Làng nghề, phố nghề đất kinh kỳ nhìn từ tài liệu lưu trữ quốc gia

Nghệ nhân Nguyễn Xuân Dục (thôn Bình Lăng, xã Thắng Lợi, huyện Thường Tín) trình diễn tranh thêu tay. (Ảnh: Hoàng Hiếu/TTXVN)

Ngày 9/10 tại Hà Nội, Triển lãm “Làng nghề, phố nghề Thăng Long-Hà Nội” được Trung tâm Lưu trữ Quốc gia I (Cục Văn thư và lưu trữ Nhà nước) tổ chức nhân kỷ niệm 1010 năm Thăng Long-Hà Nội.

Hơn 130 tài liệu được trưng bày giới thiệu về các làng nghề, phố nghề giai đoạn cuối thế kỷ 19, đầu thế kỷ 20.

Thăng Long-Hà Nội vốn là đất trăm nghề. Ngay từ thời Lý, Trần, Lê, các thợ giỏi đã được triều đình trưng tập về kinh đô xây dựng kinh thành, sau đó họ ở lại đây sinh cư, lập nghiệp. Nhưng từ thế kỷ 20, những biến động về lịch sử của đất nước cũng làm cho những phố nghề ở Hà Nội và vị thế của người thợ thủ công có nhiều đổi khác.

Những mảnh ghép trong tài liệu, tư liệu trưng bày tại triển lãm này và qua lời kể của những người thợ nghề về câu chuyện làng nghề lên phố bán hàng, lập đình, lập nghiệp sẽ cho người xem thấy một bức tranh sinh động về làng nghề, phố nghề xưa.

Bản trát sức ngày 23 tháng 1 năm Tự Đức thứ 27 (1874) về việc giao thôn Tô Tịch làm đủ số quạt trúc theo quy định. (Ảnh: Minh Thu/Vietnam+)

Triển lãm chia thành hai chủ đề chính: “Từ làng nghề ra phố” và “Đấu xảo-Tinh hoa làng nghề.”

Trong phần 1, tài liệu trưng bày nhiều nội dung phong phú xung quanh việc thợ thủ công ở nhiều làng nghề thuộc các tỉnh quanh Hà Nội đã làm ăn buôn bán và tạo thành các phố chuyên nghề. Họ hội tụ thành phường nghề và lập đền thờ tổ nghề như ở quê gốc, tạo nên một tầng lớp thị dân với những nhu cầu mới, có tác động sâu sắc đến văn hóa đất Thăng Long.

Dưới triều Nguyễn, mặc dù Thăng Long không còn là Kinh đô, không phải là trung tâm kinh tế nhưng các làng nghề truyền thống vẫn luôn phát triển, cung ứng các vật phẩm cho nhà vua và triều đình. Triển lãm giới thiệu nhiều văn bản, bản tấu, trát, công văn thể hiện việc ban hành thuế khóa và những chính sách thiết thực của nhà Nguyễn nhằm phát triển nghề thủ công tại vùng đất Thăng Long-Hà Nội.

Sau khi Hà Nội trở thành thuộc địa của Pháp, chính quyền thành phố đã quy hoạch và quản lý hoạt động sản xuất, buôn bán đối với nghề thủ công. Sự quy hoạch và những chính sách mới đã làm xáo trộn cuộc sống và hoạt động buôn bán của thành phố vốn đã sinh hoạt và vận hành như thế cả trăm năm. Nhưng đồng thời cũng mang đến những hướng đi và cơ hội mới cho họ từ chính sách khuyến khích phát triển ngành nghề tiểu thủ công nghiệp của chính quyền Pháp.

Ở phần “Đấu xảo-Tinh hoa làng nghề,” với chính sách khuyến khích phát triển, thợ thủ công của các làng nghề ở Bắc Kỳ nói chung và Hà Nội nói riêng từ bản tính vốn thụ động, thiếu sáng tạo trong sản xuất, đã dần chủ động trong việc đăng ký đưa các sản phẩm của mình tham gia đấu xảo để học hỏi nâng cao tay nghề, cải thiện đời sống. Mặt hàng thủ công mỹ nghệ truyền thống của các làng nghề Hà Nội đã không chỉ có mặt ở các đấu xảo ở thuộc địa Pháp mà còn có mặt ở nhiều đô thị trên thế giới như San Francisco, Hong Kong..., đánh dấu một bước tiến xa hơn và dài hơn trong hành trình chinh phục thị trường nước ngoài của người thợ thủ công Việt, bước ra khỏi đất nước bảo hộ.

Toàn bộ tài liệu, tư liệu, hình ảnh và hiện vật được trưng bày tại phần này phản ánh hành trình các làng nghề thủ công Việt Nam; tham gia chợ đấu xảo trong nước cũng như quốc tế, những bước tiến của người thợ thủ công trên con đường chinh phục thị trường thế giới và chủ động tìm kiếm thị trường, tìm kiếm cơ hội nâng cao tay nghề, phát triển nghề.

Đây là lần đầu tiên người xem được chiêm ngưỡng hình ảnh, sơ đồ, kế hoạch tồ chức cuộc đấu xảo quốc tế đầu tiên tại Hà Nội năm 1902.

Tại lễ khai mạc, nghệ nhân ưu tú Nguyễn Văn Trung (thôn Phú Vinh, xã Phú Nghĩa, huyện Chương Mỹ, giới thiệu bức tranh đan mây về Bác Hồ và trình diễn tranh đan mây tại triển lãm. Nghệ nhân Nguyễn Xuân Dục (thôn Bình Lăng, xã Thắng Lợi, huyện Thường Tín) trình diễn tranh thêu tay.

Triển lãm sẽ kéo dài đến hết tháng 10 tại Trung tâm Lưu trữ Quốc gia I, 5 Vũ Phạm Hàm, Cầu Giấy, Hà Nội./.

Triển lãm thu hút đông đảo người xem. Để đảm bảo an toàn cho tư liệu gốc, triển lãm trưng bày phiên bản của tài liệu. (Ảnh: MInh Thu/Vietnam+)

Minh Thu (Vietnam+)