Lễ mừng lúa mới của người Jarai, nét đẹp về lòng biết ơn và tinh thần đoàn kết

Theo quan niệm của người Jarai, lễ cúng trước là tạ ơn, thể hiện lòng biết ơn trời đất đã cho bà con mùa lúa no đủ, sau là sự quây quần, sum tụ của các gia đình, thể hiện tinh thần đoàn kết trong cộng đồng.

Lễ mừng lúa mới của người Jarai làng Ghè thường được tổ chức từ tháng 10 đến tháng 12 dương lịch hàng năm, tại khoảng không gian rộng lớn trước nhà rông. Sau khi có sự thống nhất giữa các dòng họ và già làng, bà con dân làng đã tập trung từ sáng sớm, mỗi người một tay chuẩn bị lễ vật. Cây nêu được dựng lên ở trung tâm. Trên mâm cúng, không thể thiếu những thức quà truyền thống, mộc mạc như: Cơm lam dẻo, thịt nướng, cùng bó lúa mới, ché rượu cần. Đôi khi, một con heo hoặc gà trống cũng được chọn làm vật hiến tế, dâng lên Giàng.

Các già làng người Jarai chuẩn bị những thứ cần thiết để chuẩn bị cho nghi lễ cúng Giàng

Sau những chuẩn bị chu đáo, giây phút thiêng liêng nhất cũng đã đến. Già làng Kpuih Ôh - Làng Ghè, xã Ia Dơk, tỉnh Gia Lai, đại diện cả làng đứng khấn vái: “Ô Yang, hôm nay tôi mang heo to, gà to đến đây, kính mời các Yang về đây thụ lễ, xin bảo vệ và ban bình an cho bà con dân làng, cầu cho tai qua nạn khỏi, làm ăn phát đạt. Hỡi thần nhà Rông, thần núi, thần nước, kính cầu các thần về chứng và thụ lễ heo to gà to và ban bình an, ban sự ấm no cho bà con”.

Tái hiện Lễ mừng lúa mới tại làng Gri, xã Biển Hồ, tỉnh Gia Lai

Lời khấn đã xong, rượu ghè đã đầy. Già làng thông báo với Giàng về những thành quả bà con làm được trong năm qua, đồng thời tha thiết cầu mong mưa thuận gió hòa, để vụ mùa năm sau tiếp tục bội thu, đời sống ngày càng sung túc.Sau phần lễ, nam thanh nữ tú trong làng diễn tấu bài bài chiêng, các điệu múa xoang nhịp nhàng, tiếng cười hòa cùng tiếng trống ngân dài.

Trong dòng người say sưa ấy, chị Rah Lan H’ Tiết, một phụ nữ Jrai trẻ ở xã Ia Dơk vừa khéo léo gói những ống cơm lam chín dẻo, vừa tươi cười chia sẻ: “Đây là lần đầu tiên tôi tham gia lễ mừng lúa mới của người Jarai, tôi thấy rất vui vì được biết thêm về nét đẹp văn hóa độc đáo của dân tộc mình. Qua lễ hội thấy mọi người thắt chặt hơn tinh thần đoàn kết của dân tộc mình".

Rm Siu Điệp, người cùng làng cũng cảm thấy tự hào khi được góp sức vào lễ hội: “Em rất vui khi được tham gia múa xoang tại lễ hội, được giao lưu với mọi người và để hiểu thêm về văn hóa của dân tộc mình".

Thực tế, do dòng chảy từ nhịp sống hiện đại, nhiều nơi đã không còn tổ chức Lễ mừng lúa mới đầy đủ như trước. Một phần vì lớp trẻ rời làng đi học, đi làm xa. Một phần khác là ngày nay, do sự thay đổi trong canh tác, bà con chuyển sang trồng lúa nước hai, ba vụ nên số lượng gia đình tổ chức lễ mừng lúa rẫy không còn nhiều như trước, nhưng ý nghĩa của nó vẫn còn nguyên vẹn.

Ông Ksor Thất, xã Ia Tul tỉnh Gia Lai chia sẻ về tinh thần đó: “Mừng lúa mới, tất cả các hộ gia đình đều thực hiện, từ khi cúng tại rẫy, đưa hồn lúa về kho, cúng mở cửa kho, cúng tại nhà ăn mừng lúa mới đều mời bà con tới dự, và vui chơi cho tới tận thâu đêm. Đó là nguyên thủy lễ cúng từ ngày xưa, cho đến bây giờ vẫn còn nhưng không nhiều lắm, chỉ có những gia đình trồng lúa 6 tháng (lúa rẫy) thì họ vẫn thực hiện nghi lễ này. Bởi thực tế hiện nay về thu nhập nên họ trồng lúa nước, một năm có thể Hai đến Ba vụ, nên lúa rẫy chỉ còn một số ít”.

Lễ mừng lúa mới của người Jarai thể hiện sự gắn kết cộng đồng

Cũng theo ông Ksor Thất, Lễ mừng lúa mới còn thể hiện tinh thần cộng đồng rất cao. Ngày xưa, hầu hết mọi nhà đều tổ chức lễ này một cách đầy đủ. Từ khi cúng lúa ở rẫy, đón hồn lúa về kho, cúng mở cửa kho, đến cúng ăn mừng tại nhà, bà con đều mời nhau đến dự và chung vui thâu đêm.

Ông Ksor Thất, xã Ia Tul tỉnh Gia Lai cho biết thêm: “Gia đình nào mừng lúa mới thì bà con đều đến, cho nên mang tính kết cấu cộng đồng rất cao. Bởi lúa là nguồn sống nuôi sống bản thân con người cho nên bà con rất tôn sùng. Coi đó là thần sinh sôi nảy nở. Cho nên việc này vừa mang tính kế thừa, vừa mang tính cộng đồng rất cao, tức là ý thức của người xưa và bây giờ vẫn còn mãi mãi bởi người Jarai suy nghĩ rằng đều có thần cho nên phải lưu giữ và bảo tồn”.

Lễ mừng lúa mới của người Jrai đã có từ lâu đời, đó không chỉ là một nghi thức tạ ơn thần linh đã mang đến cho dân làng mùa màng bội thu, mà còn là dịp để mọi người cùng nhau hưởng thành quả lao động sau một năm vất vả.

Già làng Siu Yon, Làng Ó, xã Ia Pia, tỉnh Gia Lai khẳng định, đây là sợi dây kết nối cộng đồng, nơi kinh nghiệm làm ăn được chia sẻ, và cuộc sống mới được vun đắp. “Nghi lễ này rất quan trọng với người Jarai. Bà con thì ai cũng vui, mừng thành quả lao động mà. Khi thực hiện nghi lễ làng có cả đội cồng chiêng biểu diễn, đây cũng là dịp để lớp trẻ hiểu thêm về văn hóa truyền thống, cùng nhau gìn giữ, phát huy. Tại lễ hội, bà con không thiếu được cồng chiêng, đánh trống múa xoang cùng nhau giữ gìn nét đẹp văn hóa”.

Ngày nay, giữa nhịp sống hiện đại, người Jarai ở Gia Lai vẫn chung tay gìn giữ những nét đẹp văn hóa truyền thống của dân tộc. Từ tiếng chiêng ngân, điệu xoang uyển chuyển, đến lễ cúng tạ Giàng sau mùa gặt. Lễ mừng lúa mới không chỉ là mừng hạt lúa về kho, mà còn là lời tri ân trời đất, là sợi dây kết nối cộng đồng, và là minh chứng cho sức sống mãnh liệt của văn hóa Tây Nguyên, nơi mà mỗi mùa lúa mới là một mùa của đoàn kết, của ấm no và hy vọng.

Hoàng Qui/VOV-Tây Nguyên