Liên tiếp những di sản bị xâm hại: Đừng để 'mất bò mới lo làm chuồng'

Sơ suất nhỏ, tổn thất lớn

Hồi đầu tháng 5, Lăng mộ vua Lê Túc Tông - Di tích lịch sử cấp quốc gia và tấm văn bia (đã được xếp hạng bảo vật quốc gia) tại huyện Thọ Xuân, tỉnh Thanh Hóa bị một số đối tượng đào bới, phá vỡ bia đá với mục đích săn tìm cổ vật. Hiện các đối tượng đào trộm, xâm hại lăng mộ đang bị Công an tỉnh Thanh Hóa bắt giữ, điều tra, làm rõ vụ việc và xử lý theo quy định của pháp luật.

Hàng rào ngăn cách giữa bảo vật quốc gia và du khách.

Mới đây, ngày 24/5, Ngai vua triều Nguyễn - bảo vật quốc gia được công nhận năm 2015 trưng bày tại Điện Thái Hòa, Đại nội Huế cũng bị xâm hại. Một khách tham quan đã vượt rào, leo lên ngai ngồi rồi bẻ gãy tựa tay bên phải, khiến dư luận rúng động.

Ngày 27/5, Thứ trưởng Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch (VHTTDL) Hoàng Đạo Cương đã ký công văn gửi UBND tỉnh Phú Thọ về việc thẩm định dự án tu bổ, tôn tạo di tích chùa Xuân Lũng (hay còn gọi là chùa Phổ Quang). Trước đó, tháng 10/2024, tại chùa Phổ Quang xảy ra vụ cháy lớn, thiêu rụi toàn bộ phần gỗ, mái ngói, hệ thống điện và 27 pho tượng Phật trong ngôi Tam Bảo. Chùa Phổ Quang là di tích cấp quốc gia, có niên đại trên 800 năm, còn lưu giữ được nhiều di vật, cổ vật có giá trị, trong đó có Bệ đá hoa sen từ thời nhà Trần được coi là bảo vật quốc gia.

Có thể nói, tại nhiều địa phương, di sản văn hóa đang đối mặt với nguy cơ bị xâm hại dưới nhiều hình thức. Ngoài các vụ việc như đã nêu, còn xảy ra tình trạng “trùng tu sai nguyên gốc”, “tôn tạo biến dạng”, hiện vật bị mất cắp, tượng thờ bị hủy hoại, bia đá bị bôi bẩn, khuôn viên di tích bị lấn chiếm làm dịch vụ… Những sự việc này không chỉ làm tổn hại nghiêm trọng đến giá trị lịch sử, văn hóa của di sản, mà còn gióng lên hồi chuông cảnh báo về trách nhiệm bảo tồn di sản trong giai đoạn hiện nay.

Liên quan đến việc ngai vua triều Nguyễn bị xâm hại, qua báo cáo cho thấy Bảo tàng Cổ vật Cung đình Huế đã thực hiện các biện pháp bảo vệ như lập hàng rào giới hạn, lắp đặt camera, bố trí lực lượng bảo vệ… tại điện Thái Hòa. Tuy nhiên, sự cố vẫn xảy ra.

Vậy câu hỏi đặt ra là nghiệp vụ, kỹ năng của lực lượng bảo vệ ở di tích, công tác giám sát từ xa đã đảm bảo yêu cầu hay chưa? Đặc biệt là đối với khu vực trưng bày các hiện vật quý như bảo vật quốc gia, nơi mà mọi sơ suất nhỏ đều có thể dẫn đến tổn thất lớn.

Hồi chuông cảnh báo

PGS.TS Đặng Văn Bài - Phó Chủ tịch Hội đồng Di sản văn hóa quốc gia cho biết, đây là một hồi chuông cảnh báo các địa phương trong công tác bảo vệ di sản, đặc biệt là với các bảo vật quốc gia.

Theo PGS.TS Đặng Văn Bài, những vụ việc gần đây đặt ra yêu cầu bảo vật quốc gia cần được bảo vệ như thế nào. Các địa phương cần tăng cường các biện pháp bảo vệ cụ thể, lâu dài, tránh tình trạng “mất bò mới lo làm chuồng”.

Di tích quốc gia chùa Xuân Lũng, xã Xuân Lũng, huyện Lâm Thao, tỉnh Phú Thọ bị cháy vào ngày 23/10/2024.

Nhiều năm gắn bó với công tác di sản, PGS.TS Đặng Văn Bài cho rằng, một số địa phương thấy rất vinh dự khi có di sản được vinh danh, thế nhưng lại chưa chú trọng tới công tác bảo vệ, bảo quản. “Những vụ việc gần đây, là tiếng chuông cảnh tỉnh các địa phương cần thực hiện nghiêm việc bảo vệ di sản nói chung, bảo vật quốc gia nói riêng”- PGS.TS Đặng Văn Bài bày tỏ.

Theo PGS.TS Đặng Văn Bài, Bộ VHTTDL cần yêu cầu các địa phương báo cáo định kỳ hiện trạng, biện pháp bảo quản đối với các bảo vật quốc gia về Bộ. Ngoài ra, Bộ cũng nên kiểm tra định kỳ việc bảo quản các bảo vật quốc gia ở các địa phương. Có thể đặt ra định chế, nếu kiểm tra địa phương nào, bảo vật nào không được bảo vệ tốt, Bộ nhắc nhở, khuyến nghị, qua 3 lần mà không thực hiện được thì thu hồi Quyết định công nhận, loại khỏi danh mục.

“Chúng ta không được chủ quan, việc để ngai vua triều Nguyễn ở trong Điện Thái Hòa tưởng như là đã được bảo vệ rồi thế nhưng người dân, khách du lịch vẫn dễ dàng tiếp cận và sự việc xảy ra là vô cùng đáng tiếc. Trong khi ở nước ngoài, ví như bức tranh Nàng Mona Lisa ở Bảo tàng Louvre dù đặt trong bảo tàng, ngoài điều kiện nhiệt độ, độ ẩm nghiêm ngặt, họ còn bảo vệ thêm một lớp nữa là đặt bức tranh trong kính chống đạn. Bảo vệ di sản, đặc biệt là báu vật quốc gia phải nghiêm ngặt, tuyệt đối an toàn”- PGS.TS Đặng Văn Bài chia sẻ.

Đồng quan điểm này, TS Đinh Đức Tiến - Giảng viên khoa Lịch sử, Đại học Khoa học xã hội và Nhân văn (ĐH Quốc gia Hà Nội) cho biết: “Mặc dù đã có bảo vệ, có chế tài, có khuyến cáo... nhưng chúng ta không thể lường trước hết được các tình huống phát sinh, bởi vậy cần phải xây dựng các phương án dự phòng một cách bài bản, nghiêm ngặt”.

Theo TS Đinh Đức Tiến, đối với các hiện vật gốc được đem ra trưng bày, đặc biệt là với bảo vật quốc gia, cần có hệ thống an ninh tốt hơn. “An ninh không chỉ là lực lượng bảo vệ được đào tạo bài bản, chuyên nghiệp chống xâm hại, chống trộm mà cả về bảo quản chống cháy nổ, độ ẩm, nhiệt độ phù hợp để hiện vật được bảo vệ một cách tối ưu nhất”- TS Đinh Đức Tiến chia sẻ.

Ngoài ra, TS Đinh Đức Tiến cũng cho rằng, cần đẩy mạnh hơn nữa công tác tuyên truyền, giáo dục, nâng cao ý thức người dân, du khách hiểu ý nghĩa, giá trị của di sản. Di sản là để lưu truyền cho đời sau mà ai cũng có thể can thiệp thì sẽ không còn giá trị lưu tồn nữa.

“Di sản, báu vật phải sống được trong bối cảnh của hiện tại, sống cuộc sống đời thường. Nghĩa là di sản phải để người dân tham quan, nhìn ngắm, tương tác. Tuy nhiên, chúng ta cần tìm một giải pháp khả thi, hiệu quả hơn để du khách vẫn nhìn được hiện vật gốc, nhưng phải đảm bảo an toàn tuyệt đối cho di sản, bảo vật”- TS Đinh Đức Tiến bày tỏ.

“Bên cạnh đó, cần phải thiết lập quy trình kiểm tra định kỳ đối với bảo vật quốc gia; đầu tư hệ thống giám sát an ninh hiện đại tại các điểm cần bảo vệ nghiêm ngặt, đồng thời xây dựng bộ tiêu chuẩn chuyên biệt về trưng bày, bảo quản, phục dựng hiện vật tại từng cấp độ di tích” - TS Đinh Đức Tiến kiến nghị.

Hồng Hà