Lấp khoảng trống nhân lực trẻ cho sân khấu

Sân khấu bấy lâu nay đứng trước khó khăn tìm kiếm gương mặt nghệ sĩ trẻ tài năng. Ảnh: P. Sỹ.

Khoảng trống ngày càng lớn trên sàn diễn

Trong bối cảnh truyền hình và điện ảnh liên tục đón nhận lớp gương mặt trẻ đầy sức bật, sân khấu lại rơi vào vòng xoáy thiếu hụt lực lượng kế cận. Nơi từng là “cái nôi” rèn nghề nay chật vật tìm người đủ bản lĩnh tiếp nối những kỹ nghệ mà nhiều thế hệ nghệ sĩ đã dày công vun đắp. Theo thống kê của Cục Nghệ thuật biểu diễn cho thấy thực trạng đáng suy nghĩ: diễn viên trong độ tuổi 20 - 25 ở các đơn vị sân khấu trên cả nước chỉ vỏn vẹn 5,6%, nhóm 25 - 30 tuổi cũng mới dừng ở mức 42,3%. Con số ấy phản ánh khoảng trống lực lượng trẻ đang ngày một rõ rệt và đặt ra thách thức lớn cho hành trình gìn giữ giá trị nghề truyền thống.

Tình trạng thiếu diễn viên trẻ không chỉ xuất hiện ở riêng một vài loại hình mà lan rộng trên hầu hết lĩnh vực: từ chèo, tuồng, cải lương, múa rối đến kịch nói, âm nhạc kịch. Tỷ lệ quá ít ỏi này khiến nhiều vở diễn buộc phải để nghệ sĩ lớn tuổi hóa trang vào vai trẻ - một nghịch lý diễn ra trong nhiều năm qua.

Trường Đại học Sân khấu - điện ảnh Hà Nội nhiều năm không tuyển sinh các bộ môn Tuồng, Chèo, Cải lương; trong khi các đoàn nghệ thuật lại thiếu cơ chế tuyển dụng linh hoạt, biên chế giảm, cộng thêm quy định tuổi nghỉ hưu kéo dài khiến nghệ sĩ hết tuổi nghề vẫn “giữ chỗ”.

Tại các kỳ liên hoan gần đây, gần như không xuất hiện gương mặt đạo diễn trẻ nổi bật, đủ sức vượt qua cái bóng của những đạo diễn “lão làng” đi trước; “đạo diễn trẻ” hiện nay cũng xấp xỉ 50 tuổi, chủ yếu là diễn viên chuyển nghề.

Phải chăng do sức hút của nghề đang giảm? Ngày nay, các bạn trẻ có nhiều lựa chọn mới trong thời đại số: làm sáng tạo nội dung, quay quảng cáo, livestream, tham gia gameshow… Những công việc này vừa dễ tiếp cận vừa đem lại thu nhập tốt, trong khi sân khấu lại đòi hỏi khổ luyện nhiều năm, mức lương cơ bản thấp, cơ hội nổi bật không nhiều. Thêm vào đó, nghệ thuật truyền thống vốn kén khán giả trẻ. Một diễn viên trẻ dù có đam mê cũng khó gắn bó lâu dài nếu không có môi trường biểu diễn đều đặn. Nhiều vở diễn chưa đủ điều kiện lên sàn, nhiều nhà hát không thể sáng đèn thường xuyên, khiến tâm lý người trẻ dao động và dễ chuyển hướng sang những lĩnh vực khác.

Nguyên nhân của thực trạng thiếu hụt kéo dài từ lâu, nhà lý luận, phê bình sân khấu Cao Xuân Ngọc cho rằng, chế độ phụ cấp cho việc luyện tập và biểu diễn dù đã được nâng lên nhưng vẫn ở mức rất thấp, chưa có tác dụng kích thích, động viên người nghệ sĩ toàn tâm, toàn ý với công việc, lại càng khó trở thành viễn cảnh tươi đẹp mà các bạn trẻ có thanh có sắc, có tài năng thiên phú yêu thích và phấn đấu. Những chính sách ưu tiên, ưu đãi cho những ngành nghệ thuật đặc thù là rất cần thiết nhưng chưa đủ. Với sự thay đổi về thị hiếu khán giả hiện đại, các loại hình nghệ thuật truyền thống đã và đang gặp rất nhiều khó khăn để tiếp tục phát triển, biểu diễn, có đời sống nghệ thuật bình thường.

Còn theo NSND Bùi Thanh Trầm, tại các liên hoan, hội diễn chuyên nghiệp gần đây, gần như không xuất hiện đạo diễn trẻ nào tạo được dấu ấn nổi bật. Những người được xem là “trẻ” cũng đã ở tuổi cận kề 50, phần lớn chuyển hướng từ diễn viên sang đạo diễn. Trong khi đó, đời sống mưu sinh sức ép, cơ hội thử nghề cũng ít. Mỗi nhà hát chỉ được đầu tư vài ba vở một năm, nên không ai dám “mạo hiểm” giao vở cho đạo diễn non kinh nghiệm vì dễ rơi vào cảnh “xôi hỏng bỏng không”. Vòng luẩn quẩn này khiến đạo diễn trẻ không có môi trường rèn nghề, dẫn tới rơi rụng dần.

Cần thành lập quỹ hỗ trợ tài năng trẻ để cung cấp, tài trợ cho học bổng, dự án nghệ thuật và các hoạt động phát triển nghề nghiệp. Ảnh: P. Sỹ.

Tạo dựng một chế độ hấp dẫn

Với thực trạng đáng báo động kéo dài, khi mà không có lực lượng trẻ, sân khấu khó duy trì sự sống, chứ chưa nói đến chuyện phát triển hay cạnh tranh trong đời sống giải trí nhiều biến động như hiện nay. Bởi vậy, muốn lấp khoảng trống lực lượng trẻ, cần một hệ thống giải pháp tổng thể, từ đào tạo, tuyển sinh đến mở rộng môi trường thực hành nghề và chính sách đãi ngộ.

Muốn thu hút nhân tài tới với ngành, theo nhà lý luận, phê bình Cao Xuân Ngọc cho rằng, cần thực hiện đồng bộ rất nhiều biện pháp, có thêm nhiều chính sách tốt hơn nữa để chấn hưng nghệ thuật truyền thống, để các tác phẩm sân khấu truyền thống hấp dẫn người xem, đời sống nghệ sĩ được đảm bảo, vị thế của ngành sân khấu truyền thống được nâng cao trong xã hội hiện đại… thì mới thu hút được người trẻ. Những tấm gương tích cực của các thế hệ nghệ sĩ thành danh đi trước cũng là một trong những nguyên nhân để thanh niên nam nữ chú ý hơn tới nghệ thuật truyền thống. Và khi đã thu hút được người tài thì vòng quay với những tín hiệu tích cực sẽ đến, tạo ra nhiều hơn nữa cơ hội để ngành phát triển mạnh mẽ hơn. Chỉ khi đó, nghệ thuật truyền thống mới hết nỗi lo thiếu nhân lực kế thừa, không còn sự canh cánh nỗi lo mai một nghệ thuật ông bà ta dày công vun đắp qua bao thế hệ.

Còn theo NSND Tống Toàn Thắng - Giám đốc Liên đoàn Xiếc Việt Nam, việc tạo nguồn nhân lực trẻ trong lĩnh vực văn hóa nghệ thuật đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan nhà nước, tổ chức nghệ thuật, cộng đồng và các doanh nghiệp. Để tạo nguồn nhân lực trẻ trong lĩnh vực văn hóa nghệ thuật, cần có những kiến nghị cụ thể về cơ chế chính sách và phương pháp đào tạo. Các cơ chế chính sách hỗ trợ, cùng với các phương pháp đào tạo đổi mới, sẽ góp phần nuôi dưỡng và phát triển tài năng trẻ, từ đó nâng cao chất lượng và giá trị nghệ thuật trong xã hội.

“Chúng ta cần có những cơ chế đa dạng và linh hoạt, đổi mới chương trình đào tạo để thu hút người trẻ và tài năng tham gia các hoạt động sáng tạo và thực hành văn hóa nghệ thuật. Đồng thời, sự phối hợp giữa chính sách hỗ trợ, môi trường sáng tạo và các hoạt động giao lưu quốc tế chắc chắn sẽ tạo ra một nền tảng vững chắc cho sự phát triển tài năng trẻ trong lĩnh vực văn hóa nghệ thuật hiện nay và tương lai” - NSND Tống Toàn Thắng cho hay.

Phạm Sỹ