Lịch sử truyền thống Dân quân tự vệ Việt Nam (28/3/1935 - 28/3/2021)

Trải qua các thời kỳ của cách mạng, dân quân tự vệ Việt Nam đã có những đóng góp đặc biệt xuất sắc, góp phần viết nên những trang sử hào hùng của dân tộc.

1. Những thành tích đặc biệt xuất sắc trong thời kỳ kháng chiến chống thực dân Pháp, đế quốc Mỹ và trong xây dựng Chủ nghĩa xã hội ở Miền Bãc

Cách mạng tháng 8/1945 thành công, ngày 02/9/1945, Nước Việt Nam dân chủ cộng hòa ra đời, DQTV Việt Nam trở thành lực lượng vũ trang của Nhà nước Việt Nam độc lập, một trong ba thứ quân của lực lượng vũ trang nhân dân. Lực lượng này đã thực sự là một công cụ chuyên chính chủ yếu bảo vệ Đảng, bảo vệ chính quyên cách mạng còn non trẻ và thành quả cách mạng.

Trong 9 năm kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược, lực lượng DQTV và du kích từ chỗ là lực lượng vũ trang quần chúng do Mặt trận chỉ đạo, đã từng bước được thống nhất về tổ chức, là một bộ phận trong lực lượng vũ trang nhân dân Việt Nam do các xã đội, huyện đội, tỉnh đội chỉ đạo, chi huy và đặt dưới sự lãnh đạo trực tiếp của cấp ủy Đảng các cấp. Đây là bước phát triển mới về chất của lực lượng DQTV.

Đầu năm 1947, lực lượng DQTV đã phát triển lên gần 3 triệu người, riêng Thủ đô Hà Nội có 6.000 đội viên. Ở chiến trường Nam Bộ, lực lượng dân quân du kích phát triển trên 27 vạn (nữ có 5,7 vạn); trong đó, du kích chiến đấu là 1,4 vạn. Ở chiến trường Trung Bộ, đến cuối năm 1949, phát triển 28,5 vạn dân quân du kích, 22.000 bạch đầu quân. Ở Bắc Bộ, dân quân du kích phát triển mạnh với hơn 27,9 vạn người với đù các lứa tuổi, trai, gái.

Trong kháng chiến chống Pháp, DQTV và bộ đội địa phương đã tiêu diệt 23,1 vạn/tổng số 50 vạn quân địch (chiếm tỉ lệ 46,4% tổng số lực lượng địch bị tiêu diệt), làm tan rã trên 20 vạn tên (chiếm tỷ lệ 35%) và kiềm chế, phân tán trên 90% tổng số lực lượng địch trên toàn chiến trường. Lực lượng DQTV và du kích đã đóng góp công sức và xương máu vô cùng to lớn vào chiến công chung của toàn dân tộc, chấm dứt hơn 80 năm đô hộ của chủ nghĩa thực dân.

Trong công cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội ở miền Bắc và kháng chiến chống Mỹ, giải phóng miền Nam (1955 - 4/1975), lực lượng DQTV ở miền Bắc đã tích cực tham gia cải cách ruộng đất, đánh đổ địa chủ, phong kiến, khôi phục và đẩy mạnh sản xuất; tham gia bắt gọn nhiều toán biệt kích Mỹ - Ngụy tung ra miền Bắc. Phối hợp với bộ đội, công an và nhân dân thực hiện “tay cày tay súng, tay búa tay súng” chiến đấu liên tục ngày đêm, đã độc lập bắn rơi 424 máy bay các loại trong tổng số 4.181 máy bay Mỹ bị bắn rơi trên miền Bắc (chiếm 10%), bắt sống hàng trăm tên giặc lái và hàng chục toán biệt kích, bắn chìm và bắn cháy nhiều tàu chiến địch. Làm tốt công tác phòng không nhân dân, khắc phục hậu quả đánh phá của địch, rà phá bom mìn, thủy lôi, đã có 183 triệu lượt người được huy động tham gia phục vụ chiến đấu, phòng tránh sơ tán khắc phục hậu quả do địch gây ra, chi viện sức người sức của cho chiến trường miền Nam.

Lực lượng dân quân du kích ở miền Nam trong kháng chiến chống Mỹ luôn chủ động đánh địch bằng mọi thứ vũ khí, hình thức đánh địch phong phú, sáng tạo trên khắp 3 vùng chiến lược; kết hợp chặt chẽ đấu tranh chính trị với đấu tranh vũ trang, 3 mũi giáp công (quân sự, chính trị, binh vận), hình thành thế trận chiến đấu, phát triển các căn cứ chiến đấu, vành đai du kích, vành đai diệt Mỹ. Thực hiện bám trụ kiên cường, giữ thế xen kẽ, cài răng lược với địch. Đây là một phương thức tác chiến, một cách đánh độc đáo, sáng tạo của chiến tranh du kích Việt Nam. Lực lượng dân quân du kích đã phối hợp với nhân dân đấu tranh quyết liệt chống địch dồn dân lập ấp; độc lập và phối hợp với bộ đội địa phương và bộ đội chủ lực trong mọi hoạt động, góp phần đánh bại các chiến thuật và các biện pháp chiến lược của Mỹ - Ngụy. Trong cuộc tổng tiến công mùa xuân 1975, lực lượng DQTV cùng bộ đội chủ lực và toàn dân miền Nam tiến công và nổi dậy đồng loạt; xã giải phóng xã, huyện giải phóng huyện, tỉnh giải phóng tỉnh, giải phóng hoàn toàn miền Nam, thống nhất đất nước.

2. Những thành tích đặc biệt xuất sắc trong trong công cuộc xây dựng Chủ nghĩa xã hội và sự nghiệp đổi mới đất nước

Các chiến sĩ dân quân tự vệ xã Vân Hồ thực hành bắn súng tiểu liên AK.

Thực hiện chủ trương, đường lối xây dựng lực lượng vũ trang nhân dân, nền quốc phòng toàn dân, thế trận quốc phòng toàn dân gắn với thế trận an ninh nhân dân bảo vệ Tổ quốc, Đảng, Nhà nước, Quân ủy Trung ương, Bộ Quốc phòng, Bộ Tổng Tham mưu đã kịp thời ban hành các vãn bản lãnh đạo, chi đạo về công tác quốc phòng, quân sự nói chung, công tác DQTV nói riêng ngày càng đồng bộ, thống nhất, phù hợp với sự biến đổi, phát triển của thực tiễn. Lực lượng DQTV được chăm lo xây dựng ngày càng “Vững mạnh, rộng khắp” với cơ cấu thành phần hợp lý; tổ chức biên chế chặt chẽ, chất lượng chính trị cao, sẵn sàng chiến đấu tốt, hoạt động có hiệu quả. Đến nay toàn quốc đã tổ chức trên 24 nghìn cơ sở DQTV với gần 1,4 triệu đồng chí, đạt 1,45% so với tổng dân số, tỷ lệ đảng viên đạt trên 24% (tăng 4,4% so với năm 2015); đã triển khai xây dựng hàng trăm chốt dân quân thường trực biên giới đất liền gắn với các điểm dân cư; xây dựng mô hình mới đơn vị DQTV, như: Hải đội dân quân thường trực tham gia bảo vệ chủ quyền biển, đảo trong tình hình mới; đơn vị dân quân thường trực, DQTV biển, dân quân cơ động, DQTV pháo binh, phòng không; chốt đơn vị dân quân thường trực biên giới đất liền; đơn vị tự vệ trong các loại hình doanh nghiệp trong và ngoài quân đội, để sát với yêu cầu nhiệm vụ và phù hợp với thực tế của từng địa bàn, vùng miền và từng địa phương. Hằng năm, DQTV được tổ chức tập huấn, bồi dưỡng, huấn luyện, hội thi, hội thao theo đúng quy định của pháp luật; thực hiện Quyết định số 1388/QĐ-TTg ngày 09/8/2010 về đào tạo thí điểm cán bộ quân sự Ban chỉ huy quân sự cấp xã trình độ cao đẳng, đại học ngành quân sự cơ sở, để rút kinh nghiệm triển khai đào tạo trên phạm vi toàn quốc. Sau hơn 5 năm đào tạo theo Đề án 799 của Thủ tướng Chính phủ. Đến nay toàn quốc đã đào tạo được trên 32 nghìn đồng chí cán bộ Ban chỉ huy quân sự cấp xã, có trên 2.800 đồng chí đảm nhiệm vị trí cao hơn và chức vụ khác tương đương.

Lực lượng DQTV tham gia hoạt động phối hợp chặt chẽ với Bộ đội Biên phòng, Công an và các lực lượng khác bảo vệ vững chắc chủ quyền an ninh, biên giới Quốc gia; chủ động ngăn chặn, làm thất bại mọi âm mưu “Diễn biến hòa bình ”, bạo loạn lật đổ của các thế lực thù địch đối vợi cách mạng Việt Nam. Cùng bộ đội biên phòng, hải quân xua đuổi các tàu, thuyền nước ngoài xâm nhập chủ quyền và quyền chủ quyền vùng biển Việt Nam; tuần tra canh gác bảo vệ an toàn các mục tiêu, đảm bảo an ninh, trật tự các ngày lễ tết và các ngày diễn ra các sự kiện chính trị quan trọng của đất nước và địa phương; DQTV là lực lượng nòng cốt trong phòng, chống khắc phục hậu quả thiên tai, dịch bệnh, tìm kiếm, cứu nạn, bảo vệ và phòng, chống cháy rừng; chỉ tính riêng từ năm 2015 đến nay đã huy động được trên 7 triệu lượt người với trên 39 triệu ngày công. Đặc biệt trong phòng, chống dịch Covid-19 DQTV đã tham gia phối hợp hoạt động với các lực lượng trong tuần tra đường mòn, lối mở ngăn chặn người nhập cảnh trái phép vào Việt Nam, trực tại 1.915 chốt kiểm dịch với trên 890 nghìn người, trên 2,2 triệu ngày công; hình ảnh người chiến sĩ sao vuông để lại những ấn tượng tốt đẹp trong nhân dân.

Trải qua 86 năm xây dựng, chiến đấu và trưởng thành, các thế hệ cán bộ, chiến sĩ DQTV luôn đoàn kết thống nhất, trung thành với Tổ quốc, với nhân dân, với sự nghiệp cách mạng của Đảng; chiến đấu kiên cường, mưu trí, dũng cảm; lao động, học tập, công tác hiệu quả, sáng tạo lập nhiều chiến công to lớn. Lực lượng DQTV được Đảng, Nhà nước đã trao tặng Huân chương Sao Vàng năm 2015; 370 tập thể và 284 cá nhân cán bộ, chiến sỹ DQTV được Đảng, Nhà nước phong tặng danh hiệu “Anh hùng lực lượng vũ trang nhân dân” và nhiều phần thưởng cao quý khác.

Trong những năm tới, trước diễn biến phức tạp, khó lường của tình hình thế giới, khu vực; sự chống phá của các thế lực thù địch, nhiệm vụ bảo vệ Tổ quốc đặt ra yêu cầu rất cao đối với công tác xây dựng nền quốc phòng toàn dân, xây dựng thế trận chiến tranh nhân dân, xây dựng lực lượng vũ trang nhân dân, trong đó có DQTV. Vì thế lực lượng DQTV tiếp tục quán triệt, triển khai, thực hiện có hiệu quả các chỉ thị, nghị quyết của Đảng, các văn bản pháp luật của Nhà nước về quốc phòng, an ninh; nhất là Kết luận số 41-KL/TW ngày 31/3/2009 của Ban Bí thư về tiếp tục thực hiện Chỉ thị số 16-CT/TW của Ban Bí thư Trung ương (khóa IX) về Tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với lực lượng DQTV và lực lượng DBĐV trong tình hình mới; Luật Quốc phòng 2018, Luật Dân quân tự vệ 2019 và các văn bản hướng dẫn thi hành. Xây dựng lực lượng DQTV có tổ chức biên chế chặt chẽ, chất lượng chính trị cao, sẵn sàng chiến đấu tốt, hoạt động có hiệu quả; trang bị vũ khí phù hợp; được giáo dục chính trị, phổ biến pháp luật, huấn luyện quân sự toàn diện, nhằm nâng cao khả năng sẵn sàng chiến đấu đáp ứng tốt yêu cầu, nhiệm vụ quốc phòng, an ninh trong tình hình mới. Để đảm bảo cho DQTV hoàn thành tốt nhiệm vụ trong giai đoạn cách mạng mới, xứng đáng với niềm tin của Đảng, Quân đội và sự yêu mến của các dân tộc Việt Nam, thời gian tới công tác DQTV cần tập trung vào các nội dung sau:

Thứ nhất, tăng cường sự lãnh đạo của cấp ủy đảng, sự chỉ đạo, quản lỷ điều hành của chính quyền, người đứng đầu các cơ quan, tổ chức, sự tham gia vào cuộc của các ban, ngành, đoàn thể đối với công tác DQTV. Đây là nhiệm vụ trọng tâm hàng đầu và phải được đặt trong các chương trình hành động của các cấp ủy đảng, chính quyền địa phương và người đứng đầu cơ quan, tổ chức. Các cấp ủy đảng, chính quyền, người đứng đầu cơ quan, tổ chức cần có sự chuyển biến mạng mẽ hơn nữa trong nhận thức, tập trung lãnh đạo, chi đạo công tác quân sự, quốc phòng địa phương và công tác DQTV. Sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác DQTV không chỉ thể hiện ở các chi thị, nghị quyết mà còn được thể hiện ở các nội dung chương trình hành động cụ thể gắn với đặc điểm tình hình của từng địa phương, đơn vị, địa bàn để tạo điều kiện cho DQTV hoạt động thuận lợi, hiệu quả. Tập trung thực hiện đề án tổ chức lực lượng, huấn luyện, hoạt động, chế độ chính sách đối với DQTV giai đoạn 2021 - 2025 và những năm tiếp theo; triển khai thực hiện Kế hoạch xây dựng mô hành điểm về DQTV; nâng cao chất lượng tổ chức, huấn luyện, sẵn sàng chiến đấu và hoạt động của DQTV. Chính quyền các cấp từ Trung ương đến địa phương cần tăng cường công tác quản lý nhà nước và chỉ đạo công tác DQTV, làm cho DQTV thực sự vững mạnh về mọi mặt. Các ban, ngành, đoàn thể, tổ chức chính trị, tổ chức chính trị - xã hội phải có trách nhiệm tham gia cùng cơ quan quân sự thực hiện nhiệm vụ xây dựng DQTV đúng với chủ trương, đường lối, chính sách về xây dựng lực lượng vũ trang quần chúng của Đảng, Nhà nước trong giai đoạn mới.

Thứ hai, xây dựng đội ngũ cán bộ làm công tác DQTV có bản lĩnh chính trị vững vàng, có trình độ, năng lực toàn diện, đáp ứng được yêu cầu nhiệm vụ trong tình hình mới. Xác định đây là công tác trọng tâm, khâu then chốt có ý nghĩa quyết định đến việc nâng cao chất lượng tổng hợp của DQTV. Do đó công tác xây dựng đội ngũ cán bộ DQTV phải được quan tâm một cách đầy đủ, chặt chẽ. Đội ngũ cán bộ DQTV phải nắm vững những quan điểm cơ bản của Đảng, Nhà nước về củng cố, xây dựng nền quốc phòng toàn dân, thế trận quốc phòng toàn dân gắn với thế trận chiến tranh nhân dân và các nhiệm vụ phát triển kinh tế- xã hội gắn với tăng cường tiềm lực quốc phòng ở địa phương; có trình độ hiểu biết về chính tri, kinh tế, văn hóa, xã hội, quốc phòng và an ninh; am hiểu tình hình địa bàn cơ sở. Tiếp tục đào tạo cán bộ BCH quân sự xã, phường, thị trấn bảo đảm đủ khả năng tham mưu giúp cấp ủy, chính quyền lãnh đạo, chỉ đạo công tác quốc phòng quân sự ở địa phương và tổ chức thực hiện tốt các nhiệm vụ; Xây dựng lực lượng, huấn luyện, sẵn sàng chiến đấu, chiến đấu, phục vụ chiến đấu của DQTV; phòng thủ dân sự. Trước mắt, cần tập trung làm tốt công tác phổ biến tuyên truyền, hội thi và triển khai thực hiện Luật DQTV năm 2019 đưa Luật vào thực tiễn cuộc sống.

Thứ ba, xây dựng lực lượng DQTV vững mạnh, rộng khắp, có sức mạnh tổng hợp cao, tuyệt đối trung thành với Đảng, Nhà nước và chế độ xã hội chủ nghĩa. Thường xuyên củng cố về tổ chức, biên chế phù hợp với từng địa bàn, bảo đảm cho lực lượng DQTV ngày càng vững mạnh. Chú trọng xây dựng DQTV ở các địa bàn trọng điểm về quốc phòng, đặc biệt là địa bàn Tây Nguyên, Tây Nam Bộ, Tây Bắc, dân quân thường trực và chốt chiến đấu của dân quân thường trực biên giới đất liền, DQTV biển, đảo. Các địa phương phải trú trọng xây dựng mô hình điểm về DQTV, đơn vị DQTV. Đồng thòi, làm tốt công tác giáo dục chính trị, phổ biến pháp luật cho các đối tượng DQTV nhằm nâng cao nhận thức về chính trị, pháp luật để có đủ khả năng xử trí các tình huống và đấu tranh chống “Diễn biến hòa bình”, bạo loạn lật đổ của các thế lực thù địch. Chú trọng giáo dục chính trị, pháp luật cho dân quân ở vùng sâu, vùng xa, biên giới, biển, đảo, dân quân thường trực, dân quân cơ động; đẩy mạnh công tác tuyên truyền về công tác DQTV trên trang “Tôi yêu chiến sĩ sao vuông”.

DQTV phải nêu cao hơn nữa tinh thần sẵn sàng chiến đấu, chiến đấu, phục vụ chiến đấu, làm nòng cốt cùng toàn dân đánh giặc bảo vệ địa phương, cơ sở. Đồng thời phải chủ động phối hợp với Quân đội, Công an và các lực lượng khác liên quan trên địa bàn giữ vững an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội, bảo vệ độc lập, chủ quyền, thống nhất toàn vẹn lãnh thổ, bảo vệ Đảng, chế độ, chính quyền, tính mạng và tài sản của nhân dân, tài sản của Nhà nước; bảo vệ các mục tiêu và công trình quốc phòng, an ninh trên địa bàn; xung kích trong lao động, bảo vệ sản xuất, phòng chống, khắc phục hậu quả thiên tai; phòng, chống dịch Covid-19. Tích cực tham gia thực hiện các chưong trình phát triển kinh tế - xã hội; xây dựng nông thôn mới ở địa phưomg, góp phần xây dựng cơ sở chính trị vững mạnh toàn diện.

Thứ tư, xây dựng DQTV phải gắn chặt với xây dựng cơ sở vững mạnh toàn diện, xây dựng thế trận quốc phòng toàn dân ở địa phương, cơ sở. Để thực hiện tốt xây dựng cơ sở vững mạnh toàn diện, trước hết phải xây dựng cơ sở chính trị vững mạnh. Tăng cường củng cố, nâng cao chất lượng của tổ chức đảng, chính quyền, tổ chức chính trị-xã hội, tổ chức quần chúng; xây dựng thế trận quốc phòng toàn dân, an ninh nhân dân, “Thế trận lòng dân” ở cơ sở phải gắn với phát triển kinh tế - xã hội của địa phương nhằm đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ bảo vệ an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội. Chủ động nghiên cứu nắm chẳc tình hình, bám sát cơ sở, chủ trì phối họp với các cơ quan, đơn vị liên quan để kịp thời tham mưu, đề xuất với Bộ Tổng Tham mưu, Bộ Quốc phòng, Quân ủy Trung ương các biện pháp lãnh đạo, chỉ đạo, hướng dẫn và triển khai thực hiện hiệu quả công tác quản lý nhà nước về DQTV, giáo dục QP&AN, công tác quốc phòng ở Bộ, ngành Trung ương và địa phương. Xây dựng lực lượng DQTV “Vững mạnh, rộng khắp ”, đủ cơ cấu thành phần; tổ chức biên chế chặt chẽ, huấn luyện, hoạt động có hiệu quả, đúng pháp luật. Kiện toàn và nâng cao chất lượng hiệu quả hoạt động của Ban CHQS ở các Bộ, ngành và Ban CHQS cơ quan, tổ chức ở cơ sở; nâng cao chất lượng bồi dưỡng kiến thức QP&AN cho các đối tượng; giáo dục QP&AN cho học sinh, sinh viên và phổ biến kiến thức quốc phòng, an ninh cho toàn dân. Xây dựng DQTV là trách nhiệm của cả hệ thống chính trị và toàn dân, dưới sự lãnh đạo của Đảng. Do đó, công tác tổ chức, xây dựng lực lượng DQTV phải được tiến hành thường xuyên, liên tục, có chất lượng và đạt hiệu quả, đáp ứng yêu cầu, nhiệm vụ bảo vệ Tổ quốc trong tình hình mới./.

Huy Ngoan (TH)