Lễ hội Đền Chiêu Trưng được đưa vào Danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia

Đông đảo người dân về dự Lễ hội Đền Chiêu Trưng Đại vương Lê Khôi dịp lễ giỗ lần thứ 571 năm ngày mất của Chiêu trưng Đại vương Lê Khôi (1446-2017)

7 di sản văn hóa phi vật thể này thuộc 3 loại hình: Lễ hội truyền thống; Nghề thủ công truyền thống; Tập quán xã hội và tín ngưỡng.

Trong 7 di sản văn hóa phi vật thể được đưa vào Danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia lần này có Lễ hội Đền Chiêu Trưng ở xã Thạch Bàn, xã Thạch Hải (huyện Thạch Hà); xã Mai Phụ, xã Thạch Kim (huyện Lộc Hà, tỉnh Hà Tĩnh).

Các thành viên tham gia đoàn rước kiệu trong Lễ hội Đền Chiêu Trưng Đại vương Lê Khôi đều được chuẩn bị các trang phục, dụng cụ... truyền thống đầy đủ

Quyết định số 2459/QĐ-BVHTTDL cũng nêu rõ: Chủ tịch Ủy ban nhân dân các cấp nơi có di sản văn hóa phi vật thể được đưa vào Danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia lần này, trong phạm vi nhiệm vụ và quyền hạn của mình, thực hiện việc quản lý nhà nước đối với di sản văn hóa phi vật thể theo quy định của pháp luật về di sản văn hóa.

Độc đáo Lễ hội Đền Chiêu Trưng

Từ hàng trăm năm nay, Lễ hội Đền Chiêu Trưng Đại vương Lê Khôi trên núi Long Ngâm, thuộc dãy núi Nam Giới ở vùng biển Cửa Sót đã trở thành nét đẹp văn hóa dân gian truyền thống của người dân ở các xã vùng bãi ngang ven biển xã Thạch Bàn, xã Thạch Hải (huyện Thạch Hà) và xã Thạch Kim, xã Mai Phụ (huyện Lộc Hà, tỉnh Hà Tĩnh)...

Lễ hội được tổ chức từ ngày mùng 1 đến mùng 3 tháng 5 âm lịch hàng năm. Vào chiều hoặc tối ngày mùng 1 âm lịch ở vùng núi Nam Giới thường xuất hiện trận mưa, người dân trong vùng nói với nhau rằng đó là mưa "dội tượng", mưa "rửa đền" để chuẩn bị cho ngày hội đền đón khách thập phương.

Trước khi diễn ra phần chính lễ ở Đền Chiêu Trưng Đại vương Lê Khôi thì tại đền Vọng (xã Thạch Kim) và đền Vọng Mai Lâm (xã Mai Phụ)... đều có lễ tế kéo dài nhiều tiếng đồng hồ. Sau đó sẽ tổ chức đoàn rước kiệu từ xã Mai Phụ, xã Thạch Kim, xã Thạch Bàn (sau này có thêm xã Thạch Hải) ra các đền Vọng. Rồi từ các đền Vọng, đoàn rước xuống thuyền đi trên biển khoảng 3-5km ra đền chính, còn đoàn rước xã Thạch Hải thì đi bằng đường bộ.

Để lễ rước long trọng, các làng (mỗi xã là một làng) chọn ra các vị cao niên mẫu mực nhất dẫn đường, đặc biệt từ ngày mùng 1, hầu hết người dân các làng ngừng công việc làm ăn để đi dự hội vì thế đoàn rước rất đông.

Các đoàn rước kiệu từ các đền Vọng về trước đền Chiêu Trưng Đại vương Lê Khôi

Được biết, Lễ hội Đền Chiêu Trưng Đại vương Lê Khôi đã tồn tại hơn 500 năm và đến nay vẫn bảo tồn gần như nguyên vẹn. Trong lễ hội, lễ rước kiệu được chuẩn bị công phu, mỗi đoàn rước có hàng trăm người.

Trong đoàn rước, nữ giới mặc áo dài, đầu đội khăn xếp. Nam giới mặc quần áo binh lính màu vàng có chỉ nẹp giải đỏ, đội nón gõ sơn (gỗ gõ ghép thành nón, phết sơn), mang kiếm, đao, chùy, giáo đi đầu đoàn rước. Nữ giới đội mâm trầu cau, hoa quả; nam giới gánh kiệu, trong đó có 2 người mang kiếm ngũ sự, những người có tang không được tham gia rước kiệu. Trong đoàn rước còn có phường bát âm nhạc lễ, tàn, lọng, cờ, đồ tế khí… Thuyền của dân làng lân cận và ngư dân các nơi thường ra vào Cửa Sót và đoàn thuyền rồng tham gia thi bơi cũng tham gia đoàn rước.

Trước khi về đến cổng đền chính Lê Khôi, mỗi đoàn rước vòng đi vòng lại trước cửa đền nhiều vòng để xin ngư ông rồi mới cho thuyền cập bến. Sau đó, từ rước thuyền chuyển xuống rước bộ cách đền chính khoảng 500m, lúc này ai cũng tự ý thức rẽ sang 2 bên nhường đường cho đoàn rước.

Một không khí hết sức trang nghiêm, linh thiêng bao trùm cả khu đền. Lễ tế của 4 làng về cơ bản là giống nhau, nhưng sau mỗi đoàn rước lên bờ là tất cả mọi người lại háo hức chờ đợi đoàn thuyền khác. Đến khoảng 12 giờ trưa đoàn rước cuối cùng mới ra tới đền chính. Sau khi các làng đều đã dâng lễ vật (lễ vật bao giờ cũng có cá gắn với không gian cư trú của ngư dân vùng biển) lên thượng điện, ban tổ chức tiến hành lễ tế giỗ chính thức. Song song với lễ tế là các hoạt động sinh hoạt văn hóa, văn nghệ, thể thao đặc sắc, hấp dẫn, sinh động.

Tại Lễ hội Đền Chiêu Trưng Đại vương Lê Khôi có nhiều tiết mục văn hóa, văn nghệ dân gian, trong đó có tiết mục múa lân truyền thống

Hàng năm, để lễ hội Đền Chiêu Trưng Đại vương Lê Khôi diễn ra trong không khí trang nghiêm, văn hóa, linh thiêng trọn vẹn suốt trong 3 ngày liền, chính quyền huyện Thạch Hà và huyện Lộc Hà, Ban Quản lý Di tích cùng chính quyền và nhân dân 4 xã bãi ngang ven biển đã chuẩn bị chu đáo mọi thứ từ trước đó 2 tháng, huy động hàng trăm người từ các tổ chức đoàn, hội, công an tham gia phục vụ, giúp ban tổ chức điều hành, quản lý các hoạt động trong suốt quá trình diễn ra lễ hội, hạn chế những sai sót và hành vi tiêu cực, đảm bảo an ninh trật tự, vệ sinh môi trường…

Mặc dù địa hình diễn ra lễ hội Đền Chiêu Trưng Đại vương Lê Khôi giao thông đi lại khó khăn (chủ yếu bằng đường bộ và đường biển), nhưng năm nào cũng thu hút hàng ngàn người trong và ngoài tỉnh Hà Tĩnh nườm nượp tề tựu về đây tụ hội vừa thắp nén hương tưởng nhớ, tri ân tới vị anh hùng dân tộc danh tướng Lê Khôi; cầu mong quốc thái dân an, làm ăn gặp thuận lợi… vừa tham quan cảnh đẹp thiên nhiên núi, biển hùng vĩ, hữu tình...

Đặc biệt, không chỉ đối với hầu hết ngư dân ở các xã vùng bãi ngang ven biển huyện Thạch Hà, Lộc Hà mà cả ngư dân ở huyện Cẩm Xuyên, Kỳ Anh, Nghi Xuân... (Hà Tĩnh) cũng luôn ý thức đền Lê Khôi chính là vị Thành hoàng làng, thần hộ mệnh trên biển, do đó lễ hội hàng năm đã trở thành một nếp sống, nét đẹp văn hóa dân gian đặc trưng gắn bó mật thiết truyền từ đời này qua đời khác của họ.

Thông qua lễ hội, ngư dân cầu mong Lê Khôi phù hộ cho nơi đây được mưa thuận gió hòa, che chở cho mỗi chuyến ra khơi bám biển, lúc gió to sóng lớn luôn được bình an, cá mực đầy thuyền...

Đoàn rước kiệu từ các đền Vọng về Đền Chiêu Trưng Đại vương Lê Khôi

Lễ hội Đền Chiêu trưng Đại vương Lê Khôi cùng với lễ hội đền Nguyễn Thị Bích Châu (ở thị xã Kỳ Anh), lễ hội cầu ngư Nhượng Bạn (ở huyện Cẩm Xuyên), lễ hội cầu ngư Hội Thống (ở huyện Nghi Xuân)… là những hoạt động văn hóa tinh thần tâm linh thường niên của cư dân dọc ven cửa biển tỉnh Hà Tĩnh đã và đang ngày càng thu hút được đông đảo du khách thập phương về tham gia.

Đến với lễ hội, không chỉ nhằm đáp ứng nhu cầu tín ngưỡng tâm linh, mà thực sự là ngày hội tri ân các vị tiền bối có công với dân, với nước, đó là điều rất cần thiết để giáo dục truyền thống yêu nước, đạo lý "uống nước nhớ nguồn", "ăn quả nhớ người trồng cây"… cho các tầng lớp nhân dân, nhất là đối với các thế hệ trẻ...

Lê Khôi (thụy là Võ Mục, quê ở tỉnh Thanh Hóa) là con trai của Lê Trừ (anh thứ hai của Lê Lợi), cha mẹ mất sớm ở với chú ruột Lê Lợi… Ông là một danh tướng tài ba, lập nhiều chiến công xuất sắc vào chiến công chung của nghĩa quân Lam Sơn. Là người có công phò tá 3 đời vua Lê, giúp triều đình nhà Lê dẹp giặc ngoại xâm, giữ nhiều chức vụ lớn trong triều đình. Ông có tên trong Hội Thề Lũng Nhai, được triều đình nhà Lê dựng biển khắc tên Khai Quốc Công Thần và xếp thứ 16 trong danh sách 93 vị này.

Tượng Chiêu trưng Đại vương Lê Khôi tại đền thờ Lê Khôi

Năm 1443, ông được phái vào làm Tổng trấn Hoan Châu. Tại đây, ông chú trọng phát triển nông nghiệp đắp đập khai hoang lập làng, phát triển bờ cõi phía Nam. Năm 1446, phụng mệnh vua, ông cầm quân đi đánh Chiêm Thành, khi đoàn chiến thuyền trên đường trở về đến Cửa Sót, ông lâm bệnh nặng qua đời và an táng, lập đền thờ tại núi Nam Giới. Năm 1487 ông được vua Lê phong là “Chiêu trưng Đại vương”. Và để tưởng nhớ đến công lao to lớn của Lê Khôi đối với đất nước, hàng năm cứ vào ngày mùng 1 đến 3 tháng 5 âm lịch, người dân các địa phương lại tổ chức lễ tế ông.

Đền Chiêu Trưng Đại vương Lê Khôi hay còn gọi là đền Võ Mục thờ danh tướng Lê Khôi. Đây là 1 trong 4 ngôi đền đồ sộ, cổ kính, đẹp nhất nhì ờ vùng Nghệ Tĩnh xưa và được xếp trong “Tứ linh từ” của vùng đất An Tĩnh (đền Cờn, đền Quả, Bạch Mã, Chiêu Trưng). Để ghi nhận công đức của Lê Khôi và gìn giữ những giá trị kiến trúc nghệ thuật thời Lê tại đền, năm 1990, Bộ Văn hóa Thông tin (nay là Bộ VH-TT-DL) quyết định công nhận đền thờ và lăng mộ Lê Khôi là Di tích cấp quốc gia.

DƯƠNG QUANG