Lắng nghe tiếng nói của đại dương

Biểu tượng tại thành phố Nice (Pháp) chào đón các đại biểu, khách mời tới dự Hội nghị Đại dương Liên hợp quốc lần thứ ba. (Nguồn: AFP)

Từ ngày 9-13/6, Hội nghị Đại dương Liên hợp quốc (UNOC) năm 2025 sẽ diễn ra tại thành phố Nice (Pháp) do nước chủ nhà cùng Costa Rica đồng tổ chức.

Sự kiện này đánh dấu thời khắc quan trọng trong nỗ lực toàn cầu nhằm bảo vệ đại dương. Sau các UNOC vào năm 2017 và năm 2022, Hội nghị lần này, với sự tham dự của lãnh đạo 70 quốc gia, vùng lãnh thổ cùng quan chức, 2.000 nhà khoa học trong lĩnh vực môi trường biển, hướng tới đẩy nhanh hành động của thế giới để bảo vệ, sử dụng bền vững các hệ sinh thái biển trong bối cảnh các đại dương, vốn chiếm 70% diện tích bề mặt Trái đất, đang đối mặt nhiều thách thức.

Tình trạng nguy kịch

Phát biểu trước thềm UNOC, Phó Tổng thư ký Liên hợp quốc phụ trách các vấn đề kinh tế - xã hội Li Junhua khẳng định, các đại dương “đang trong tình trạng nguy kịch” và sự kiện này “không chỉ là một cuộc gặp thông thường”.

Thật vậy, trong bối cảnh hiện nay, có 4 thách thức lớn đe dọa sự sống còn của đại dương. Thứ nhất, đó là biến đổi khí hậu, bao gồm sự nóng lên của đại dương, tình trạng axit hóa và giảm oxy, nước biển dâng và thời tiết cực đoan. Thứ hai, đó là thực trạng ô nhiễm nguồn nước từ các hoạt động trên đất liền và đại dương, cùng vấn nạn rác thải biển. Thứ ba, đó là thực trạng về đánh bắt hải sản quá mức và sự hủy hoại của hệ sinh thái biển. Thứ tư, tình trạng căng thẳng địa chính trị giữa các quốc gia có biển, cùng nhiều hoạt động bất hợp pháp như cướp biển, đánh bắt cá trái phép và buôn người, tiếp tục đe dọa an ninh hàng hải.

Ở chiều ngược lại, các nỗ lực nhằm củng cố và duy trì đại dương trên thế giới cũng chưa đạt kết quả đáng kể. Mục tiêu phát triển bền vững số 14, “Bảo tồn và sử dụng bền vững các đại dương, vùng biển và các nguồn tài nguyên biển để phát triển bền vững” là một trong những mục tiêu nhận được ít nguồn đầu tư nhất.

Trong khi đó, các nghiên cứu khoa học về tình trạng của các đại dương, kiến thức về hải dương học và mối tương quan giữa biến đổi khí hậu và đại dương còn ít, chưa được đầu tư và quan tâm đúng mức. Khả năng tiếp cận nguồn vốn của quốc gia, giáo dục kiến thức về đại dương tại từng quốc gia còn nhiều khác biệt.

Ngoài ra, hợp tác và phối hợp toàn cầu trong vấn đề này còn chưa đồng bộ, trùng lặp với nhiều sự kiện tập trung vào cùng một vấn đề (UNOC, Hội thảo Đại dương của chúng ta, chuỗi sự kiện Thập kỷ đại dương…), gây tốn kém, thiếu hiệu quả.

Ngay cả tại Hội nghị lần này, nhiều quốc gia và vùng lãnh thổ chỉ gửi đại diện tham dự ở cấp Bộ trưởng, cho thấy UNOC chưa có được sức nặng cần thiết như Hội nghị COP và thiếu thỏa thuận mang tính ràng buộc của Liên hợp quốc. Chính quyền Mỹ cũng được cho là không cử đại diện tới tham dự UNOC này.

Các nghiên cứu khoa học về tình trạng của các đại dương, kiến thức về hải dương học và mối tương quan giữa biến đổi khí hậu và đại dương chưa được quan tâm đúng mức. (Nguồn: Unsplash)

Bao trùm, quyết liệt

Trên cơ sở đó, UNOC lần thứ ba với chủ đề “Đẩy nhanh hành động và huy động tất cả các bên liên quan để bảo tồn và sử dụng bền vững đại dương” sẽ hướng tới ba mục tiêu chính: Hành động hướng tới xây dựng các tiến trình đa phương gắn liền với đại dương; huy động nguồn lực tài chính cho Mục tiêu phát triển bền vững số 14 và ủng hộ phát triển một nền kinh tế xanh bền vững; củng cố và chia sẻ kiến thức hải dương học để xây dựng chính sách tốt hơn.

Dự kiến, lãnh đạo các quốc gia, tổ chức phi chính phủ và nhà khoa học sẽ tập trung thảo luận về bảo tồn biển và đa dạng sinh học, ngư nghiệp bền vững, quản trị đại dương, áp dụng khoa học và công nghệ trong quản lý đại dương, bảo đảm tài chính và khả năng phục hồi của đại dương.

Ba sự kiện bên lề của UNOC năm nay cũng thu hút được nhiều sự chú ý. Hội nghị Khoa học Một đại dương (ngày 4–6/6) tại Nice nhấn mạnh các nghiên cứu khoa học đột phá có thể áp dụng vào quá trình hoạch định chính sách liên quan tới đại dương.

Trong khi đó, Diễn đàn Kinh tế và tài chính xanh (ngày 7-8/6) tại Monaco hướng tới tìm kiếm các cơ chế tài chính để hỗ trợ quá trình phát triển kinh tế đại dương. Liên minh Nước biển dâng và sức chống chịu của các khu vực ven biển (ngày 7/6) tại Nice tập trung vào phát triển các chiến lược để bảo vệ các khu vực ven biển trước tác động từ biến đổi khí hậu.

Trên cơ sở đó, UNOC lần thứ ba hướng tới đạt ba kết quả chính. Đầu tiên, đó là thông qua “Kế hoạch hành động đại dương Nice”, thể hiện sự ủng hộ lớn hơn với nỗ lực bảo vệ đại dương, cùng với các cam kết hành động một cách tự nguyện từ các chính phủ.

Tuy nhiên, tổ chức bảo vệ môi trường Greenpeace có trụ sở ở Canada, nhận định rằng văn bản này chưa đủ sức nặng. Trong khi đó, các quốc đảo ở Thái Bình Dương có thể đòi hỏi một văn bản chặt chẽ hơn, với cam kết tài chính rõ ràng từ chính phủ các quốc gia còn lại. Bộ trưởng Tài chính Vanuatu Raph Regenvanu nhấn mạnh: “Chỉ cam kết tự nguyện thôi là không đủ”.

Thứ hai, với tư cách nước chủ nhà, Pháp mong muốn thu thập đủ 60 phiếu cần thiết từ các quốc gia để thông qua một thỏa thuận mang tính lịch sử để bảo vệ các môi trường đại dương nằm ngoài thẩm quyền quốc gia. Tuy nhiên, đến thời điểm hiện tại, con số này mới chỉ được chưa đẩy một nửa. Đặc phái viên Đại dương của Pháp, ông Olivier Poivre d’Arvor cho rằng thiếu vắng thỏa thuận này, Hội nghị “sẽ thất bại”. Đó là chưa kể đến nỗ lực thúc đẩy các quốc gia phối hợp triển khai Hiệp ước Biển cả hay đạt mục tiêu bảo vệ 30% đại dương vào năm 2030.

Cuối cùng, Hội nghị tạo bầu không khí cần thiết để thúc đẩy nhiều quyết định, thỏa thuận quan trọng về đại dương những tháng tới. Tháng Bảy, Cơ quan quyền lực đáy đại dương (ISA) sẽ thảo luận Đạo luật về khai thác biển sâu, hiện đã nhận được sự ủng hộ từ Pháp và gần 30 quốc gia khác dù không có Mỹ. Một tháng sau đó, các quốc gia sẽ nỗ lực đạt được một thỏa thuận toàn cầu có tính ràng buộc về giải quyết rác thải nhựa trên biển, sau khi các vòng đàm phán trước thất bại.

Với những thách thức, mục tiêu và kỳ vọng ấy, thành công của UNOC 2025 tại Nice, Pháp sẽ phụ thuộc vào thiện chí, cam kết từ lãnh đạo chính phủ, doanh nghiệp, nhà khoa học, tổ chức phi chính phủ để đưa đại dương thế giới thoát “cơn nguy kịch”, bảo vệ, phát huy tối đa tiềm năng của 70% bề mặt Trái đất này.

Minh Vương