Lộ trình cấm xe máy tại Việt Nam và 'bài học' từ Trung Quốc

Trung Quốc cấm xe máy từ khi nào?

Trong những ngày đầu tháng 8 vừa qua, tôi có chuyến công tác tại thành phố Thượng Hải, Trung Quốc. Đi khắp các con phố của Thượng Hải, khó có thể “bắt gặp” sự xuất hiện của xe máy, kể cả mô tô. Cảm giác dễ nhận thấy là không khí trong lành hơn, giao thông trật tự hơn, cảnh quan văn minh hơn.

Bắc Kinh là nơi đầu tiên áp dụng việc cấm xe máy khi không cấp biển số mới từ năm 1985

Có được điều này là nhờ việc Chính phủ Trung Quốc đã “quyết liệt” cấm xe máy từ khoảng 3 thập kỷ trước. Tại nhiều thành phố lớn của Trung Quốc lệnh cấm xe máy đã được thực thi từ những năm 1980.

Bắc Kinh là nơi đầu tiên áp dụng việc cấm xe máy khi không cấp biển số mới từ năm 1985. Quảng Châu dừng đăng ký xe mới từ 1998 và cấm xe máy từ 2007 nhằm giảm tắc nghẽn, tai nạn giao thông và nạn cướp giật.

Đến đầu những năm 1990, ngày càng nhiều thành phố học theo mô hình của Bắc Kinh và đến nay, khoảng 185 thành phố Trung Quốc đã áp dụng lệnh cấm với loại phương tiện này.

Hay như ở Thượng Hải, năm 2002, xe máy bị cấm chạy trên những đường phố chính. Lệnh cấm tác động tới khoảng 789.000 xe máy ở thành phố này, trong đó khoảng 149.000 xe không đăng ký. Nguyên nhân cũng do sự tăng mạnh về số lượng xe chỉ trong ít năm gây nên tình trạng giao thông khó kiểm soát, kéo theo số vụ tai nạn cũng như phạm tội liên quan tới xe máy tăng cao.

Giải quyết vấn đề “mấu chốt”

Một vấn đề gây tranh cãi mang tính “then chốt” là “Cấm xe máy thì người dân đi bằng phương tiện gì?”. Chính câu hỏi này khiến lộ trình cấm xe máy tại Việt Nam bị chậm lại. Câu chuyện của chúng ta cũng là câu chuyện của Trung Quốc cách đây nhiều năm.

Rõ ràng người Việt cũng như người Trung Quốc trước đây dùng xe máy là do giá rẻ, nhanh hơn ô tô khi chạy đường hẹp, dễ luồn lách, không phải phụ thuộc vào các phương tiện công cộng và thuận tiện sử dụng cũng như chi phí "nuôi" thấp.

Để giảm sự lệ thuộc trong việc đi lại vào chiếc xe máy, giao thông Trung Quốc đã “chuyển biến” một cách vừa tự nhiên, vừa có sự chủ động từ các Nhà quản lý theo lộ trình như sau:

Hạn chế từng phần

Việc cấm xe máy trước đây ở Trung Quốc cũng chính là câu chuyện ở Việt Nam hiện tại. Không thể bất ngờ đưa ra một lệnh cấm tuyệt đối và áp dụng trên toàn bộ lãnh thổ. Cách làm là dần dần và từng phần.

Đầu tiên là ở các thành phố lớn và áp dụng ở các quận trung tâm. Chính quyền nhiều thành phố lớn của Trung Quốc đã dừng cấp phép mới cho xe máy, cấm sử dụng phương tiện này tại khu vực trung tâm hoặc thậm chí cấm xe máy từ cửa ngõ thành phố.

Giao thông trên các con phố nội đô Thượng Hải

Một nhóm nghiên cứu tại Trung Quốc nhận thấy, lệnh cấm xe máy có thể tác động mạnh tới đời sống của người dân. Do đó, ngoài việc thực thi lệnh cấm ở các quận nội thành, các thành phố lớn trước, còn có thể giảm lượng xe máy một cách dần dần bằng cách thu hồi, loại bỏ xe cũ nát không đảm bảo an toàn.

Nhóm nghiên cứu cho rằng, các nhà hoạch định chính sách nên kết hợp linh hoạt giữa lệnh cấm xe máy và dừng lưu thông các xe cũ nát. Chính sách đa dạng nên được đưa ra để tăng cường hiệu quả của chúng, như ban hành quy định cụ thể về tuổi thọ và tốc độ của các loại xe máy khác nhau.

Thay thế xe máy bằng xe máy, xe đạp điện

Xe máy bị cấm, những người có thu nhập thấp hoặc mưu sinh bằng phương tiện xe máy gần như bị “chặt chân”. Nhưng giống như một kiểu lách luật, dân chúng Trung Quốc quay sang sử dụng xe điện.

Hiện nhiều hãng sản xuất xe máy đã gia nhập ngành công nghiệp xe điện và hoạt động với 100% công suất nhằm đáp ứng nhu cầu của thị trường đông dân nhất thế giới. Những doanh nghiệp lớn của làng xe máy Trung Quốc như Haojue, Zongshen và Dayun đều đã đầu tư vào xe điện.

Người dân Thượng Hải dùng xe máy điện giao hàng, chở hàng thay thế xe máy

Chỉ trong vòng ít năm, doanh số xe điện tăng chóng mặt. Từ 1,5 triệu vào 2002 lên thành 4 triệu vào 2003 và đến 2011 là 25,2 triệu xe. Tính cả xe đạp và xe điện đạt mức 80 triệu chiếc, chiếm 80% doanh số toàn cầu.

Xe điện Trung Quốc không chỉ bán ra thị trường nội địa, mà xuất khẩu đi nhiều nơi trên thế giới. Năm 2010, khoảng 29,5 triệu xe điện sản xuất tại quốc gia này, trong đó 585.000 chiếc được xuất khẩu, theo Hiệp hội xe đạp Trung Quốc CBA.

Với khoảng 700 hãng sản xuất xe điện, và các hãng đứng đầu chiếm khoảng 47% tổng số lượng sản xuất vào 2014, Trung Quốc hiện có khoảng 200 triệu xe điện chạy trên đường.

Đó cũng là điều thực tế tôi thấy được trên đường phố Thượng Hải. Xe máy điện thay thế hoàn toàn xe máy khi dùng để giao hàng, chở hàng, đi các quãng ngắn.

Phát triển hạ tầng giao thông công cộng

Chính quyền địa phương cho hay việc cấm xe máy đem lại 2 lợi ích chính là hạn chế tai nạn giao thông và số vụ cướp giật, đồng thời kích thích được người dân sử dụng phương tiện công cộng thân thiện môi trường hơn.

Một số chuyên gia thậm chí tin rằng lệnh cấm này sẽ tạo áp lực lên chính phủ để cải thiện hệ thống giao thông công cộng do ngày càng nhiều người từ bỏ xe máy chuyển sang xe buýt.

Giao thông công cộng ở các thành phố lớn của Trung Quốc phát triển rất nhanh và đồng bộ

Để đáp ứng nhu cầu di chuyển khổng lồ, Trung Quốc đầu tư rất mạnh mẽ để xây dựng hạ tầng giao thông đồ sộ với nhiều hạng mục đứng đầu thế giới.

Tôi lấy ví dụ tại Thượng Hải, không khó để người dân ở thành phố này lựa chọn di chuyển bằng các phương tiện công cộng vì chúng rất phổ biến và đa dạng từ xe buýt điện, taxi giá rẻ, tàu điện ngầm, tàu điện trên cao…

Jeng Lie – một người dân sống tại Thượng Hải chia sẻ: “Tôi thấy việc sở hữu ô tô ở đây không quá cần thiết. Nơi đây có hệ thống tàu điện ngầm với 19 tuyến, dài 802km - tạo điều kiện thuận lợi để đi lại. Nhờ nó, tôi không chỉ tiết kiệm được nhiều tiền mà còn nâng cao sức khỏe vì phải đi bộ nhiều hơn”.

Hiệu quả từ lệnh cấm xe máy

Chuyên gia kinh tế Jingjing Chen của trường đại học Hangzhou Normal University đã đưa ra những số liệu cho thấy việc cấm xe máy đem tới nhiều lợi ích như giảm ô nhiễm môi trường, giúp cảnh quan đô thị sạch đẹp và trật tự hơn, đặc biệt là giảm số vụ tai nạn giao thông.

Việc cấm xe máy ở Trung Quốc đem lại hiệu quả cao đặc biệt là giảm tai nạn giao thông

Theo Jingjing Chen, kể từ năm 2002 khi lệnh cấm xe máy được ban hành, số vụ tai nạn đã giảm 81% tính đến năm 2019 trong khi số ca tử vong giảm 57%. Thiệt hại tải sản do tai nạn giao thông cũng giảm 93% trong cùng kỳ.

Trên toàn Trung Quốc, số vụ tai nạn giao thông cũng giảm 68% từ hơn 773.000 ca năm 2002 xuống còn 247.600 ca năm 2019. Thiệt hại kinh tế từ tai nạn cũng giảm 56,4% từ hơn 3 triệu Nhân dân tệ xuống còn gần 1,35 triệu Nhân dân tệ trong cùng kỳ.

Thế Đạt (từ Thượng Hải)

Thế Đạt