sẽ biên soạn một chương trình học, nhưng thay vì giao tất cả cho học viên tự học thì họ sẽ gửi từng bài qua Facebook cho học viên ở các nhóm nhỏ thực hành. Học viên sau khi thực hành sẽ quay lại bài và đăng trên nhóm để giáo viên vào xem và nhận xét, chỉnh sửa. Khi học viên “qua bài” rồi thì mới được giao bài mới.

Với một không gian rất nhỏ, giảng viên của Viện Nghiên cứu đào tạo phát triển âm nhạc Việt Nam vẫn có thể tổ chức lớp học thông qua nền tảng Facebook. Ảnh: T.Toàn

“Mô hình này sẽ giải quyết được rất nhiều thứ. Một là, rất linh hoạt về không gian, thời gian. Học viên có thể trả bài vào bất kỳ lúc nào, ở bất kỳ đâu. Giáo viên cũng có thể kiểm tra bài học của học viên ở nhiều không gian, chỉ cần có thiết bị và đường truyền internet. Thứ hai, chi phí học rất thấp; thứ ba, một giáo viên có thể dạy cho hàng nghìn người”, anh Bùi Công Thơm cho biết.

Theo nam nghệ sĩ, chính vì áp dụng phương pháp này nên dù chỉ với nhân sự 30 - 40 người, Viện Nghiên cứu đào tạo phát triển âm nhạc Việt Nam vẫn có thể đảm nhận tốt việc giảng dạy cho hàng vạn học viên cùng lúc. Hiện nay, ngoài gần 10.000 học viên ở Việt Nam, có hàng trăm học viên đến từ các nước Nhật Bản, Hàn Quốc, Mỹ, Canada, Australia… Trong 4 năm qua, hơn 8.000 học viên đã hoàn thành khóa học, tất cả họ đều có thể sử dụng tốt nhạc cụ sáo trúc.

Chia sẻ thêm, anh Bùi Công Thơm cho biết, ngay từ lúc 8 tuổi, anh đã được thầy Lê Thái Sơn dạy cho kỹ thuật làm sáo trúc. Hiện nay, anh đang điều hành một cơ sở sản xuất nhạc cụ này, mỗi năm làm ra hàng vạn cây sáo. Thương hiệu sáo trúc Bùi Gia của anh bán khắp cả nước và có cả nhà phân phối ở thị trường nước ngoài. Cây sáo cũng theo chân những học viên của anh lan tỏa tiếng sáo Việt ở Mỹ, châu Âu…

“Nói về cây sáo Việt tại nước ngoài thì tôi không dám vì không có thông tin. Nhưng chắc chắn rằng, những học viên của tôi, ở đâu đó bên ngoài biên giới Việt Nam hàng ngày vẫn sử dụng cây sáo Việt để cất lên những giai điệu truyền thống Việt Nam”, nghệ sĩ Bùi Công Thơm đúc kết.

Khánh Ngọc