Lãnh đạo: Phục vụ hay được phục vụ?

Những nhà lãnh đạo tiêu biểu như Teresa Calcutta, Nelson Mandela, Hồ Chí Minh, Martin Luther King… đều đã nói hoặc thể hiện tinh thần phục vụ trong cả cuộc đời lãnh đạo luôn ảnh hưởng của họ. Tuy nhiên, với những nhà lãnh đạo vẫn còn “chuyên chở” tư tưởng người đứng đầu theo lối phong kiến hoặc gia trưởng, họ thường thắc mắc: Làm sao một người có thể vừa là nhà lãnh đạo - người đứng đầu, vừa là người phục vụ cùng một lúc? Điều đó có hợp lý không? Và câu trả lời là: “Có thể” - nếu thay đổi góc nhìn.

Một nhà lãnh đạo thực thụ là người biết cân bằng giữa quyền lực và trách nhiệm phục vụ.

Từ lâu, “lãnh đạo” không còn chỉ một vị trí hay chức danh, mà còn là một công việc và hơn thế nữa, là một nhân cách - nhân cách lãnh đạo. Robert Greenleaf - người đã đúc kết và phát triển phong trào lãnh đạo phục vụ hiện tại mô tả lãnh đạo phục vụ là bắt đầu với mong muốn phục vụ người khác bằng cách đáp ứng nhu cầu của họ. Điều đó có nghĩa là khi bạn được giao phó vai trò lãnh đạo, hay khi “được chọn” làm lãnh đạo, bạn được kêu gọi để phục vụ người khác. Nhà lãnh đạo với trái tim phục vụ là tài sản vô giá của một tổ chức để phát triển đội ngũ và ưu tiên những gì có thể làm để phục vụ xã hội. Khi đứng trước một vấn đề cần giải quyết cho khách hàng, họ đặt quyền lợi của khách hàng lên trên, ngay cả khi có thể gây tổn thất trước mắt cho công ty. Trong những cuộc khủng hoảng kinh tế, thay vì cắt giảm nhân sự để tiết kiệm chi phí như cách thông thường, nhà lãnh đạo phục vụ sẽ cân nhắc đến đời sống của nhân viên trước, bởi họ không chỉ là người làm công mà còn là thành viên trong gia đình. Một câu chuyện có thật: Một công ty mất 30% đơn hàng do khủng hoảng kinh tế, nhưng thay vì sa thải nhân viên, họ quyết định cho 2.000 nhân viên nghỉ phép 4 tuần không lương, đảm bảo công việc vẫn an toàn sau khi khủng hoảng qua đi.

Để phục vụ trở thành một phẩm chất của nhà lãnh đạo, cần có những tiêu chí quan trọng: Phục vụ với tình yêu vô điều kiện. Phục vụ vì mục đích tốt đẹp cho người được phục vụ. Phục vụ để làm cho cuộc sống tốt đẹp hơn.

Trong một tổ chức, tinh thần phục vụ phải là giá trị cốt lõi về văn hóa. Để xây dựng điều đó, cần thực hiện qua bốn bước:

Thay đổi cách nghĩ. Martin Gardner từng đưa ra một bài toán thử thách trí tuệ: “Bạn chỉ có thể di chuyển hai que tăm để biến số 100 thành chữ CAT.

Đó là một bài toán khó với những ai quen xử lý thông tin theo lối thông thường thay vì đổi góc nhìn. Nếu bạn đã từng “cài đặt” hoặc “bị cài đặt” suy nghĩ rằng “Là nhà lãnh đạo, tôi phải được tôn trọng, được phục vụ, được hưởng thụ một cách mặc nhiên” thì tổ chức của bạn sẽ không bao giờ xây dựng được tinh thần lãnh đạo phục vụ. Chỉ khi thay đổi cách nghĩ sang “Nhà lãnh đạo là người phục vụ người khác, tạo điều kiện cho nhân viên phát triển, quyền lực nhà lãnh đạo càng lớn thì họ càng giúp đỡ được nhiều người”, văn hóa phục vụ mới thực sự lan tỏa. Khi đó, phục vụ không chỉ là một hành động mà trở thành tư tưởng “cho trước khi nhận”, hiện đang là xu hướng “thắng thế” trong kinh doanh.

Lãnh đạo bằng làm gương. Hầu hết lãnh đạo đều hiểu rằng hành động của họ ảnh hưởng đến tinh thần, cảm nhận và thành tích của đội ngũ. Khi nhà lãnh đạo không làm đúng như những gì họ nói hoặc không sống đúng với giá trị cốt lõi của công ty, sự nhiệt tình và thiện chí của nhân viên sẽ suy giảm. Lòng tin cậy của một nhà lãnh đạo chỉ có được khi thực hành đúng những gì họ nói, sống đúng những gì họ đề ra và cống hiến. Đó chính là nguyên tắc “lãnh đạo bằng làm gương”.

Tạo ra môi trường an toàn. Đã nói nhiều về môi trường làm việc cởi mở, nhưng không phải tổ chức nào cũng thực sự làm được điều đó. Văn hóa đơn vị lành mạnh phải đảm bảo rằng nhân viên có thể chia sẻ ý tưởng, ý kiến trái ngược mà không lo bị phán xét hay truy cứu. Nhà lãnh đạo phục vụ cần có khả năng lắng nghe và mở lòng đón nhận cý kiến đóng góp. Họ không nhất thiết phải đồng ý với mọi ý tưởng, nhưng phải tiếp thu và thể hiện sự quan tâm, bất kể vị trí người góp ý trong công ty là ai.

Đáp án bài đố trên: Bạn phải thay đổi cách nhìn bằng cách lật ngược nó lại, với các ô ở bên trái và số 1 ở bên phải. Sau đó lấy chiếc tăm ngoài cùng bên phải từ ô ngoài cùng bên trái và di chuyển nó qua số 1 để tạo thành chữ T. Ở ô giữa, nâng tăm dưới cùng lên giữa ô để tạo thành chữ A. Bây giờ bạn có CAT.

Xếp tăm ngược lại:

Sau đó di chuyển hai tăm để tạo thành CAT

Xây dựng văn hóa lãnh đạo trong công ty. Trong một hội thảo “Năm cấp độ lãnh đạo” mà tôi tổ chức, một giám đốc điều hành của một tập đoàn lớn đã đặt câu hỏi: “Nếu ai cũng phát huy tinh thần lãnh đạo thì ai là người lãnh đạo thực sự trong công ty?”. Đó là một sự nhầm lẫn giữa lãnh đạo với chức danh. Lãnh đạo không phải là vị trí, mà là phẩm chất. Một công ty có văn hóa lãnh đạo khuyến khích mọi nhân viên suy nghĩ và hành xử như một nhà lãnh đạo, thậm chí như một người chủ của công ty. Những nhà lãnh đạo giỏi luôn xây dựng văn hóa lãnh đạo xuyên suốt tổ chức, từ đó tạo ra môi trường nuôi dưỡng và phát triển các thế hệ lãnh đạo kế thừa.

Một khi một nhà lãnh đạo xem công việc lãnh đạo là sứ mệnh thì họ cũng ý thức được trách nhiệm giúp từng thàlàm lãnh đạo. Khi tinh thần này lan tỏa, tổ chức sẽ trở thành nơi tuyệt vời.

(*) - Chủ tịch Power UP Group, Chuyên gia phát triển lãnh đạo

TS. Quách Tuấn Khanh (*)