Lịch sử tỉnh Yên Bái - 'cửa ngõ phên dậu' vùng Tây Bắc

Trung tâm thành phố Yên Bái. (Nguồn: Vietnam+)

Yên Bái là "cửa ngõ phên dậu" vùng Tây Bắc, nơi giao thoa của hai khu vực Đông Bắc-Tây Bắc, của những nền văn hóa đa sắc tộc, hình thành nên nền văn minh sông Hồng rực rỡ.

Những lợi thế thiên phú và sự sáng tạo lao động của cộng đồng các dân tộc Yên Bái đã tạo nên một vùng đất nhiều tiềm năng.

Vị trí địa lý

Yên Bái có đặc điểm địa hình cao dần từ Đông Nam lên Tây Bắc và được kiến tạo bởi 3 dãy núi lớn đều có hướng chạy Tây Bắc-Đông Nam: phía Tây có dãy Hoàng Liên Sơn-Pú Luông nằm kẹp giữa sông Hồng và sông Đà, tiếp đến là dãy núi cổ Con Voi nằm kẹp giữa sông Hồng và sông Chảy, phía Đông có dãy núi đá vôi nằm kẹp giữa sông Chảy và sông Lô.

Yên Bái nằm ở vùng Tây Bắc của Tổ quốc, tiếp giáp với Đông Bắc. Phía Đông Bắc giáp hai tỉnh Tuyên Quang và Hà Giang, phía Đông Nam giáp tỉnh Phú Thọ, phía Tây Nam giáp tỉnh Sơn La, phía Tây Bắc giáp hai tỉnh Lai Châu và Lào Cai.

Tổng diện tích đất tự nhiên toàn tỉnh là 6.892,67km2, xếp thứ 5 so với 12 tỉnh thuộc vùng núi và trung du phía Bắc về quy mô đất đai. Theo Niên giám thống kê năm 2023, tổng dân số toàn tỉnh Yên Bái là 855.529 người, mật độ dân số bình là 124 người/km2.

Tổng diện tích tự nhiên của tỉnh là 6.892,67km2, xếp thứ 5 so với 12 tỉnh thuộc vùng núi và trung du phía Bắc về quy mô đất đai.

Một góc Yên Bái. (Nguồn: Vietnam+)

Toàn tỉnh Yên Bái có 9 đơn vị hành chính cấp huyện, gồm thành phố Yên Bái (thành phố Tỉnh lỵ); thị xã Nghĩa Lộ; 7 huyện (Trạm Tấu; Mù Cang Chải; Văn Chấn; Văn Yên; Lục Yên; Trấn Yên; Yên Bình) với 168 đơn vị hành chính cấp xã (gồm 146 xã, 12 phường, 10 thị trấn), trong đó có 70 xã vùng cao và 62 xã đặc biệt khó khăn được đầu tư theo các chương trình phát triển kinh tế-xã hội của Nhà nước. Có 2 huyện vùng cao Trạm Tấu, Mù Cang Chải (đồng bào Mông chiếm trên 80%) nằm trong 61 huyện nghèo, đặc biệt khó khăn của cả nước…

Với vị trí địa lý là cửa ngõ miền Tây Bắc, nằm trên trung điểm của một trong những tuyến hành lang kinh tế chủ lực Côn Minh-Lào Cai-Hà Nội-Hải Phòng, có hệ thống giao thông tương đối đa dạng, Yên Bái có điều kiện và cơ hội thuận lợi để Yên Bái tăng cường hội nhập và giao lưu kinh tế thương mại, phát triển văn hóa xã hội… không chỉ với các tỉnh trong vùng, các trung tâm kinh tế lớn trong cả nước mà còn cả trong giao lưu kinh tế quốc tế, đặc biệt là với các tỉnh phía Tây Nam của Trung Quốc và các nước trong khối ASEAN.

Lịch sử tỉnh Yên Bái

Từ rất xa xưa, Yên Bái đã là một bộ phận của Tổ quốc. Thời các vua Hùng, Yên Bái thuộc Tân Hưng, thời Lý thuộc Châu Đăng, thời Trần trong lộ Quy Hóa, thời Lê đến thời Nguyễn nằm trong phủ Quy Hóa, tỉnh Hưng Hóa.

Vào cuối thế kỷ 19, sau khi xâm lược Việt Nam, thực dân Pháp tiến hành “bình định” nước ta, chúng đặt Yên Bái thuộc các đạo quan binh (1891-1900).

Một góc thị xã Yên Bái năm 1906. (Ảnh Tư liệu)

Ngày 11/4/1900, thực dân Pháp thành lập tỉnh Yên Bái gồm có phủ Trấn Yên, hai châu Văn Chấn, Văn Bàn và thị xã tỉnh lỵ đặt tại làng Yên Bái.

Từ năm 1910-1920, Pháp chuyển châu Lục Yên (tỉnh Tuyên Quang) và châu Than Uyên (tỉnh Lai Châu) vào tỉnh Yên Bái. Từ đó cho đến Cách mạng Tháng Tám năm 1945, địa dư và các đơn vị hành chính tỉnh Yên Bái không thay đổi.

Tháng 5/1955, các châu Văn Chấn, Than Uyên chuyển thuộc khu tự trị Thái-Mèo, một phần huyện Than Uyên và các xã Nậm Có, Khau Phạ (Văn Chấn) được tách ra thành lập châu Mù Cang Chải.

Tháng 6/1956, huyện Yên Bình (tỉnh Tuyên Quang) sáp nhập vào tỉnh Yên Bái.

Tháng 10/1962, Quốc hội quyết định đổi tên khu tự trị Thái-Mèo thành khu tự trị Tây Bắc và thành lập các tỉnh trực thuộc.

Ngày 24/12/1962, tỉnh Nghĩa Lộ (thuộc khu tự trị Tây Bắc) chính thức được thành lập gồm các huyện Văn Chấn, Than Uyên, Phù Yên. Năm 1964, một phần huyện Văn Chấn được tách ra thành lập huyện Trạm Tấu.

Đầu năm 1965, khu vực thượng huyện Lục Yên được tách ra thành lập huyện Văn Yên.

Tháng 10/1971, Chính phủ thành lập thị xã Nghĩa Lộ. Ngày 3/1/1976, hợp nhất ba tỉnh Yên Bái, Nghĩa Lộ (trừ hai huyện Bắc Yên và Phù Yên chuyển thuộc tỉnh Sơn La) và Lào Cai thành tỉnh Hoàng Liên Sơn.

Ngày 1/10/1991, tỉnh Hoàng Liên Sơn chia thành hai tỉnh Yên Bái và Lào Cai. Các huyện Than Uyên, Văn Bàn và Bảo Yên trước đây thuộc tỉnh Yên Bái chuyển thuộc tỉnh Lào Cai.

Tiềm năng kinh tế, du lịch

Yên Bái có lợi thế để phát triển ngành nông-lâm sản gắn với vùng nguyên liệu: trồng rừng và chế biến giấy, bột giấy, ván nhân tạo; trồng và chế biến quế, chè, cà phê; trồng và chế biến sắn, hoa quả; nuôi trồng và chế biến thủy sản.

Với nguồn khoáng sản phong phú, tỉnh có điều kiện thuận lợi trong việc khai thác và chế biến khoáng sản như: đá quý, cao lanh, fenspat, bột cácbonnát canxi, sắt… và sản xuất vật liệu xây dựng: xi măng, gạch, sứ kỹ thuật, sứ dân dụng, đá xẻ ốp lát, đá mỹ thuật và các loại vật liệu xây dựng khác.

Trung tâm thành phố Yên Bái. (Nguồn: Vietnam+)

Tuyến đường cao tốc Nội Bài-Lào Cai hoàn thành đưa vào khai thác, sử dụng, đã tạo điều kiện cho Yên Bái rút ngắn khoảng cách tới các vùng kinh tế trọng điểm như thủ đô Hà Nội xuống còn dưới 120km; cửa khẩu Lào Cai xuống còn dưới 130km; cảng Hải Phòng xuống còn dưới 190km, đồng thời giúp cho việc giao lưu hàng hóa từ Yên Bái đến các vùng kinh tế phụ cận như Hà Giang, Tuyên Quang, Phú Thọ, Vĩnh Phúc, Sơn Tây, Hòa Bình… trở nên thuận tiện.

Yên Bái cũng là một tỉnh miền núi, có phong cảnh thiên nhiên đa dạng, môi trường sinh thái trong lành với nhiều danh lam thắng cảnh nổi tiếng.

Khu du lịch danh thắng hồ Thác Bà có diện tích trên 19.000ha, với trên 1.300 hòn đảo lớn, nhỏ được bao bọc bởi dãy núi hùng vĩ và nhiều hang động kỳ thú như: động Thủy Tiên, động Xuân Long, hang Bạch Xà, núi Cao Biền, núi Chàng Rể và được gọi là “Vịnh Hạ Long trên núi." Nơi đây có tiềm năng phát triển các loại hình du lịch sinh thái với quy mô lớn.

Hồ Thác Bà được ví như “Vịnh Hạ Long trên núi." (Nguồn: Vietnam+)

Khu vực Miền Tây (huyện Văn Chấn và thị xã Nghĩa Lộ) có cánh đồng Mường Lò - vựa lúa lớn thứ hai vùng Tây Bắc. Các danh lam thắng cảnh và điểm du lịch độc đáo như Suối Giàng nằm trên độ cao gần 1.400m - nơi có chè San Tuyết cổ thụ hàng trăm năm tuổi, suối nước nóng Bản Bon - nguồn nước nóng thiên nhiên với độ nóng 35-45 độ C; vùng ruộng bậc thang Mù Cang Chải với 2.300ha đã được xếp hạng Di tích Quốc gia Đặc biệt; khu bảo tồn thiên nhiên Nà Hẩu huyện Văn Yên; hồ Đầm Vân Hội thuộc huyện Trấn Yên; khu bảo tồn loài và sinh cảnh xã Chế Tạo, huyện Mù Cang Chải...

Bên cạnh đó, Yên Bái còn có nhiều di tích văn hóa, lịch sử lâu đời phục vụ cho du lịch văn hóa-tâm linh như: Đền Đông Cuông, Đền Nhược Sơn, Khu chùa-Đền Hắc Y-Đại Cại, Đền Thác Bà, Động Hương Thảo, Chùa Ngọc Am...

Mái nhà chung Hoàng Liên Sơn

Năm 1991, tỉnh Lào Cai và tỉnh Yên Bái được tách ra từ mái nhà chung Hoàng Liên Sơn.

Mặc dù mỗi địa phương có những tiềm năng, lợi thế với điều kiện riêng biệt nhưng để gặt hái được những "quả ngọt," hai tỉnh Lào Cai-Yên Bái luôn giữ mối quan hệ hợp tác sâu rộng và toàn diện.

Thỏa thuận hợp tác giữa tỉnh Lào Cai và tỉnh Yên Bái đã được lãnh đạo hai tỉnh ký kết vào ngày 26/2/2006. Tiếp đó, nhân dịp kỷ niệm 20 năm ngày tái lập tỉnh Lào Cai (ngày 30/9/2011), tỉnh Lào Cai đã tổ chức hội nghị tổng kết, đánh giá tình hình thực hiện hợp tác giữa 2 tỉnh và kế hoạch hợp tác những năm tiếp theo. Đồng thời, lãnh đạo hai tỉnh thống nhất ký kết Biên bản thỏa thuận hợp tác.

Ngày 17/4/2021, tại thị xã Sa Pa, Ban Thường vụ Tỉnh ủy Lào Cai và Ban Thường vụ Tỉnh ủy Yên Bái đã tổ chức hội nghị và thống nhất các nội dung hợp tác giữa hai tỉnh giai đoạn 2021-2025.

Lãnh đạo hai tỉnh duy trì thường niên các chuyến thăm, làm việc, tham dự các sự kiện lớn của nhau; chỉ đạo và tạo thuận lợi cho các cơ quan, đơn vị, địa phương giao lưu, trao đổi kinh nghiệm và thúc đẩy hợp tác mọi mặt, cả trên phương diện song phương và tham gia các nhóm hợp tác.

Trong phát triển kinh tế, Yên Bái và Lào Cai đã hợp tác phát triển nông-lâm nghiệp, thủy sản, phối hợp kiểm soát phòng, trừ dịch bệnh, bảo vệ rừng, xây dựng nông thôn mới.

Một góc Yên Bái. (Nguồn: Vietnam+)

Trong lĩnh vực tài nguyên-môi trường, 2 tỉnh thường xuyên phối hợp trao đổi kinh nghiệm công tác quản lý nhà nước về khoáng sản tại các khu vực giáp ranh giữa 2 địa phương. Trong lĩnh vực văn hóa-xã hội, các ngành du lịch, văn hóa, thông tin truyền thông, thể thao đều được duy trì, đẩy mạnh hợp tác và phát triển.

Đặc biệt, trong lĩnh vực du lịch, năm 2005, lần đầu tiên 3 tỉnh: Lào Cai-Yên Bái-Phú Thọ ra mắt chương trình du lịch “Về cội nguồn” - mô hình liên kết du lịch sớm nhất trong cả nước.

Với khát vọng phát triển, hai tỉnh Yên Bái và Lào Cai đang nỗ lực vượt khó, cùng chung sức, đồng lòng quyết tâm vươn lên trở thành những tỉnh phát triển trong khu vực và cả nước./.

Bản đồ tỉnh Yên Bái. (Nguồn: Cổng Thông tin điện tử tỉnh Yên Bái)

(Vietnam+)