Loạt hợp đồng tiêm kích F-35 hàng tỷ USD bỗng lung lay vì cuộc khủng hoảng lòng tin
Số phận nhiều hợp đồng mua bán tiêm kích F-35 trải dài từ châu Âu sang châu Á bỗng trở nên bấp bênh do chính sách bất ổn của Tổng thống Donald Trump.
Việc Mỹ có khả năng điều khiển từ xa hoặc thậm chí vô hiệu hóa tiêm kích F-35 cung cấp cho các đồng minh NATO đang gây ra nhiều lo ngại trong liên minh quân sự Bắc Đại Tây Dương.
Thậm chí tình hình nghiêm trọng đến mức một vài đối tác đang cân nhắc hủy bỏ việc mua máy bay chiến đấu thế hệ thứ năm do Mỹ sản xuất vì lo ngại mất quyền kiểm soát nếu họ không tuân theo yêu cầu từ phía Washington.
Trường hợp điển hình chính là Cộng hòa Séc và Đức, khi các hợp đồng mua sắm vũ khí, trang thiết bị quân sự tối tân của Mỹ trị giá hàng tỷ đô la vừa được ký kết cách đây chỉ ít lâu.
Prague đã ký một thỏa thuận vào tháng 1/2024 để mua 24 tiêm kích F-35 Lightning II trị giá 6,6 tỷ đô la, đây là hợp đồng lớn nhất trong lịch sử quân sự nước này, quá trình giao hàng sẽ bắt đầu vào năm 2031 để thay thế 14 chiếc JAS-39 Gripen thuê từ Thụy Điển.
Gói mua sắm bao gồm hỗ trợ hậu cần, đào tạo phi công cũng như bảo trì, Mỹ cam kết sẽ bàn giao máy bay đúng hạn, mặc dù vậy lo ngại về khả năng vô hiệu hóa F-35 từ xa đã khiến Prague cảm thấy phải cân nhắc thêm.
Giới chức quân sự Séc phủ nhận việc có cơ chế can thiệp từ xa vào hoạt động của máy bay, nhưng thừa nhận rằng về mặt lý thuyết, Mỹ có thể chặn quyền truy cập vào những bản cập nhật phần mềm hoặc khóa mã hóa, từ đó gây ra rất nhiều khó khăn khi vận hành chiến đấu cơ.
Mặc dù Bộ Quốc phòng Cộng hòa Séc cho rằng kịch bản trên ít có khả năng xảy ra vì sẽ làm suy giảm nghiêm trọng lòng tin của Mỹ đối với các đồng minh, nhưng họ vẫn chẳng thể xem nhẹ nguy cơ.
Bên cạnh Séc, Đức vào tháng 3/2022 đã ký hợp đồng mua 35 chiếc F-35 với trị giá 8,7 tỷ USD để hiện đại hóa phi đội Tornado cũ kỹ của mình và đáp ứng nghĩa vụ hạt nhân với NATO, dự kiến những máy bay đầu tiên sẽ được giao vào năm 2026.
Mặc dù vậy báo chí Đức đã lên tiếng cảnh báo về nguy cơ phụ thuộc vào công nghệ Mỹ khi lo ngại Washington sẽ sử dụng cái gọi là "công tắc hủy" - một chức năng bí ẩn phòng trường hợp xảy ra xung đột chính trị để vô hiệu hóa những máy bay đã giao cho đối tác.
Lo ngại ngày càng nhiều khi ông Donald Trump trở lại Nhà Trắng và đưa ra nhiều chính sách khó đoán định trước, bên cạnh đó những lời cảnh báo trong quá khứ về duy trì các cam kết an ninh với NATO đã làm dấy lên nhiều bất an.
Sự lo ngại về F-35 còn lan tới tận Canada - quốc gia đã đặt mua 88 chiếc với giá 14,5 tỷ USD, tại đây cũng có những lời kêu gọi xem xét lại thỏa thuận vì những rủi ro liên quan đến quyền kiểm soát phần mềm.
Đối với Hy Lạp, bất chấp Athens đã ký hợp đồng mua 20 chiếc F-35 và dự kiến đặt hàng thêm 20 máy bay nữa - cuộc tranh luận về sự phụ thuộc vào Mỹ đã trở nên gay gắt hơn sau khi có tin về những lỗ hổng có thể xảy ra trên tiêm kích Lightning II.
Các chuyên gia cảnh báo phần mềm hệ thống của tiêm kích F-35 bao gồm tới 8 triệu dòng mã, yêu cầu nhà sản xuất Lockheed Martin phải cập nhật thường xuyên, khiến máy bay không thể hoạt động bình thường nếu thiếu sự hỗ trợ từ phía Mỹ.
Một nhà phân tích quân sự Đức thậm chí còn nói rằng tiêm kích F-35 rõ ràng là một "kỳ quan kỹ thuật gắn liền với sự kiểm soát của Mỹ", đây là mối quan tâm chính của các đồng minh NATO.
Về phần Mỹ, có lẽ Washington sẽ phải sớm trấn an các đồng minh nhằm cứu vãn hợp đồng trị giá nhiều tỷ USD đang đối diện nguy cơ bị hủy bỏ vì cuộc khủng hoảng lòng tin.
