Loạt thách thức cho tham vọng dời đô của Indonesia

Hồi cuối tháng 6, các nhà đầu tư Nhật Bản tỏ ra bối rối khi đến thăm khu vực gần địa điểm xây dựng dinh tổng thống Indonesia mới trong rừng Borneo. Ngoài hàng cây, họ chỉ nhìn thấy một tấm biển màu trắng với dòng chữ “titik nol”, ám chỉ điểm trung tâm thủ đô tương lai của Indonesia - Nusantara.

“Những điều này khiến ý tưởng đầu tư trở nên bế tắc”, một người tham gia chuyến đi giấu tên nói. Những người được Bộ Đầu tư Indonesia mời trong chuyến đi này cũng chia sẻ cảm nhận tương tự.

Kế hoạch đầy tham vọng của Tổng thống Joko Widodo nhằm di dời văn phòng chính phủ là chưa từng có theo tiêu chuẩn toàn cầu. Trong kế hoạch 31 tỷ USD chi phí xây dựng, 80% trong số này dự kiến đến từ nhóm bên ngoài, đặc biệt là khu vực tư nhân và chính phủ các nước phát triển.

Tuy nhiên, trên thực tế, việc thắt chặt chính sách tiền tệ và giá nguyên liệu tăng trên toàn cầu đang khiến Nusantara gặp khó khăn trong thu hút đầu tư, theo Nikkei Asia.

Indonesia kêu gọi các chính phủ và công ty nước ngoài đầu tư vào thủ đô mới. Gần đây, chính phủ tổ chức một số cuộc gặp đặc biệt với đại diện giới đầu tư nước ngoài, ví dụ như Foxconn của Đài Loan hay nhà sản xuất thép Posco của Hàn Quốc.

Tuy vậy, thời gian thì không còn nhiều. Chính phủ Indonesia muốn chuyển dinh tổng thống đến thủ đô mới vào đầu năm 2024. Tuy nhiên, khu vực này mới chỉ xây dựng một số cơ sở hạ tầng cơ bản, trong khi các nhà đầu tư trong nước và quốc tế cũng chưa thực sự hứng khởi với kế hoạch.

Kể từ khi Tập đoàn SoftBank của Nhật Bản rút khỏi dự án vào tháng 3, chưa có cam kết đầu tư lớn nào được công bố.

"Kế hoạch lớn nhưng thiếu tầm nhìn toàn cảnh"

Năm 2019, Tổng thống Widodo tuyên bố kế hoạch dời đô khi Jakarta gặp loạt vấn đề như quá tải, ô nhiễm và nguy cơ lũ lụt. Chính phủ Indonesia cho biết chỉ 20% trong tổng chi phí dời đô là lấy từ ngân sách nhà nước. Kế hoạch này được cho là sẽ thu hút đủ vốn từ bên ngoài cho 80% còn lại, bao gồm thông qua quan hệ đối tác công tư.

Theo Suharso Monoarfa - Bộ trưởng Kế hoạch Phát triển Quốc gia, tính tới 16/8, chính phủ đã chi ngân sách 1,5 tỷ USD cho Nusantara vào năm tới. Phần lớn số tiền này sẽ chi cho các công trình công cộng như đường thu phí, văn phòng tổng thống và các dinh thự khác của chính phủ.

Trước đại dịch, dự án thu hút sự quan tâm của các nhân vật tầm cỡ như cựu Thủ tướng Anh Tony Blair; Tổng thống UAE Sheikh Mohamed bin Zayed Al Nahyan và tỷ phú Masayoshi Son của SoftBank. Tuy nhiên, SoftBank Group hồi tháng 3 xác nhận họ sẽ không đầu tư vào dự án.

Quan chức Nhật Bản và chuyên gia cho rằng giới đầu tư quốc tế trì hoãn bởi họ nhìn thấy một dự án khủng nhưng thiếu tầm nhìn toàn cảnh. Họ không thấy thuyết phục trước mô tả của ông Widodo về thủ đô mới.

Tổng thống Indonesia nói Nusantara sẽ “không chỉ đặt các văn phòng chính phủ mà còn trở thành động lực kinh tế mới. Đây không phải là thành phố bình thường, mà là thành phố có rừng với nền giáo dục và dịch vụ sức khỏe đẳng cấp thế giới".

Đại diện các công ty Nhật Bản thăm địa điểm xây dựng thủ đô mới của Indonesia hồi tháng 6. Ảnh: Nikkei Asia.

“Thật khó để nhìn thấy bức tranh toàn cảnh vào lúc này. Một khi tầm nhìn rõ ràng hơn, chúng tôi sẽ thấy rõ hơn những lĩnh vực hợp với Nhật Bản. Chúng tôi không thể bỏ lỡ các cơ hội kinh doanh”, một nguồn tin nói.

Nhật Bản là nhà đầu tư lớn của Indonesia. Nhật Bản đứng thứ 4 về đầu tư trực tiếp nước ngoài vào Indonesia trong nửa đầu năm 2022, rót 1,7 tỷ USD vào quốc gia này. Theo khảo sát năm 2021, Indonesia là điểm đến hàng đầu của các nhà sản xuất Nhật Bản muốn tiếp cận thị trường nước ngoài.

Quan chức trên nhấn mạnh Nhật Bản quan tâm đến việc tham gia kế hoạch xây dựng thủ đô mới của Indonesia một khi các thông tin được làm rõ. Tuy vậy, hiện chưa rõ chính phủ Indonesia sẽ tiến hành dự án thế nào sau năm 2024, khi tổng thống mới nhậm chức.

Theo Hiến pháp Indonesia, ông Widodo không thể tái tranh cử nhiệm kỳ mới. Mặc dù việc di dời đã quy định trong luật, giới phân tích cho rằng không có gì đảm bảo dự án sẽ tiếp tục hoạt động sau năm 2024.

Dự án tiềm năng

Một số người lo lắng về vấn đề khác.

“Nusantara là dự án 30 tỷ USD nhưng không có gì đảm bảo về mặt kinh tế lẫn chính trị”, Nobuko Kobayashi - đối tác của EY Japan - nói. Bà Kobayashi nói thêm "lịch sử chứng minh việc di dời vốn có xu hướng thất bại hoặc bị đình trệ ở Indonesia và nhiều nơi khác nữa”.

Dời đô là mục tiêu chưa thành hiện thực của Tổng thống Indonesia đầu tiên Sukarno - người cầm quyền từ năm 1945-1967. Rất lâu sau đó, Tổng thống Susilo Bambang Yudhoyono - nắm quyền từ năm 2004-2014 - cũng thất bại khi biến kế hoạch dời đô từ lời nói thành hành động.

Bà Kobayashi nói bắt đầu kế hoạch dời đô mới chỉ là thử thách đầu tiên. “Kể cả khi họ đã xây dựng thành phố, việc nỗ lực để thành phố thành khu đô thị phát triển mạnh mẽ cũng không hề dễ”, bà nhận định.

Bất chấp những nghi hoặc, bà Kobayashi cho biết Nhật Bản sẽ thu được lợi ích khi đầu tư vào Nusantara nếu thành phố này phát triển.

"Những kế hoạch ‘thành phố thông minh’ và phương tiện sạch tạo cơ hội cho cơ sở hạ tầng, công nghệ phần cứng và phần mềm của Nhật Bản", bà nói. "Mối quan hệ bền chặt với Indonesia có thể mang lại lợi ích cho công ty ôtô Nhật Bản khi họ chuyển sang xe điện".

Indonesia là nhà sản xuất niken số 1, một nguyên liệu thô quan trọng với xe điện.

Trái với Nhật Bản, ít nhất bốn bên đã cam kết tăng chi phí xây dựng cho thủ đô mới của Indonesia, gồm UAE, Trung Quốc, Hàn Quốc và Đài Loan. UAE dự định đầu tư 20 tỷ USD.

Trung Quốc nhận thấy cơ hội từ kế hoạch dời đô của Indonesia, mặc dù nhà lãnh đạo Trung Quốc chưa đưa ra cam kết cụ thể nào. Ảnh: Phủ Tổng thống Indonesia.

Hiệp hội Nhà thầu Quốc tế Hàn Quốc (ICAK) nói rằng các thành viên của tổ chức quan tâm đến việc giành được đơn hàng cho dự án. ICAK đã tổ chức họp vào tháng 6 để thảo luận về vấn đề này. Khoảng 50 người từ các nhà xây dựng và công ty kỹ thuật lớn đã tham gia.

Trong chuyến công du Đông Á hồi tháng 7, ông Widodo giành được cam kết hỗ trợ phát triển Nusantara từ Bắc Kinh và Seoul. Trong khi đó, Tokyo có vẻ ít nhiệt tình hơn khi trong thông báo chung đưa ra sau đó, Thủ tướng Nhật Bản Fumio Kishida không đề cập đến dự án.

Bắc Kinh dự định là bên tham gia tích cực vào kế hoạch xây dựng thủ đô mới của Indonesia. Lần đầu tiên ông Tập Cận Bình chính thức đề cập đến dự án thủ đô mới là trong chuyến thăm của ông Widodo tới Bắc Kinh.

Tại Seoul, ông Widodo cho biết Indonesia và Hàn Quốc đã bắt đầu hợp tác phát triển Nusantara, bao gồm cả về hệ thống cung cấp nước uống và xây dựng "thành phố thông minh".

Tuy nhiên, giới phân tích cảnh báo rủi ro an ninh tiềm ẩn khi phụ thuộc quá nhiều vào đầu tư nước ngoài cho cơ sở hạ tầng quan trọng. Khairul Fahmi - người đồng sáng lập Viện Nghiên cứu Chiến lược và An ninh - kêu gọi Indonesia "luôn cảnh giác và giám sát triển khai công nghệ thông tin ở thủ đô”.

Ông Fahmi chỉ ra lợi ích khi Jakarta có mối quan hệ ổn định với Trung Quốc và phương Tây: “Việc Indonesia tự do sử dụng công nghệ của Trung Quốc và phương Tây rất quan trọng trong các cuộc đàm phán nước ngoài. Điều này giúp Indonesia nhận được những lợi ích tốt nhất về cả giá lẫn chất lượng công nghệ”.

“Không thể phủ nhận công nghệ Trung Quốc trong các lĩnh vực là rất tiên tiến, với giá cả cạnh tranh", chuyên gia kết luận.

Phương Linh