Lát cắt khảo cổ phác họa chân dung tổ tiên người Việt
Phát hiện di cốt 'Chiến binh Tràng An' mở ra hướng nghiên cứu mới, góp phần phác họa chân dung tổ tiên người Việt.
Mỗi phát hiện khảo cổ không chỉ là một mảnh ghép quá khứ, mà còn là cánh cửa giúp chúng ta hiểu rõ hơn về hành trình tiến hóa và bản sắc của người Việt từ thuở sơ khai. Phát hiện di cốt "Chiến binh Tràng An" đã mở ra hướng nghiên cứu mới, góp phần phác họa chân dung tổ tiên.
Tóm tắt phát hiện khảo cổ di cốt Chiến binh Tràng An
Năm 2004, hang Thung Bình được phát hiện. Đến năm 2012, trong quá trình lập hồ sơ để UNESCO công nhận Quần thể danh thắng Tràng An là di sản thế giới, các nhà khảo cổ tìm thấy di cốt người có niên đại khoảng 13.000 năm. Việc khai quật diễn ra từ tháng 12/2017 đến tháng 4/2018.
Kết quả nghiên cứu khẳng định giá trị nổi bật toàn cầu của Tràng An, đặc biệt về khả năng thích nghi của cư dân tiền sử trước biến đổi khí hậu, địa chất và cảnh quan. Đây cũng là minh chứng tổ tiên ta từng sinh sống và tồn tại tại khu vực này.
Ông Phạm Sinh Khánh, Ban Quản lý Quần thể Danh thắng Tràng An, cho biết: “Trong quá trình thăm dò, các nhà khảo cổ phát hiện di cốt người tiền sử tại hang Thung Bình. Nghiên cứu từ năm 2018 đến nay xác định niên đại từ 12.500 đến 13.500 năm.”
Qua gần hai thập kỷ nghiên cứu, các nhà khoa học xác định đây là hài cốt của một người đàn ông mang dòng máu lai giữa Nam Á và cư dân bản địa Đông Nam Á. Phát hiện này bổ sung dữ liệu quý giá vào bản đồ gen toàn cầu, mở ra góc nhìn mới về sự di cư, giao thoa và tiến hóa của loài người.
Ông Nguyễn Cao Tấn, Phó Giám đốc Sở Du lịch Ninh Bình, cho biết: “Từ năm 2004, chúng ta đã phát hiện di tích này. Đến đợt khai quật 2017–2018, bộ hài cốt được phát lộ trong tư thế bó gối rất đặc trưng. Đây là minh chứng khoa học quan trọng, khẳng định người tiền sử ở nơi đây đã thích ứng với biến đổi khí hậu từ khô lạnh sang nóng ẩm, từ môi trường lục địa sang biển. Những kết quả nghiên cứu đem lại bức tranh sinh động về đời sống, văn hóa tiền sử, đồng thời khẳng định giá trị nổi bật toàn cầu của Tràng An.”
Hiện bộ hài cốt ‘Chiến binh Tràng An’ được an vị tạm thời tại chùa Bái Đính. Phát hiện này không chỉ quý hiếm mà còn mở ra góc nhìn mới về lịch sử loài người trong bối cảnh cuối Kỷ Băng hà.
Giải mã di cốt chiến binh Tràng An
Các nhà khoa học vừa giải mã thành công bộ di cốt người tiền sử khoảng 13.000 năm tuổi. Đây không chỉ là phát hiện khảo cổ quan trọng của Việt Nam, mà còn mang giá trị quốc tế khi lần đầu tiên ADN người cổ được phục dựng trong điều kiện khí hậu nhiệt đới ẩm.
Di cốt người đàn ông ở hang Thung Bình 1 được ví như “nhân chứng thời tiền sử”. Nghiên cứu cho thấy dấu vết đặc biệt trên xương sườn: ông từng chịu vết thương chí mạng do mũi tên bằng thạch anh – loại đá quý hiếm. Phát hiện này hé lộ khả năng tồn tại những cuộc xung đột khốc liệt trong cộng đồng người tiền sử. Vũ khí thạch anh còn là bằng chứng độc đáo về chiến tranh nguyên thủy và sự phát triển của kỹ nghệ chế tác công cụ.
PGS.TS Nguyễn Khắc Sử, Hội Khảo cổ học Việt Nam, cho biết: “ADN lấy từ ốc tai bên trái cho thấy người này cả đời khỏe mạnh, hầu như không mắc bệnh về xương. Tuy nhiên, ông từng chịu vết thương nặng ở xương sườn phải, cạnh đó còn mảnh mũi tên thạch anh gãy. Các nhà khảo cổ nhận định xương bị gãy và khoảng hai tháng sau ông mới tử vong. Dấu tích này khiến chúng tôi gọi ông là một ‘chiến binh’, có thể đã ngã xuống trong một trận xung đột thời tiền sử.”
Ông Nguyễn Cao Tấn, Phó Giám đốc Sở Du lịch Ninh Bình nhấn mạnh: “Người này được mai táng theo phong cách văn hóa Hòa Bình, ngay trong nơi cư trú của cộng đồng. Điều đó cho thấy sự trân trọng và gắn kết tình cảm giữa người đã mất với những người còn sống, đồng thời khẳng định vai trò đặc biệt của ông trong cộng đồng.”
Giá trị lớn nhất không chỉ ở việc phát hiện bộ di cốt. Lần đầu tiên trên thế giới, các nhà khoa học đã giải mã thành công ADN của cá thể người 13.000 năm tuổi trong điều kiện khí hậu nhiệt đới ẩm. Thành công này mang tầm vóc quốc tế, xóa bỏ định kiến rằng vùng nhiệt đới không thể bảo tồn gien cổ. Mẫu ADN ty thể thu được là một trong những dữ liệu cổ xưa nhất tại Việt Nam, chứng minh cá thể thuộc dòng di truyền bản địa, gắn bó với cộng đồng săn bắt hái lượm Đông Nam Á và Nam Á. Phát hiện bổ sung mảnh ghép quý giá cho bản đồ gien toàn cầu, khẳng định vai trò Đông Nam Á trong lịch sử di cư và tiến hóa loài người.
PGS.TS Nguyễn Khắc Sử nhấn mạnh: “Quan trọng nhất, các nhà khảo cổ khẳng định bộ ADN của ‘chiến binh Tràng An’ thuộc về cư dân bản địa Đông Nam Á, khác hẳn với các cộng đồng sau này trong văn hóa Đa Bút cách nay 5.000 – 7.000 năm, vốn đã có sự giao thoa với cư dân di cư từ vùng biển. Điều này chứng minh, khoảng 12.000 năm trước, cư dân bản địa đã hiện diện tại Tràng An, và tổ tiên của chúng ta đã có mặt ở mảnh đất này rất sớm.”
Bí ẩn về bộ di cốt “nằm co bó gối” giữa núi đá Tràng An nay được giải mã, mở ra nhận thức mới về người tiền sử Việt Nam. Đây cũng là công trình khảo cổ di truyền học đầu tiên ở Việt Nam được quốc tế công nhận, góp tiếng nói quan trọng vào câu chuyện chung về nguồn gốc và tiến hóa nhân loại.
Lát cắt khảo cổ phác họa chân dung tổ tiên người Việt
Từ những mảnh xương hóa thạch, các nhà khoa học đã phục dựng thành công khuôn mặt người Việt cổ cách đây 2.000 năm. Đây là hành trình đưa tổ tiên trở về với diện mạo gần gũi, chân thực qua lát cắt khảo cổ.
Về phương pháp phục dựng, Tiến sĩ Nguyễn Việt cho biết: “Trước hết phải tạo ra một sọ khuôn giống hệt hộp sọ thật. Trên gương mặt có khoảng 21 điểm chỉ độ dày phần mềm so với phần xương. Chúng tôi đo đúng theo công thức đã có, sau đó phủ sáp để tái hiện phần thịt. Cuối cùng, dựa trên tư liệu dân tộc học, gương mặt được hoàn thiện.”
Về đặc điểm hình thái, ông phân tích: “Người càng cổ thì do ăn thức ăn thô, cơ hàm và răng phát triển to, thô. Đến thời Đông Sơn, đặc điểm này còn nhưng đã giảm nhiều. Nhìn chung, gương mặt người Việt cách đây 2.000 năm gần với diện mạo hiện đại.”
Nói về quá trình phục dựng, ông nhận định: “Giai đoạn đầu rất khó, bởi phải có hộp sọ thật để dựng. Khi có sọ, phải tạo bản sao để thực hành. Ngoài ra cần chỉ số nhân trắc của người Việt. Hiện nay, các phần mềm trên thế giới có thể dựng gương mặt khá nhanh chóng.”
Từ kết quả nghiên cứu, Tiến sĩ Nguyễn Việt cho rằng: “Các cụ xưa có thể rất giống chúng ta. Nhiều người xem bản phục dựng nói trông quen thuộc, bởi di truyền lặp lại qua nhiều thế hệ. Chúng tôi không chỉ dựng gương mặt mà còn phục dựng toàn thân với xương, trang phục, để khắc họa đầy đủ người Đông Sơn. Khoa học khảo cổ kết hợp khoa học bảo tàng giúp phục chế và truyền đạt đến công chúng.”
Về ý nghĩa, ông khẳng định: “Phục dựng tổ tiên là hành trình khoa học gắn với tìm về cội nguồn dân tộc. Nếu trước kia chỉ có truyền thuyết, nay các ngành khoa học tiếp nối truyền thống đó bằng phương pháp hiện đại. Khảo cổ học tìm lại di sản từ lòng đất, lòng sông, hang động; còn phục dựng tạo cơ sở trưng bày bảo tàng, đưa vào truyền thông, báo chí. Từ đó, chúng ta trang bị tri thức lịch sử một cách hệ thống, đáng tin cậy cho toàn xã hội.”
Từ một phát hiện cụ thể, qua từng lát cắt khảo cổ, bức tranh về tổ tiên người Việt ngày càng rõ nét. Đây không chỉ là tri thức khoa học, mà còn là sợi dây nối liền hôm nay với ngàn xưa, khẳng định niềm tự hào và ý thức cội nguồn.
