Lãng phí nguồn lực kéo dài, nền kinh tế sẽ khó cất cánh!

Mục tiêu chiến lược đặt ra là tới kỷ niệm 100 năm ngày thành lập nước sẽ đưa Việt Nam trở thành quốc gia phát triển có thu nhập cao theo định hướng xã hội chủ nghĩa. Để đạt được mục tiêu đó, ngoài sự nỗ lực đồng bộ của các cấp, các ngành trong cả nước, có một điều không thể bỏ qua, đó là chống lãng phí!

Dự án Bệnh viện Bạch Mai cơ sở 2 là một ví dụ của sự lãng phí. Ảnh: Internet

Lãng phí đồng lõa với tham nhũng

Khi đánh giá về thành tựu của 80 năm lập quốc, cùng với những kết quả đã đạt được, một tồn tại mà Đảng ta vẫn nhắc tới ấy là tệ tham nhũng và lãng phí. Thường thì chuyện tham nhũng đụng chạm đến hầu hết người dân và doanh nghiệp nên được nhắc đến nhiều hơn, còn lãng phí tai hại thế nào thì không phải ai cũng có sự nhìn nhận thấu đáo.

Để luật hóa việc chống tham nhũng, lãng phí, năm 2025 Quốc hội ban hành Luật Phòng, chống tham nhũng và Luật Thực hành tiết kiệm, chống lãng phí, sau đó có bổ sung, hoàn thiện. Theo đó, lãng phí là việc sử dụng nguồn lực không hiệu quả, gây thất thoát mà không đem lại giá trị tương xứng. Tham nhũng là hành vi lợi dụng quyền lực công để trục lợi cá nhân hoặc cho nhóm lợi ích để nhận hối lộ, biển thủ, lợi dụng dự án...

Dự án xây dựng cơ sở 2 của Bệnh viện Bạch Mai và Bệnh viện Việt Đức tại Ninh Bình là một ví dụ. Công trình khởi công từ cuối năm 2014 với tổng số vốn đầu tư xấp xỉ 10.000 tỷ đồng dự kiến hoàn thành vào năm 2017 nhưng sau hơn 10 năm vẫn chưa thể hoạt động. Một công trình đồ sộ chiếm dụng hàng chục héc ta đất bỏ hoang kéo dài khiến dư luận bức xúc. Khi các cơ quan chức năng vào cuộc mới phát hiện ra rất nhiều sai sót ở công trình này. Trước hết là việc lập kế hoạch, năng lực tổ chức thực hiện, bố trí nguồn lực tài chính, pháp lý, và quản lý rủi ro. Đặc biệt là trong khâu đấu thầu, chọn thầu và giám sát thi công đều có dấu hiệu sai phạm. Dẫu rằng công trình đã tổ chức khánh thành vào năm 2018 nhưng đó chỉ là thủ tục hình thức “trên giấy” mà không có khả năng vận hành thực tiễn.

Việc triển khai bị chậm do vướng mắc trong phê duyệt thiết kế kỹ thuật, mua sắm thiết bị, cấp phép hoạt động... cho thấy thiếu sự phối hợp đồng bộ giữa Bộ Y tế, Ban quản lý Dự án, chính quyền địa phương. Việc cắt băng khánh thành khu khám bệnh mà không thể tiếp nhận bệnh nhân cho thấy dấu hiệu “làm cho có”, thiếu kiểm soát chất lượng và trách nhiệm thực thi. Đến giữa năm 2025, Phó Thủ tướng phải ra chỉ thị đốc thúc hoàn thiện. Lẽ ra, cơ chế này cần được thiết lập từ đầu, với các mốc tiến độ cụ thể, kiểm tra định kỳ, quy trách nhiệm rõ ràng. Việc để công trình xây xong rồi bỏ không, làm hư hỏng kết cấu, hỏng thiết bị, phát sinh chi phí bảo trì và sửa chữa sau này, ảnh hưởng cả về hiệu quả đầu tư và chất lượng công trình.

Lãng phí - một thứ giặc nội xâm

Trên đây chỉ là một ví dụ điển hình về sự lãng phí nguồn lực. Theo báo cáo của Bộ Tài chính gửi Quốc hội, tình trạng các dự án chậm tiến độ, "dự án treo" ở Việt Nam hiện nay còn rất lớn, chia thành mấy loại: Thứ nhất, sử dụng vốn đầu tư công và vốn nhà nước khác bị đánh giá là không hiệu quả hoặc lãng phí có 51 dự án/cụm dự án. Thứ hai, chậm triển khai, có khó khăn, vướng mắc, khiến đất hoang hóa, lãng phí có 19 dự án. Thứ ba, công trình không đưa đất vào sử dụng hoặc chậm đưa đất vào sử dụng có 880 dự án.

Sinh thời, Chủ tịch Hồ Chí Minh luôn chú trọng phòng, chống lãng phí. Bác căn dặn: “Tham ô, lãng phí và bệnh quan liêu là kẻ thù của nhân dân, của bộ đội và của Chính phủ”. Người chỉ rõ: “Tham ô có hại nhưng lãng phí có khi còn hại nhiều hơn: Nó tai hại hơn tham ô vì lãng phí rất phổ biến...”; “Lãng phí tuy không lấy của công đút túi, song kết quả cũng rất tai hại cho nhân dân, cho Chính phủ. Có khi tai hại hơn nạn tham ô”.

Người nhiều lần nhấn mạnh: “Phải quý trọng của công: Tất cả cái ăn, cái mặc, cái dùng của các cô, các chú là mồ hôi nước mắt của đồng bào. Phải tiết kiệm, giữ gìn, không được lãng phí"; “Tham ô, lãng phí, quan liêu là một thứ "giặc ở trong lòng”. Nếu chiến sĩ và nhân dân ra sức chống giặc ngoại xâm mà quên chống giặc nội xâm, như thế là chưa làm tròn nhiệm vụ của mình. Không chỉ là thường xuyên căn dặn, nhắc nhở, bàn luận về tiết kiệm, chống lãng phí, Chủ tịch Hồ Chí Minh chính là tấm gương mẫu mực, sáng ngời về thực hành tiết kiệm, chống lãng phí, đã truyền cảm hứng trong toàn Đảng, toàn dân, toàn quân ra sức thi đua, huy động, hội tụ tiềm lực, sức mạnh chiến thắng thực dân, đế quốc, giải phóng dân tộc, thống nhất đất nước.

Thấm nhuần tư tưởng của Bác Hồ, mấy chục năm qua, Đảng ta luôn luôn đề cao công tác chống lãng phí và đã ban hành nhiều chỉ thị, nghị quyết, kết luận về phòng, chống lãng phí. Các cấp ủy Đảng, chính quyền, các ban, ngành, đoàn thể từ Trung ương đến địa phương cũng xác định rõ hơn trách nhiệm trong chỉ đạo và tổ chức thực hiện nhiệm vụ phòng, chống lãng phí một cách ráo riết. Nhờ đó, hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước, khai thác, sử dụng các nguồn lực của đất nước được nâng lên.

Ngân sách nhà nước được kiểm soát chặt chẽ từ khâu lập đến chấp hành dự toán và quyết toán; mua sắm, trang bị, quản lý và sử dụng tài sản, phương tiện đi lại, trang thiết bị làm việc trong các cơ quan, tổ chức sử dụng ngân sách thực hiện theo đúng định mức, tiêu chuẩn, chế độ quy định; công tác quản lý các dự án đầu tư sử dụng vốn, tài sản nhà nước có chuyển biến tích cực.

Dẫu vẫn còn những tồn tại không nhỏ nhưng nhìn chung, kết quả thực hành tiết kiệm, chống lãng phí đã góp phần đưa công cuộc đổi mới đạt những thành tựu vĩ đại; đạt và vượt hầu hết các mục tiêu, chỉ tiêu phát triển kinh tế - xã hội qua các nhiệm kỳ; huy động, quản lý và sử dụng có hiệu quả các nguồn nhân lực, vật lực, tài lực, bảo đảm quốc phòng, an ninh, đối ngoại, an sinh xã hội, phúc lợi xã hội của đất nước.

Chống lãng phí trước thềm kỷ nguyên mới

Để tạo đà cho nền kinh tế nước nhà cất cánh, bước vào kỷ nguyên mới, Đảng ta đã chủ trương tăng cường đầu tư công, đặc biệt là ưu tiên các công trình cơ sở hạ tầng và coi đây là một trong ba trụ cột để thúc đẩy tăng trưởng kinh tế. Chỉ tính riêng trong buổi lễ kỷ niệm ngày Cách mạng Tháng Tám thành công, cả nước đã tổ chức khánh thành, khởi công 250 dự án, công trình trên địa bàn 34 tỉnh/thành phố với tổng mức đầu tư khoảng 1.280 nghìn tỷ đồng, trong đó có 89 dự án, công trình khánh thành; 161 dự án, công trình khởi công.

Khi nghiên cứu về công cuộc chống lãng phí ở các nước có thể thấy, nguyên nhân chung của lãng phí đầu tư công là do: Quản trị kém, thiếu minh bạch, giám sát yếu, thay đổi dự án giữa chừng; chạy theo thành tích chính trị, xây công trình “phô trương” hơn là phục vụ nhu cầu thực tế; tham nhũng, lợi ích nhóm, sinh ra “đội giá”, chia nhỏ gói thầu, đầu tư dàn trải; thiếu quy hoạch tổng thể, nhiều dự án không gắn với mạng lưới hạ tầng khác nên kém hiệu quả; chậm tiến độ, kéo dài thời gian dẫn đến đội vốn...

Những hiện tượng này không chỉ diễn ra ở Việt Nam mà còn ở những nước đang phát triển và mới nổi như Ấn Độ, Indonesia, Trung Quốc..., thậm chí ngay cả các nước phát triển như Mỹ, Nhật Bản vẫn còn vấn nạn này. Nói như thế để thấy công cuộc chống lãng phí là rất khó khăn, phức tạp. Không có quốc gia nào hoàn toàn tránh được lãng phí trong đầu tư công, nhưng mức độ ít nhiều khác nhau tùy vào: Trình độ quản trị công; minh bạch ngân sách; hệ thống giám sát, chống tham nhũng; và đặc biệt là cách lập kế hoạch chiến lược và lựa chọn dự án. Một số nước Bắc Âu như Na Uy, Thụy Điển, Đan Mạch, Phần Lan và gần chúng ta nhất là Singapore đã làm rất tốt quy trình này nên hạn chế đến mức thấp nhất về lãng phí. Trong cuộc Cách mạng công nghiệp 4.0, chúng ta có cơ hội tiếp cận với kinh nghiệm quản trị của các nước tiên tiến. Đặc biệt, việc sử dụng AI và Big Data vào công tác quản lý sẽ giúp cho việc chống lãng phí được tốt hơn.

Lãng phí đã và đang gây ra nhiều hệ lụy nghiêm trọng cho phát triển. Hơn thế, lãng phí còn gây suy giảm lòng tin của người dân với Đảng, Nhà nước, tạo rào cản vô hình trong phát triển kinh tế - xã hội, bỏ lỡ thời cơ phát triển của đất nước. Chính vì vậy, muốn cho nền kinh tế tăng tốc và cất cánh, không thể để cho việc lãng phí nguồn lực quốc gia kéo dài.

Phan Thế Hải