Tại sao World Press Photo ngừng ghi Nick Út là tác giả 'Em bé Napalm'?

Hôm 16/5, Tổ chức Giải ảnh báo chí thế giới (World Press Photo) thông báo ngừng ghi nhận Nick Út là tác giả của ảnh "Em bé Napalm". Tổ chức này cũng đăng tải tóm tắt quá trình điều tra để đi đến quyết định trên.

Sau khi quyền tác giả của bức ảnh này, từ lâu được cho là của Huỳnh Công "Nick" Út, một nhiếp ảnh gia người Việt làm việc cho The Associated Press (AP), bị đặt dấu hỏi trong bộ phim tài liệu The Stringer, tổ chức Giải ảnh báo chí thế giới đã phải tiến hành điều tra lại.

Trong cuộc điều tra này, tính xác thực, cùng tác động và tầm quan trọng của bức ảnh trong việc thúc đẩy làn sóng ủng hộ hòa bình cho Việt Nam ở thế kỷ trước hoàn toàn được bảo đảm. Chỉ có quyền tác giả của bức ảnh hiện được đưa vào diện chưa chắc chắn.

Giá trị của bức ảnh Em bé Napalm là điều không thể bác bỏ. Ảnh: AP.

Cách điều tra của World Press Photo

Tổ chức đã ủy quyền tiến hành một cuộc phân tích điều tra kỹ lưỡng. Trong quá trình này, họ ưu tiên tài liệu ảnh và phim hơn là lời kể của nhân chứng hồi tưởng, mặc dù họ cũng tính đến chúng. Nguyên nhân là nhiều nhân chứng và nguồn thông tin có thể hiện không còn nữa.

Ngoài ra, một yếu tố quan trọng trong việc đánh giá tác giả của bức ảnh là xác định ai đã có mặt tại hiện trường vào ngày 8/6/1972, tại Trảng Bàng, Tây Ninh. Cuộc tấn công bằng bom napalm và hậu quả của nó đã được một nhóm lớn các nhà báo chứng kiến và ghi lại.

Có 16 cá nhân đã được xác định bằng hình ảnh là có mặt tại hiện trường, bao gồm các nhiếp ảnh gia, ít nhất ba đoàn làm phim truyền hình, các phóng viên báo in đã đưa tin về cuộc giao tranh ở Trảng Bàng và khu vực xung quanh ngày hôm đó.

Việc xác định ai đã có mặt tại hiện trường và họ ở đâu là nền tảng để World Press Photo phân tích bằng chứng trực quan và đánh giá các tuyên bố cạnh tranh về quyền tác giả.

Các tài liệu lưu trữ tin tức, ảnh, cảnh quay phim và hồi ký cá nhân đã được tham chiếu chéo. Đội ngũ điều tra cũng lập một phác đồ thời gian về vị trí của các nhân chứng, dựa trên các tài liệu trực quan và hình ảnh vệ tinh.

Các khía cạnh kỹ thuật, bao gồm các mẫu máy ảnh và loại phim, thương hiệu được nhiếp ảnh gia hồi đó dùng cũng được đánh giá, cùng các nhận định được thu thập trong hơn năm tháng từ AP, nhóm nghiên cứu hình ảnh INDEX, các nhà làm phim và các chuyên gia bên ngoài về nghiên cứu nhiếp ảnh và lưu trữ.

Các vấn đề còn nghi vấn

Điều đầu tiên là vị trí của Nick Út. Tổ chức Giải ảnh báo chí thế giới cho rằng ông Nguyễn Thành Nghệ có khả năng ở gần hơn vị trí bức ảnh được chụp cả về mặt thời gian và không gian. Hình ảnh tại thời điểm sát với bức ảnh nhất được xác minh cho thấy Nick Út ở xa hơn.

Vị trí được cho là nơi Nick Út đứng. Ảnh: World Press Photo.

Cả INDEX và AP đều nhất trí rằng Nick Út ở xa hơn so với hiện trường trong tấm phim ghi lại thời điểm sau khi bức ảnh được chụp.

World Press Photo cho rằng quá trình tái hiện lại khoảnh khắc đó của INDEX cho thấy rất khó có khả năng Nick Út có thể chụp được bức ảnh, chạy đi khoảng 60 m và đứng lại một cách bình tĩnh. Nếu diễn ra, tất cả hành động đó phải được thực hiện trong một khoảng thời gian ngắn.

AP tranh cãi về độ chính xác của con số 60 m và cho rằng khoảng cách thực tế là ngắn hơn. Họ lập luận rằng chuyển động trên là khả thi, đặc biệt khi xét đến các khoảng trống trong dòng thời gian và lời kể của Nick Út về việc định vị lại vị trí.

Trong khi đó, phân tích của World Press Photo nêu chuyển động trên không có khả năng xảy ra, cho dù khoảng cách là 30 m hay 60 m, nhưng do không có hình ảnh hay bản ghi đầy đủ về mọi thời điểm nên câu hỏi vẫn còn bỏ ngỏ.

Yếu tố thứ hai là về mặt kỹ thuật. Phát hiện của AP về việc bức ảnh có thể được chụp từ một chiếc máy Pentax cho thấy đây có khả năng là thiết bị của ông Nghệ thay vì của Út. Ông Út đã mô tả công khai và rộng rãi việc ông sử dụng hai máy ảnh Leica và thêm hai máy ảnh Nikon.

Nguyễn Thành Nghệ với chiếc máy ảnh Pentax, được cho là được ông sử dụng ngày hôm đó. Ảnh: World Press Photo.

Điều này đặt ra câu hỏi về quyền tác giả của Nick Út và ủng hộ tuyên bố của ông Nghệ. Tuy nhiên, Nick Út gần đây nói với AP rằng ông có thể đã mang theo chiếc Pentax vào ngày hôm đó. Do vậy, việc xác định tác quyền bằng máy ảnh Pentax là "có khả năng" nhưng cho đến nay vẫn chưa có bằng chứng xác đáng nào được đưa ra.

Trong khi đó, cuộc điều tra của AP đã tiết lộ rằng cuộc tranh luận về quyền tác giả có thể không chỉ giới hạn ở hai nhiếp ảnh gia. Vai trò của nhiếp ảnh gia Huỳnh Công Phúc, người được biết đến là đã cung cấp hình ảnh cho các hãng thông tấn, trước đây chưa từng được công khai xem xét.

Ông Phúc từng bị nhận nhầm là Nick Út và xuất hiện trong cảnh quay ở vị trí gần nhất về thời gian và không gian với góc nhìn gần đúng của bức ảnh nổi tiếng. Khả năng này cũng cho thấy sự thiếu sót bằng chứng xác đáng về một sự kiện hỗn loạn và căng thẳng đã diễn ra gần 53 năm trước.

Do đó, nếu chỉ giới hạn ở Út và Nghệ, bằng chứng trực quan và kỹ thuật hiện tại nghiêng về ông Nghệ. Tuy nhiên, sự hiện diện được xác nhận của ít nhất một nhiếp ảnh gia khác càng cho thấy nhiều yếu tố không chắc chắn xung quanh quyền tác giả của hình ảnh.

Khi không có kết luận duy nhất nào là chắc chắn, và cho đến khi có bằng chứng xác thực về quyền tác giả xuất hiện, World Press Photo đã tạm dừng ghi nhận quyền tác giả đối với Em bé Napalm.

Minh Hoa

theo World Press Photo, The Guardian