Phải 'siết' phân bón, thuốc bảo vệ thực vật để giữ chất lượng nông sản

Thành phần kim loại nặng có trong phân bón ở mức cao dẫn đến cây trồng bị nhiễm qua quá trình canh tác. Ảnh minh họa: Trung Chánh

Để cung cấp dinh dưỡng và phòng trừ sâu bệnh, Việt Nam đang cấp phép lưu hành cho khoảng 1.700 hoạt chất thuốc bảo vệ thực vật, với khoảng 4.300 tên thương mại cùng khoảng 11 triệu tấn phân bón các loại được sử dụng mỗi năm.

Nguồn nguyên liệu đầu vào này giúp duy trì hoạt động sản xuất nông nghiệp, tạo ra sản phẩm phục vụ cho tiêu dùng trong nước lẫn xuất khẩu. Tuy nhiên, qua thời gian dài sử dụng, lượng phân thuốc tích lũy trong đất ngày càng nhiều, đang đe dọa đến chất lượng nông sản, nhất là những loại sản phẩm có hàm lượng cao về kim loại nặng.

Nông sản nhiễm kim loại nặng

Thị trường nhập khẩu nông sản lớn nhất của Việt Nam là Trung Quốc thời gian gần đây đã nhiều lần đưa ra “cảnh báo” chất lượng nông sản Việt Nam, trong đó, mặt hàng sầu riêng đang bị kiểm soát nghiêm ngặt chất Vàng O và cadimi, khiến kim ngạch xuất khẩu bốn tháng đầu năm nay sụt giảm 74% so với cùng kỳ, chỉ đạt khoảng 147 triệu đô la Mỹ.

Trao đổi với KTSG Online, ông Vũ Duy Hải, Tổng Giám đốc Công ty cổ phần tập đoàn Vinacam, cho biết việc Trung Quốc phê duyệt thêm 829 mã số vùng trồng và 131 mã số cơ sở đóng gói cho sầu riêng hồi cuối tháng 5 là tín hiệu tích cực, nhưng điều này không đồng nghĩa xuất khẩu sẽ tăng lên khi Cadimi và Vàng O chưa được giải quyết. “Nếu không có giải pháp xử lý việc nhiễm các loại chất cấm vẫn sẽ ách tắc”, ông nói.

Câu hỏi được đặt ra, kim loại nặng cadimi nhiễm lên sầu riêng Việt Nam do đâu?

Theo ông Hải, khả năng do việc sử dụng phân bón có hàm lượng cadimi cao gây ra. “Nhiều loại cây ăn trái khác (ngoài sầu riêng) trên cùng vùng trồng cũng nhiễm nếu được triển khai kiểm định”, ông cho biết.

Cơ sở được ông Hải đưa ra cho nhận định nêu trên xuất phát từ thành phần lân trong sản phẩm phân DAP nhập khẩu từ Hàn Quốc vào Việt Nam có hàm lượng cadimi ở mức cao, lên tới 28 mg/kg so với mức quy định được phép là 12 mg/kg.

“Cadimi bình thường vẫn có trong đất, nhưng ở nồng độ cao phải ở vùng có quặng gốc phosphat”, ông cho biết và thông tin, với vùng trồng sầu riêng ở Đồng bằng sông Cửu Long do phân bón chứa hàm lượng cadimi cao tích tụ dần qua thời gian sử dụng.

Trao đổi với KTSG Online, Phó tổng giám đốc một doanh nghiệp sản xuất phân bón chia sẻ với điều kiện không nêu tên, cho biết bản thân cadimi có trong đất, nhưng qua quá trình canh tác, sử dụng một số loại phân chứa cadimi khiến việc tích tụ tăng. “Cadimi xâm nhập được vào cây trồng khi hòa tan trong điều kiện đất chua (độ pH thấp), còn bình thường cadimi cố định lại”, vị này cho biết.

Tại diễn đàn thực trạng sản xuất, kinh doanh và sử dụng thuốc bảo vệ thực vật tại Việt Nam diễn ra gần đây ở thành phố Cần Thơ, ông Nguyễn Văn Tuất, Chủ tịch Hội khoa học kỹ thuật bảo vệ thực vật Việt Nam nêu con số, cho thấy trong nông nghiệp trung bình chỉ 30% lượng phân bón hóa học đa lượng được cây trồng hấp thụ, có đến 70% được tích tụ trong đất hoặc bị rửa trôi ra hệ thống sông, ngấm vào nước ngầm hay bay hơi vào khí quyển dẫn tới ô nhiễm.

Còn trong số phân vi lượng và thuốc bảo vệ thực vật được sử dụng, thì có một lượng tương khoảng 50% và 40% tích tụ lại trong đất và môi trường xung quanh dưới dạng khó hòa tan.

Ông Lê Thanh Tùng, nguyên Phó Cục trưởng Cục trồng trọt (nay là Cục trồng trọt và bảo vệ thực vật) khi trao đổi với KTSG Online, cho biết ngoài cadimi, trong phân bón có thể chứa các loại kim loại nặng khác, bao gồm niken, chì, thủy ngân và asen. “Khi đưa vào trong đất khả năng rất cao cây trồng có thể hấp thu được, nhưng không phải toàn bộ”, ông cho biết.

Quản lý phân thuốc bằng quy trình sản xuất. Ảnh: Trung Chánh

Quản lý chặt hơn bằng quy trình sản xuất

Từ thực trạng nêu trên, rõ ràng “siết” quản lý đối với ngành phân bón và thuốc bảo vệ thực vật cần được các cơ quan chuyên môn tính toán lại, nhất là khi thị trường nhập khẩu yêu cầu ngày càng cao chất lượng sản phẩm, trong khi số lượng hoạt chất lẫn sản phẩm thương mại của Việt Nam đang được lưu hành quá lớn.

Trao đổi với KTSG Online, theo ông Tùng, việc quản lý đầu vào cung cấp dinh dưỡng cho cây trồng, ở cấp độ nhà nước đã có đầy đủ tiêu chuẩn, quy chuẩn liên quan, trong khi quản lý của người sử dụng thường xuyên được triển khai thông qua tuyên truyền, tập huấn.

Tuy nhiên, ông Tùng thừa nhận, thời gian qua việc quản lý ở người sử dụng chỉ chú trọng đến vấn đề dư lượng thuốc bảo vệ thực vật, trong khi kiểm soát chuyên sâu ở khía cạnh kim loại nặng và vi khuẩn gây bệnh chưa được tập trung. “Phải bắt đầu một cách bài bản, có giáo trình, tài liệu tập huấn và phải có hoạch định cho từng loại cây trồng mẫn cảm hoặc không mẫn cảm”, ông nhấn mạnh.

Vị nguyên phó cục trưởng Cục trồng trọt, cho rằng sự cố nông sản nhiễm kim loại nặng là bài học để bắt đầu lại. “Không chỉ cây sầu riêng mà trên nhiều loại cây trồng và cũng không chỉ cadimi mà trên nhiều kim loại nặng khác”, ông nói.

Bài học của Thái Lan đối với sầu riêng nhiễm kim loại nặng là đưa ra quy trình, cách giải quyết vấn đề kịp thời, đáp ứng được một phần nhu cầu thực tế. “Dĩ nhiên, không chắc sẽ giải quyết được tất cả, nhưng đưa ra kip thời, ít nhất người dân có định hướng để bảo vệ, tránh thiệt hại cho nông dân, doanh nghiệp và cả quốc gia”, ông Tùng cho biết.

Gợi ý được ông Tùng đưa ra trong việc quản lý ngành vật tư nông nghiệp, đó là cần có “khung công thức” cho các loại cây trồng. “Ví dụ, loại phân 20-20-25 (N-P-K), nhưng doanh nghiệp khuyến cáo bón cho giai đoạn cây có nhu cầu N-P-K chỉ 20-20-10 thì không cấp phép, bởi vừa lãng phí vừa gây hại”, ông dẫn chứng và khuyến cáo, nên quản lý bằng quy trình sản xuất của từng loại cây trồng và phân thuốc phải đáp ứng quy trình tương ứng mới được sử dụng.

Trong khi đó, đứng ở góc độ doanh nghiệp, ông Nguyễn Văn Ủng, Giám đốc Công ty phân bón sao vàng Nông Thuận Phát, đề xuất tăng mức xử phạt, thậm chí khởi tố đối với những hành vi kinh doanh hàng giả, kém chất lượng nhằm tăng sức răng đe. “Đồng thời, cần thông tin công khai, minh bạch đầu vào, bao gồm thành phần, chất lượng thông qua một website quản lý riêng”, ông gợi ý và nêu quan điểm với ngành vật tư nông nghiệp rất khó để hậu kiểm.

Đồng quan điểm, ông Hải của Vinacam, cho rằng phải tăng cường kiểm tra giám sát. “Đặc biệt, phải công khai minh bạch những đơn vị làm ăn gian dối để người dân biết, chứ không thể mập mờ, che giấu nữa”, ông nêu quan điểm.

Trong khi đó, đại diện một doanh nghiệp đề nghị không nêu tên, gợi ý các nhà khoa học, quản lý nhà nước cần ngồi lại, xem xét vấn đề dựa trên luận cứ, luận điểm rõ ràng. Từ đó, đưa ra chiến lược ứng phó, thậm chí có thể tính toán lại các chỉ tiêu hàm lượng được phép lưu hành để phù hợp với bối cảnh mới của thị trường nhập khẩu.

Rõ ràng, “siết” chặt quản lý hơn nữa đối với ngành phân bón, thuốc bảo vệ thực vật cần thiết phải triển khai, bởi đây là con đường giúp nông sản đạt chất lượng phục vụ xuất khẩu lẫn cho tiêu dùng nội địa của người dân...

Trung Chánh