Loại trừ trách nhiệm hình sự với rủi ro trong thử nghiệm khoa học

Quốc hội sáng nay biểu quyết thông qua Luật Khoa học, công nghệ (sửa đổi) và đổi mới sáng tạo. Luật có 7 chương, 73 điều, hiệu lực từ ngày 1/10.

Không để hợp thức hóa sai phạm

Một trong những điểm đáng chú ý của luật là những quy định về chấp nhận rủi ro trong nghiên cứu khoa học. Luật quy định tổ chức, cá nhân thực hiện nghiên cứu khoa học, phát triển công nghệ và đổi mới sáng tạo được loại trừ trách nhiệm hành chính, miễn trách nhiệm dân sự đối với thiệt hại gây ra cho Nhà nước.

Nếu họ đã tuân thủ đầy đủ quy trình, quy định trong quá trình triển khai thực hiện nghiên cứu khoa học, phát triển công nghệ và đổi mới sáng tạo và không có hành vi gian lận, cố ý vi phạm pháp luật, không sử dụng sai mục tiêu, phạm vi kinh phí.

Quốc hội Biểu quyết thông qua Luật Khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo. Ảnh: Quốc hội

Tổ chức thực hiện nhiệm vụ khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo sử dụng ngân sách nhà nước, kinh phí hợp pháp khác của đơn vị sự nghiệp công lập, kinh phí của doanh nghiệp nhà nước không phải hoàn trả kinh phí đã sử dụng đúng mục tiêu, phạm vi.

Điều kiện là họ đã tuân thủ đầy đủ quy định quản lý nhiệm vụ, quy trình thực hiện, nội dung nghiên cứu, biện pháp phòng ngừa rủi ro nhưng kết quả của nhiệm vụ không đạt được mục tiêu đề ra.

Tổ chức, cá nhân phê duyệt và quản lý nhiệm vụ khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo sử dụng ngân sách nhà nước, kinh phí hợp pháp khác của đơn vị sự nghiệp công lập hoặc kinh phí của doanh nghiệp nhà nước được loại trừ trách nhiệm hành chính, miễn trách nhiệm dân sự nếu đã tuân thủ đầy đủ quy định, quy trình về phê duyệt, quản lý nhiệm vụ và không có hành vi vi phạm pháp luật nhưng kết quả của nhiệm vụ không đạt được mục tiêu đề ra.

Đặc biệt, luật quy định loại trừ trách nhiệm hình sự theo quy định của Bộ luật Hình sự đối với rủi ro trong nghiên cứu, thử nghiệm, áp dụng tiến bộ khoa học, kỹ thuật và công nghệ.

Quốc hội giao Chính phủ quy định chi tiết điều này và quy định tiêu chí xác định rủi ro được chấp nhận, quy trình đánh giá việc tuân thủ quy trình, quy định trong phê duyệt, quản lý, thực hiện nghiên cứu khoa học, phát triển công nghệ và đổi mới sáng tạo.

Ủy ban Thường vụ Quốc hội cho rằng quy định về miễn trách nhiệm trong chấp nhận rủi ro cần cân nhắc kỹ để hạn chế tối đa việc lợi dụng chính sách trong quá trình triển khai nghiên cứu; không để hợp thức hóa sai phạm cũng như những hạn chế về năng lực, tổ chức thực hiện các hoạt động nghiên cứu dẫn đến kết quả không đạt yêu cầu. Vì vậy, luật giao Chính phủ quy định cụ thể nhằm tránh những tình trạng trên.

Điều 9 dự thảo luật chỉ quy định miễn trừ trách nhiệm đối với thiệt hại gây ra cho Nhà nước; liên quan đến ngân sách và kinh phí của doanh nghiệp nhà nước.

Đối với thiệt hại gây ra cho người dân sẽ tùy tính chất, mức độ, tổ chức, cá nhân gây thiệt hại sẽ phải tự đền bù theo quy định của pháp luật về dân sự và có thể bị xử lý theo quy định của pháp luật về hành chính, pháp luật về hình sự.

Về sự đồng bộ với pháp luật hình sự, một số quy định miễn trách nhiệm hình sự đối với áp dụng “mô hình kinh doanh mới” sẽ được thể hiện trong Bộ luật Hình sự (sửa đổi) về nội dung rủi ro trong nghiên cứu, thử nghiệm, áp dụng tiến bộ khoa học, kỹ thuật, công nghệ và mô hình kinh doanh mới.

Khoán chi trong hoạt động khoa học

Một nội dung đáng chú ý nữa là luật quy định nhiệm vụ khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo áp dụng khoán chi đến sản phẩm cuối cùng hoặc khoán chi từng phần theo nội dung nghiên cứu.

Theo đó, việc khoán chi đến sản phẩm cuối cùng được áp dụng khi tổ chức chủ trì có cam kết đạt được các sản phẩm là kết quả cuối cùng của nhiệm vụ. Khi áp dụng khoán chi đến sản phẩm cuối cùng, tổ chức chủ trì được tự chủ, tự quyết định việc sử dụng kinh phí, được điều chỉnh giữa các khoản mục chi, nội dung chi, quyết toán tổng số kinh phí thực hiện nhiệm vụ.

Việc khoán chi từng phần theo nội dung nghiên cứu, tổ chức chủ trì được tự chủ sử dụng kinh phí khoán, trừ kinh phí chi mua tài sản trang bị để triển khai thực hiện nhiệm vụ, thuê dịch vụ thuê ngoài chưa có tiêu chuẩn, định mức và đoàn đi công tác nước ngoài.

Về định hướng chiến lược và chính sách phát triển khoa học, công nghệ, luật quy định hoạt động khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo phải gắn với mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội, thúc đẩy tăng trưởng kinh tế, nâng cao năng suất lao động, phát triển bền vững và bao trùm. Hoạt động khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo phải gắn với nhu cầu của thị trường; xác định doanh nghiệp là trung tâm của hệ thống đổi mới sáng tạo.

Nhà nước kiến tạo phát triển, xây dựng thể chế, thúc đẩy đầu tư, phát triển đồng bộ, hiện đại hạ tầng khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo; tập trung nguồn lực cho các lĩnh vực công nghệ có tiềm năng tạo đột phá, công nghệ chiến lược.

"Khuyến khích hoạt động mạo hiểm trong nghiên cứu khoa học, phát triển công nghệ và đổi mới sáng tạo thông qua cơ chế thử nghiệm có kiểm soát, chính sách chia sẻ rủi ro, đầu tư mạo hiểm và các cơ chế tài chính đặc thù khác", luật nêu rõ.

Trần Thường