Lễ quét làng - nét văn hóa độc đáo của người Phù Lá ở Điện Biên
Lễ Quét làng là một trong những nghi lễ độc đáo của đồng bào dân tộc Phù Lá, xã Sáng Nhè, tỉnh Điện Biên, thể hiện sự gắn kết giữa con người với thiên nhiên, với tổ tiên ông bà, ước vọng về sự bình yên, no ấm, hạnh phúc cho bản làng.
Lễ Quét làng được tái hiện góp phần triển khai hiệu quả các nội dung Dự án 6 trên địa bàn xã Sáng Nhè, tỉnh Điện Biên
Ông Phùng Quang Mười, hội viên Hội Văn nghệ dân gian Việt Nam cho biết, Lễ quét làng là nghi lễ độc đáo của đồng bào dân tộc Phù Lá với mong muốn cầu cho làng bản được yên ổn không bị thiên tai hỏa hoạn, con người được mạnh khỏe bình yên, vật nuôi không bị dịch bệnh, cây trồng luôn xanh tốt. Người Phù Lá còn quan niệm rằng quét làng là quét đi những cái xấu, cái xúi quẩy, bệnh tật, dịch bệnh, ốm đau, trừ tà ma, ngăn chặn không cho cái xấu làm hại dân làng.
Người dân trong bản tham gia chuẩn bị cho lễ hội
Lễ quét làng của người Phù Lá sinh sống tại các bản Kép, bản Túc và bản Khua Trá, xã Sáng Nhè, tỉnh Điện Biên thường được tổ chức vào đầu tháng 2 âm lịch hàng năm. Trong ngày lễ toàn thể các thành viên trong cộng đồng từ thầy cúng, già làng trưởng bản cho đến trẻ em cùng tham gia với ý nghĩa trừ tà đuổi ma, cầu đón tốt lành.
Thầy cúng thực hiện nghi lễ trong Lễ Quét làng
Đúng ngày lễ, toàn thể dân làng trong bộ trang phục mới nhất có mặt tại nhà thầy cúng. Để trừ tà, đàn ông, thanh niên chuẩn bị nứa, lá cây móc, cây lá kiếm, lông gà, cây dương xỉ, giấy trắng, cây gỗ dùng làm vật khí để trừ tà. Trong làng có bao nhiêu hộ thì chuẩn bị đủ bấy nhiêu "vật khí" này. Những "vật khí" này trước khi mang về gia đình sẽ được làm lễ tại nhà thầy cúng. Ngoài ra, mỗi gia đình còn chẻ nan đan tấm “ta leo” để làm biển hiệu báo cấm, nhà có kiêng kỵ, làng có kiêng.
Thầy cúng tiến hành làm lễ lần lượt cho các gia đình trong bản
Cũng theo ông Phùng Quang Mười, sau khi lễ vật được chuẩn bị xong, giờ tốt đã đến thầy cúng tiến hành làm lễ tại gia trước, sau đó lần lượt đến làm lễ cho các gia đình trong bản. Lễ vật của các gia đình trong làng thường được xắp xếp là xôi gà, rượu, cùng với các con vật được hiến sống như lợn, chó, dê...
Tiếp đó, thầy cúng làm lý quét trong góc nhà, đuổi dồn xuống bếp và đáp hạt gạo hoặc ngô đáp tứ phía dồn cái xấu ra hướng cửa, đuổi xuống cuối làng. Cùng với đó, mọi người đã chuẩn bị các vật khí, ống thổi, gậy hò gieo đến nhà đầu làng tiến hành quét ma cho nhà đó, rồi đến các nhà ở phía dưới, trước khi đuổi ma các ông này đều bôi mặt đen để dọa.
Thày cúng và bà con tham gia lễ hội đến từng gia đình trong bản
Sau mỗi lẫn quét xong, gia chủ đem cắm vật khí ở trước cổng để trừ ma tà, đồng thời cắm ta leo ở cổng đó để tránh không cho người khác vào nhà. Mỗi người dân tham gia đều mang trên mình dụng cụ để xua đuổi tà ma bằng cách cầm dao, cầm gậy, que kiếm bằng vầu, tre nứa khua dọc theo hai bên đường nhằm mục đích trừ tà ma, xua đuổi tà ma ra khỏi làng.
Mọi người vừa khua đuổi vừa hò hét tạo ra âm thanh vang vọng khiến tà ma giật mình khiếp hãi mà bỏ chạy. Khi đã đuổi tà ma ra đến cổng làng, tất cả người dân tập hợp lại một bãi đất rộng làm lễ cúng đuổi để tà ma không thể quay trở lại làng.
Những thanh niên trai tráng sẽ được cử ra để đóng hai bên 2 cái cọc bằng thân cây vầu vào hai bên đường làm thành cái cổng làng. Trên cồng được treo một túm lá báo hiệu cho người ngoài biết được rằng làng đang cấm người ngoài vào cũng đồng thời cấm không cho người trong làng ra khỏi làng.
Người Phù Lá quan niệm rằng quét làng là quét đi những cái xấu, cái xúi quẩy, bệnh tật, dịch bệnh, ốm đau, trừ tà ma, ngăn chặn không cho cái xấu làm hại dân làng
Khi làm lễ xong, thầy cúng xem bói xương chân gà để đoán biết năm mới làm ăn có tốt hơn năm cũ hay không. Sau đó dân làng lại tập hợp lại để giết mổ nấu nướng ăn uống tại bãi. Mọi người vừa ăn vừa uống, không ăn hết không được mang về nhà vì sợ lại mang con ma quay trở lại nhà, như vậy ma sẽ làm hại cho các thành viên trong gia đình, làm hại vật nuôi, cây trồng. Ăn uống xong thầy cúng ở lại lấy cành tre cắm xung quanh bãi đất, lấy đuôi và tai chó cắm xuống đất nhằm không cho ma vào làng làm hại người. Thầy cúng đốt một đống lửa và bước qua sau đó đi về nhà. Bắt đầu từ ngày hôm đó dân làng kiêng không cho người ngoài vào nhà. Sau ba ngày mọi sinh hoạt lại như cũ.
Ông Phùng Quang Mười cho biết, người Phù Lá quan niệm khi làm Lễ quét làng là để cho tà ma không còn chỗ để trú thân trong làng, như thế sẽ không quấy nhiễu, phá hại dân làng nữa. Một năm cũ qua đi suôn sẻ để đón chào một năm mới với mọi điều tốt lành, bình an cho dân làng.
Lễ Quét làng là một trong những nghi lễ độc đáo của đồng bào dân tộc Phù Lá, xã Sáng Nhè, tỉnh Điện Biên, thể hiện sự gắn kết giữa con người với thiên nhiên, với tổ tiên ông bà, ước vọng về sự bình yên, no ấm, hạnh phúc cho bản làng.
Tuy nhiên, cùng với sự giao thoa văn hóa và nhịp sống hiện đại, nhiều phong tục, tập quán, nghi lễ truyền thống tốt đẹp của dân tộc Phù Lá đang dần bị mai một, thậm chí có nguy cơ biến mất, trong đó có Lễ Quét làng.
Nhằm bảo tồn, phát huy các giá trị di sản văn hóa tốt đẹp của dân tộc Phù Lá, Cục Văn hóa các dân tộc Việt Nam phối hợp với Sở VHTTDL Điện Biên, UBND xã Sáng Nhè tổ chức "Hỗ trợ nghiên cứu, phục hồi, bảo tồn, phát huy văn hóa phi vật thể Lễ Quét làng dân tộc Phù Lá, xã Sáng Nhè, tỉnh Điện Biên". Lễ Quét làng được tổ chức phục dựng, tái hiện với sự tham gia của bà con dân tộc Phù Lá đang sinh sống tại các bản Kép, bản Túc và bản Khua Trá, xã Sáng Nhè.
