Lo 'vỡ trận' kiểm định khí thải xe máy

Bộ Nông nghiệp và Môi trường (NN-MT) đang lấy ý kiến dự thảo Quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về khí thải ô tô, mô tô và xe máy với lộ trình áp dụng. Tuy nhiên, đối với khối lượng lớn mô tô, xe máy đang tham gia lưu thông, việc kiểm định khí thải đang là thách thức lớn về cơ sở hạ tầng, nguồn nhân lực kiểm định.

Quá ít cơ sở kiểm định

Ông Nguyễn Hoàng Đức, đại diện Cục Môi trường - Bộ NN-MT, cho biết dự thảo quy định từ ngày 1-7-2027, bắt đầu thực hiện kiểm định khí thải mô tô, xe máy tham gia giao thông đối với TP Hà Nội và TP HCM, tức chậm 6 tháng so với lộ trình trước đó; từ ngày 1-7-2028 đối với các thành phố: Hải Phòng, Đà Nẵng, Cần Thơ và Huế; từ ngày 1-7-2030 đối với các tỉnh, thành phố còn lại.

Theo Bộ NN-MT, hiện mô tô, xe máy lưu hành ở Việt Nam chủ yếu chỉ phải đáp ứng mức 1 và 2 về giới hạn lớn nhất cho phép của khí thải quy định tại Quy chuẩn kỹ thuật môi trường quốc gia, thấp hơn đáng kể so với tiêu chuẩn áp dụng ở các nước trong khu vực và quốc tế. Thực tế cũng chỉ có quy định loại bỏ xe tự chế, niên hạn sử dụng đối với ô tô; còn mô tô, xe máy lạc hậu có mức phát thải cao, dẫn đến tình trạng xe cũ vẫn tiếp tục lưu hành, gây ô nhiễm nặng cần có cơ chế kiểm soát chế tài.

Trao đổi với phóng viên, ông Trần Hoàng Phong, đại diện Cục Đăng kiểm Việt Nam - Bộ Xây dựng, bày tỏ lo ngại về năng lực thực hiện lộ trình kiểm định khí thải với xe máy. Hà Nội ước tính có 5,6 triệu xe máy, chưa tính số xe ở địa phương khác di chuyển vào; trong khi TP HCM sau khi sáp nhập có khoảng 8,6 triệu xe. Trung bình mỗi xe mất khoảng 7 phút đo khí thải thì Hà Nội sẽ cần khoảng 400 và TP HCM cần 600 cơ sở kiểm định. Trong khi đó, hiện Hà Nội và TP HCM mới có 70 cơ sở kiểm định ô tô. Do vậy, muốn kiểm định xe máy cần phải cơ cấu, đầu tư cơ sở vật chất, nguồn nhân lực. Khảo sát thực tế cho thấy các đại lý cho hãng xe có thể tham gia thực hiện nhưng các cửa hàng sửa chữa bên ngoài trước mắt có thể chưa tham gia. Ông Phong cho rằng không nên triển khai đồng loạt mà nên thực hiện trước với xe phát thải cao, sản xuất trước năm 2009. Số lượng loại xe này ở Hà Nội là 2 triệu, TP HCM hơn 3 triệu, phù hợp với năng lực hiện có; sau 1-2 năm sẽ làm tiếp với các loại xe sản xuất sau năm 2009; đồng thời có thời gian để các cơ sở sửa chữa khác sẵn sàng tham gia.

Xe máy tham gia lưu thông tại TP HCM. Ảnh: HOÀNG TRIỀU

Đại diện Hiệp hội Các nhà sản xuất xe máy Việt Nam (VAMM) kiến nghị sớm sửa đổi, ban hành những quy định chi tiết, cấp giấy phép để đại lý sửa chữa, bảo hành của các hãng xe có thể tham gia. Cần tận dụng nguồn lực sẵn có về cơ sở vật chất, nhân lực như kỹ thuật viên lành nghề được đào tạo và cấp chứng chỉ bởi các hãng xe và Cục Đăng kiểm để kiểm định nhanh hơn.

Trong khi đó, một chuyên gia về môi trường cho rằng cơ quan chức năng chưa đưa ra chế tài cụ thể xử phạt trường hợp xe máy không bảo đảm khí thải có được lưu hành nhằm tránh tình trạng người dân bị xử phạt vẫn tiếp tục lưu hành xe không đạt quy định khí thải. Kiểm định khí thải xe máy là việc chưa có tiền lệ ở Việt Nam, vì vậy cần có quy định cụ thể, tuyên truyền để người tham gia giao thông tuân thủ.

Chuẩn bị tốt cơ sở hạ tầng

Bộ NN-MT cho biết quy định kiểm định khí thải có thể tác động, phát sinh chi phí cho người dân, đặc biệt là nhóm thu nhập thấp sử dụng xe cũ (trước năm 2008) không đạt chuẩn, buộc phải sửa chữa hoặc thay thế mới phương tiện. Phát sinh chi phí đầu tư ban đầu cho hạ tầng kiểm định (thiết bị, nhân lực, cơ sở vật chất) và quản lý hành chính cũng là thách thức. Cùng với đó, nếu không có hệ thống thu hồi, xử lý xe cũ phù hợp, có thể phát sinh ô nhiễm từ phương tiện cũ, hỏng không được xử lý đúng cách.

Về phía cơ quan soạn thảo, ông Lê Hoài Nam - Phó Cục trưởng Cục Môi trường - đồng ý quan điểm không thể yêu cầu người dân trong thời gian ngắn đi kiểm định hàng chục triệu xe máy, nên cần thời gian làm quen, bảo đảm năng lực kiểm định khí thải xe máy hiện có. Quy định có thể gây ra vấn đề xã hội, các phản ứng xã hội nếu thiếu chính sách hỗ trợ tài chính, truyền thông nâng cao nhận thức, đặc biệt với nhóm người yếu thế, có thu nhập thấp ở nội đô. "Nếu kiểm định khí thải với xe sản xuất trước năm 2008, sau đó mới làm tiếp với các phương tiện sản xuất gần đây thì có nghĩa người thu nhập thấp, đi phương tiện cũ sẽ đi kiểm định khí thải trước" - ông Nam nói.

Theo Sở Xây dựng TP HCM, hiện các trung tâm đăng kiểm ở thành phố chủ yếu phục vụ kiểm định ô tô, nên việc chuẩn bị cơ sở vật chất phục vụ kiểm định gần 9 triệu xe máy cũng cần thời gian. Việc lùi thời gian kiểm định xe máy lại 6 tháng là hợp lý nhằm chuẩn bị cơ sở hạ tầng trước khi tiến hành. Ngoài ra, Sở Xây dựng đề nghị VAMM lập danh sách các cơ sở phân phối, sửa chữa, bảo hành xe máy trên địa bàn; rà soát các cơ sở có nhu cầu thành lập trạm kiểm định khí thải xe máy để nhà chức trách có hướng dẫn cụ thể. Các cơ sở này có thể vừa kiểm định khí thải vừa duy trì hoạt động bảo dưỡng, sửa chữa xe máy... nhằm đáp ứng nhu cầu kiểm định.

Theo ông Đỗ Minh Quân, đại diện Cục Quản lý và Phát triển thị trường trong nước - Bộ Công Thương, cần có lộ trình để các thương nhân đầu mối xăng dầu có thời gian nâng cấp cơ sở vật chất, hạ tầng để cung ứng nhiên liệu đạt chuẩn khí thải Euro 5.

Nhóm phóng viên