Liên kết '5 nhà' đưa cá tra vươn xa

Chả cá tra viên. Ảnh: MINH HIỂN

Chả đòn cá tra. Ảnh: MINH HIỂN

Bài học từ tăng trưởng nóng

Nhờ lợi thế tự nhiên về nguồn nước, kinh nghiệm nuôi trồng lâu năm cùng với sự tham gia mạnh mẽ của các doanh nghiệp, tỉnh An Giang nói riêng và toàn vùng đồng bằng sông Cửu Long nói chung đã trở thành “thủ phủ cá tra” của cả nước. 7 tháng đầu năm 2025, kim ngạch xuất khẩu cá tra đạt hơn 1,2 tỷ USD, tăng 11% so với cùng kỳ năm 2024. Trung Quốc và Hong Kong tiếp tục là thị trường tiêu thụ lớn nhất với kim ngạch đạt 302 triệu USD, chiếm gần 1/4 tổng giá trị xuất khẩu. Các thị trường lớn khác bao gồm Mỹ, EU và nhiều quốc gia châu Á.

Ông Doãn Tới - Tổng Giám đốc Công ty Cổ phần Nam Việt nhận định: “Các thị trường lớn như Mỹ, Trung Quốc, EU vẫn duy trì ổn định trong hơn 10 năm qua, cho thấy dư địa phát triển còn rất lớn. Tuy nhiên, ngành cần tổ chức lại sản xuất và chế biến hợp lý hơn, tránh lặp lại tình trạng “tăng trưởng nóng”.

Thực tế cho thấy mỗi khi giá cá tăng cao, người dân lại ồ ạt mở rộng diện tích nuôi, dẫn đến cung vượt cầu chỉ sau một thời gian ngắn. Năm 2018, giá cá tra đạt 33.000 đồng/kg, kéo theo năm 2019 diện tích nuôi trong vùng tăng vọt lên 6.250ha, sản lượng vượt 1,6 triệu tấn, gây khủng hoảng thừa khiến giá giảm mạnh.

Ông Lê Trung Dũng - Phó Chủ tịch Hiệp hội Nghề nuôi và chế biến thủy sản An Giang cảnh báo: “Nếu toàn vùng duy trì ổn định diện tích 4.500 - 5.000ha, sản lượng khoảng 1,2 - 1,4 triệu tấn/năm thì sẽ phù hợp với sức tiêu thụ của thị trường thế giới. Ngược lại, tình trạng tiêu thụ sẽ gặp rất nhiều khó khăn”.

Hệ lụy từ tăng trưởng nóng không chỉ dừng lại ở việc giá cá rớt thê thảm khiến người nuôi thua lỗ, thậm chí vỡ nợ mà còn ảnh hưởng đến chất lượng sản phẩm. Khi sản xuất ồ ạt, nhiều hộ nhỏ lẻ đã lạm dụng kháng sinh, hóa chất nhằm tăng năng suất, gây ảnh hưởng đến khả năng xuất khẩu và uy tín cá tra Việt Nam trên thị trường quốc tế. Ông Trần Văn Dũng, ngụ xã Hòa Lạc chia sẻ: “Chúng tôi rút ra nhiều bài học. Trước hết là phải tuân thủ quy hoạch vùng nuôi, kiểm soát sản lượng để tránh dư thừa. Đồng thời, ngành cần khuyến khích hộ nuôi áp dụng các tiêu chuẩn quốc tế như GlobalGAP, ASC để đảm bảo chất lượng và an toàn thực phẩm”.

Chế biến cá tra xuất khẩu. Ảnh: MINH HIỂN

Thu hoạch cá tra. Ảnh: MINH HIỂN

Tái cấu trúc theo hướng bền vững

Để phát triển ổn định, ngành cá tra cần chuyển từ sản xuất tự phát sang quản lý có quy hoạch. Các địa phương, doanh nghiệp và người nuôi cá cần hợp tác để duy trì diện tích, sản lượng phù hợp, tránh dư thừa nguồn cung. Doanh nghiệp cần tái cơ cấu sản phẩm theo nhu cầu thị trường, tức là bán cái thị trường cần, không chỉ bán cái mình có. Bên cạnh đó, cần đẩy mạnh đầu tư vào công nghệ chế biến sâu nhằm nâng cao giá trị gia tăng thay vì chỉ xuất khẩu cá phi lê đông lạnh, qua đó nâng cao lợi nhuận và sức cạnh tranh.

Về phía nông dân, cần tuân thủ các tiêu chuẩn quốc tế như GlobalGAP, ASC. Việc này không chỉ giúp đảm bảo chất lượng sản phẩm mà còn đáp ứng yêu cầu ngày càng khắt khe từ các thị trường nhập khẩu. Bên cạnh đó, cần chú trọng kiểm soát chi phí, áp dụng kỹ thuật tiết kiệm nước, giảm phát thải - yếu tố quan trọng để nâng cao hiệu quả kinh tế và môi trường.

Mô hình liên kết “5 nhà” gồm nông dân, doanh nghiệp, ngân hàng, nhà khoa học, Nhà nước được xem là chìa khóa để tái cấu trúc ngành hàng cá tra một cách toàn diện. Ông Lê Trung Dũng nhấn mạnh: “Vai trò của Nhà nước rất quan trọng, cần làm “nhạc trưởng’ trong định hướng quy hoạch, điều tiết thị trường, đồng thời thúc đẩy mô hình nuôi và chế biến xanh, ít phát thải”. Các “nhà” còn lại cần phối hợp đồng bộ, doanh nghiệp chủ động ký kết hợp đồng bao tiêu, ngân hàng hỗ trợ vốn ưu đãi, nhà khoa học chuyển giao công nghệ, còn nông dân tuân thủ quy trình sản xuất bền vững.

Ông Trần Văn Tuấn - nông dân xã Vĩnh Xương cho rằng: “Muốn phát triển bền vững, ngay từ đầu vụ, nông dân và doanh nghiệp phải có kế hoạch liên kết rõ ràng, nuôi cá bán cho ai, truy xuất nguồn gốc ra sao…”.

Kỹ thuật viên của Tập đoàn Việt Úc (An Giang) rút tinh dịch của cá tra bố để mang đi sinh sản nhân tạo. Ảnh: MINH HIỂN

Việc người nuôi tham gia hợp tác xã hoặc tổ liên kết không chỉ giúp kiểm soát chất lượng mà còn nâng cao khả năng đàm phán, tránh rơi vào tình trạng “cung vượt cầu” như đã từng xảy ra. Thực tế cho thấy, mô hình liên kết đã mang lại hiệu quả rõ rệt. Tại Đồng Tháp, hơn 83% hộ nuôi cá tra đã ký kết liên kết với doanh nghiệp. Ở An Giang, tỷ lệ này lên tới 87,6%.

Trong bối cảnh thị trường thế giới biến động khó lường, bài học từ quá khứ và đòi hỏi thực tiễn đặt ra yêu cầu thay đổi cách làm truyền thống. Chỉ khi nào người nuôi, doanh nghiệp, nhà khoa học, ngân hàng và Nhà nước cùng chung tay, cùng nhìn về một hướng, ngành cá tra mới có thể phát triển bền vững, nâng tầm thương hiệu Việt trên thị trường quốc tế. Đẩy mạnh liên kết, kiểm soát chất lượng, ứng dụng công nghệ và mở rộng thị trường chính là chìa khóa để cá tra Việt Nam không chỉ giữ vững vị thế hiện tại mà còn vươn xa hơn trong tương lai.

MINH HIỂN