LẮNG NGHE NGƯỜI DÂN HIẾN KẾ: Đòn bẩy và chìa khóa để TP HCM cất cánh

TP HCM trở thành siêu đô thị sau ngày 1-7-2025 với hơn 14 triệu dân, đóng góp 27% tổng thu ngân sách cả nước. Nếu lấy quy hoạch giao thông và sân bay Long Thành làm đòn bẩy, thành phố sẽ sớm bứt phá vươn tầm.

Đòn bẩy - sân bay Long Thành

Quy hoạch giao thông và cảng hàng không được xem là một trong những nền tảng cốt lõi để TP HCM cất cánh, nhằm hình thành "tam giác vàng" kinh tế: Tài chính (khu vực TP HCM trước đây) - công nghiệp (Bình Dương cũ) - logistics (Bà Rịa - Vũng Tàu cũ).

Trong đó, tâm điểm là sân bay Long Thành với công suất 100 triệu hành khách và 5 triệu tấn hàng hóa/năm. Khi sân bay Long Thành đi vào hoạt động sẽ giải quyết tình trạng quá tải tại sân bay Tân Sơn Nhất, đồng thời thúc đẩy kinh tế hàng không tăng trưởng, tạo 200.000 việc làm mới. Tầm nhìn đến năm 2045, sân bay Long Thành là cửa ngõ quốc tế, trong khi sân bay Tân Sơn Nhất ưu tiên phục vụ khách nội địa sau năm 2030.

Hạ tầng kết nối với sân bay Long Thành đang được đẩy mạnh đồng bộ, như tuyến metro số 1 (vận hành năm 2024), mở rộng đường cao tốc TP HCM - Long Thành và triển khai đường sắt cao tốc Bắc - Nam (dự kiến khởi công năm 2027). Hệ thống này giúp giảm 30%-40% thời gian di chuyển, hỗ trợ khu vực trung tâm tài chính TP HCM khi nhu cầu đi lại hàng không dự báo tăng 50% đến năm 2045. Khi sân bay Long Thành giai đoạn 1 hoàn thành (năm 2026), giá trị bất động sản dọc tuyến dự kiến cũng tăng 20%-30%.

Quy hoạch giao thông và cảng hàng không được xem là một trong những nền tảng cốt lõi để TP HCM vươn tầm. Ảnh: HOÀNG TRIỀU

Song hành với sân bay Long Thành là các dự án giao thông liên tỉnh, như tuyến cao tốc Biên Hòa - Vũng Tàu (hoàn thành năm 2026), nâng cấp Đường tỉnh 769 (khởi công năm 2026). Trong nội đô, hệ sinh thái TOD quanh ga Thủ Thiêm và metro được kỳ vọng giảm ùn tắc giao thông 30%, thu hút 15%-20% vốn FDI vào tài chính quốc tế.

Tuy nhiên, thách thức hiện nay nằm ở sự thiếu đồng bộ. Tuyến cao tốc TP HCM - Long Thành chậm hoàn tất việc mở rộng khiến thời gian di chuyển kéo dài. Áp lực dân số sau sáp nhập cùng nguy cơ phát thải hàng không tăng nếu không xanh hóa cũng đang đặt ra bài toán khó cho thành phố.

Chìa khóa - mô hình Doha

Sân bay quốc tế Hamad (HIA) tại Doha - Qatar được xem là hình mẫu thành công điển hình, mang nhiều nét tương đồng với bối cảnh quy hoạch hàng không của TP HCM hiện nay.

Khai trương năm 2014 với vốn đầu tư 16 tỉ USD trên diện tích 22 km², HIA sở hữu đường băng kép dài 4,85 km. Gắn liền với "Qatar vision 2030", sân bay này tăng trưởng thần tốc từ 7 triệu khách năm 2014 lên dự kiến 45 triệu khách năm 2025, hướng đến mục tiêu 60 triệu khách sau khi mở rộng trong giai đoạn 2. Với điểm nhấn là khu vườn The Orchard rộng 10.000 m², HIA trở thành sân bay đầu tiên ở khu vực MENA đạt chuẩn LEED Gold và GSAS 4 sao.

Thành công của HIA đến từ mô hình PPP tiên phong: Qatar Airways góp 70% vốn cùng dòng vốn FDI Âu - Mỹ, biến Doha thành trung tâm kết nối 200 điểm đến, đóng góp 15%-20% GDP cho Qatar. Về công nghệ, AI (trí tuệ nhân tạo) giúp HIA quản lý lưu lượng khách, trong khi việc sử dụng 50% năng lượng tái tạo giúp giảm 40% phát thải. Hạ tầng kết nối đồng bộ gồm MRT về nội đô, tuyến cao tốc UAE - Saudi và mô hình TOD tại Lusail đã tạo hơn 50.000 việc làm...

Tương đồng với Doha về vị trí chiến lược và định hướng kinh tế số, kinh tế xanh, TP HCM hoàn toàn có thể tham khảo kinh nghiệm từ HIA để tích hợp sân bay Long Thành vào Trung tâm Tài chính quốc tế ở Thủ Thiêm qua mô hình TOD. Về tài chính, thành phố nên triển khai PPP với vốn ODA Nhật Bản chiếm 70%, chia sẻ rủi ro 50-50 và ưu đãi thuế 10 năm cho dự án xanh.

Cụ thể hơn, ứng dụng AI VANETs sẽ giúp giảm 30% ùn tắc. TP HCM cần cam kết sử dụng 50% năng lượng tái tạo tại sân bay Long Thành từ năm 2030 để cắt giảm 40% phát thải và đa dạng hóa vai trò sân bay này. Thành phố cần đặt mục tiêu đến năm 2030 đào tạo 50.000 lao động; hướng tới 60% hoạt động hàng không xanh vào năm 2045...

Trước mắt, TP HCM cần thành lập Ban Quản lý Hàng không vùng TP HCM theo Nghị quyết 98/2023 của Quốc hội; ưu tiên hoàn thành kết nối TOD Long Thành - Thủ Thiêm với metro và cao tốc vào năm 2026. Đây chính là chìa khóa để TP HCM bứt phá thành siêu đô thị quốc tế.

TRẦN QUANG HÒA (nghiên cứu sinh tiến sĩ, Viện Quản lý và Sáng tạo Zug - Thụy Sĩ)