Liệu thị trường có bị giam vốn vì đánh thuế lợi tức bất động sản, chứng khoán?

Tuy nhiên, để thuế lợi tức phát huy hiệu quả, hai chuyên gia kinh tế từ Đại học RMIT Việt Nam cho rằng việc triển khai cần có lộ trình, đi kèm với truyền thông rõ ràng và các biện pháp hỗ trợ. Những yếu tố này là chìa khóa để xây dựng niềm tin công chúng và đảm bảo chính sách được tuân thủ.

Hướng tới sự công bằng và minh bạch

+Phóng viên:Việc thực thi chính sách thuế lợi tức của Bộ Tài chính đang hướng đến mục tiêu tổng thể ra sao? Thời điểm nào thuế lợi tức áp dụng tại Việt Nam là hợp lý và vì sao, thưa ông?

- TS Nguyễn Châu Trinh: Mục tiêu được Bộ Tài chính đặt ra là xây dựng một hệ thống thuế công bằng hơn, minh bạch hơn và hiệu quả hơn. Theo hệ thống hiện tại, cả giao dịch bất động sản và chứng khoán đều bị đánh thuế theo tỷ lệ cố định, bất kể người bán có lãi hay không.

Ví dụ, cá nhân phải nộp 2% trên giá bán đối với bất động sản và 0,1% mỗi giao dịch chứng khoán, ngay cả khi họ bị lỗ. Điều này có thể bị xem là không công bằng và không phù hợp với cách mà phần lớn các quốc gia đang đánh thuế lợi tức.

Đề xuất chuyển sang đánh thuế 20% trên phần lợi tức thực tế, như lợi nhuận sẽ giúp giải quyết vấn đề này, đảm bảo rằng thuế chỉ được thu trên phần thu nhập thực. Đây là một bước tiến theo hướng đánh thuế dựa trên khả năng chi trả, điều mà nhiều người cho là tích cực.

Tiến sĩ Nguyễn Châu Trinh, giảng viên kinh tế, Đại học RMIT Việt Nam

Tuy nhiên, thời điểm triển khai là yếu tố then chốt. Thị trường bất động sản vẫn đang phục hồi sau giai đoạn dài suy thoái. Năm 2025 có thể chưa phải là thời điểm phù hợp để áp dụng chính sách thuế này. Việt Nam đang thực hiện các cải cách hành chính lớn, bao gồm sáp nhập một số tỉnh và bỏ chính quyền cấp huyện.

Dù đây là những bước tiến tích cực về lâu dài, nhưng sẽ gây gián đoạn cho cơ sở dữ liệu đất đai hiện tại, hệ thống quản lý thuế và khung định giá tài sản. Chính phủ có thể xem xét triển khai chính sách này vào năm 2027, khi các điều kiện đã sẵn sàng.

Thuế lợi tức có thể góp phần xây dựng một nền kinh tế cân bằng hơn về lâu dài. Ảnh: PM

- Theo ông, đề xuất thuế lợi tức này được kỳ vọng sẽ mang lại những tác động như thế nào đến nền kinh tế nói chung và các hoạt động đầu tư, kinh doanh cụ thể của lĩnh vực chứng khoán và bất động sản ra sao?

- TS Nguyễn Châu Trinh: Thuế lợi tức có thể góp phần xây dựng một nền kinh tế cân bằng hơn về lâu dài. Tuy nhiên, trong ngắn hạn, loại thuế này có thể làm giảm hoạt động trong hai lĩnh vực vốn đã nhạy cảm là bất động sản và chứng khoán.

Đối với bất động sản, vấn đề lớn nhất là thiếu tài liệu chứng minh chi phí gốc. Nhiều nhà đầu tư đã mua bất động sản từ nhiều năm trước mà không có đầy đủ hồ sơ hợp lệ, khiến việc xác minh giá mua ban đầu trở nên khó khăn. Điều này dễ dẫn đến tranh chấp thuế và có thể khiến người bán ngần ngại tham gia thị trường.

Trong khi đó, thị trường chứng khoán Việt Nam cũng có thể chịu tác động tiêu cực. Việc áp dụng mức thuế 20% trên lợi nhuận có thể khiến nhiều nhà đầu tư, đặc biệt là các nhà giao dịch nhỏ lẻ dựa vào việc mua bán thường xuyên, rời bỏ thị trường.

Ngoài ra, còn có lo ngại rằng chính sách thuế này có thể dẫn đến dòng vốn chảy ra nước ngoài, những quốc gia có chính sách thuế thân thiện hơn với nhà đầu tư.

- Về mặt tích cực, những lợi ích mà đề xuất này có thể mang lại cho ngân sách nhà nước và xã hội là gì?

+ TS Nguyễn Châu Trinh: Mặc dù còn nhiều rủi ro, nhưng nếu được triển khai đúng cách, thuế lợi tức có thể mang lại những lợi ích đáng kể về tài khóa và xã hội.

Thứ nhất, loại thuế này có thể tăng nguồn thu ngân sách theo hướng công bằng hơn, đặc biệt là từ những cá nhân có thu nhập cao và thu lợi lớn từ hoạt động đầu tư. Trong bối cảnh Việt Nam đang nỗ lực giảm sự phụ thuộc vào các loại thuế gián thu như VAT, thuế chuyển nhượng vốn có thể trở thành một nguồn thu bền vững và mang tính lũy tiến hơn.

Chính sách thuế lợi tức cần được tính toán cẩn thận để tránh dòng vốn chạy ra nước ngoài. Ảnh: PM

Thứ hai, loại thuế này khuyến khích việc lưu giữ hồ sơ minh bạch và đầy đủ hơn. Về lâu dài, điều này có thể giúp củng cố thị trường tài chính và hệ sinh thái bất động sản của Việt Nam, thông qua việc thúc đẩy các giao dịch chính thức và giấy tờ rõ ràng.

Cuối cùng, thuế này có thể giúp hạn chế đầu cơ ngắn hạn, vốn là nguyên nhân thổi phồng giá nhà đất và cổ phiếu trong thời gian qua. Các quốc gia như Hàn Quốc và Canada đã sử dụng loại thuế này để làm nguội thị trường khi có dấu hiệu bong bóng. Nếu được thực hiện đúng cách.

Không ít thách thức cần giải quyết

- Liệu có những thách thức nào một khi đề xuất này được triển khai trên thực tế? Làm thế nào để giảm thiểu những rủi ro đó?

+ TS Richard Ramsawak: Một trong những thách thức của chính sách thuế mới này là nguy cơ làm giảm số lượng giao dịch và khiến nhà đầu tư “giam vốn” trong thời gian dài hơn, nhằm đảm bảo một mức lợi nhuận tối thiểu hoặc hợp lý. Điều này có thể làm sai lệch các quyết định đầu tư và gây hiệu ứng lan tỏa đối với các tổ chức cho vay, khi nhu cầu vay vốn đầu tư có thể chậm lại.

Đối với thị trường bất động sản, tuy thuế có thể góp phần hạn chế tình trạng đầu cơ mua đi bán lại, nhưng lại có thể kéo dài thời gian tìm mua hoặc làm tăng giá cho người mua mới, đặc biệt là những người có nhu cầu nâng cấp chỗ ở.

Chính sách này cũng có thể ảnh hưởng đến hoạt động khởi nghiệp, khi các doanh nhân có thể không còn mặn mà với việc xây dựng và bán doanh nghiệp do gánh nặng thuế.

Tiến sĩ Richard Ramsawak, giảng viên kinh tế, Đại học RMIT Việt Nam

Về dài hạn, thuế lợi tức ở mức cao có thể ảnh hưởng tiêu cực đến mục tiêu của Việt Nam và TP.HCM trong việc trở thành trung tâm tài chính của khu vực Đông Nam Á, nhất là khi so sánh với các nước láng giềng như Singapore, Philippines và Malaysia, những nơi có hệ thống thuế ưu đãi và đơn giản hơn.

Để đảm bảo rằng hệ thống thuế lợi tức vừa công bằng vừa hiệu quả trên thực tế, cần có một thiết kế chính sách mang tính có mục tiêu và tinh chỉnh phù hợp. Ảnh: PM

Ở cấp độ xuyên biên giới, sự khác biệt về chính sách thuế lợi tức giữa các nước Đông Nam Á có thể khiến các nhà đầu tư giàu có hoặc có kinh nghiệm chuyển tài sản sang các thị trường có chính sách thuế ưu đãi hơn, như Singapore hoặc Thái Lan.

-Vậy theo ông làm gì để đảm bảo rằng hệ thống thuế lợi tức vừa công bằng vừa hiệu quả trên thực tế?

+TS Richard Ramsawak: Để đảm bảo rằng hệ thống thuế lợi tức vừa công bằng vừa hiệu quả trên thực tế, cần có một thiết kế chính sách mang tính có mục tiêu và tinh chỉnh phù hợp. Chẳng hạn, một trong những khuyến nghị quan trọng là thiết lập ngưỡng miễn thuế dựa trên thu nhập hoặc giá trị đầu tư, nhằm bảo vệ các nhà đầu tư có thu nhập thấp và trung bình. Theo đó, các khoản lợi nhuận dưới một mức nhất định, đặc biệt từ tiết kiệm dài hạn hoặc đầu tư quy mô nhỏ, có thể được miễn thuế hoặc áp dụng mức thuế thấp hơn.

Bên cạnh đó, phân biệt chính sách thuế theo loại hình hoặc mục đích đầu tư có thể nâng cao tính công bằng và hiệu quả kinh tế. Cụ thể:

Miễn thuế hoặc giảm thuế đối với lợi nhuận từ bán nhà ở chính, đặc biệt cho người mua nhà lần đầu, có thể thúc đẩy khả năng tiếp cận nhà ở và tăng tính dịch chuyển xã hội.

Ưu đãi thuế cho các khoản đầu tư liên quan đến hưu trí (như quỹ hưu trí hoặc tài khoản tiết kiệm dài hạn phục vụ nghỉ hưu) sẽ giúp người dân bảo đảm an ninh tài chính cá nhân và giảm áp lực tài khóa cho hệ thống an sinh xã hội trong tương lai.

Ngoài ra, để hạn chế hành vi tránh thuế mà vẫn duy trì khả năng cạnh tranh, Việt Nam nên phối hợp chính sách khu vực hoặc tham khảo kinh nghiệm từ các nước láng giềng như các quốc gia ASEAN. Điều này giúp giảm thiểu hiện tượng dịch chuyển dòng vốn do chênh lệch thuế suất.

Xin cảm ơn hai ông!

PHƯƠNG MINH