'Lũ dữ' trên không gian mạng

Một số tài khoản mạng xã hội còn lợi dụng thiên tai để giả danh tổ chức từ thiện, kêu gọi quyên góp nhằm trục lợi. Ảnh: htv.com.vn

Điều đáng ngại là cơn bão tin giả không còn thô sơ như trước, mà đã được tiếp sức bởi một thứ vũ khí công nghệ chưa từng có là trí tuệ nhân tạo (AI). Nếu như trước đây, tin giả dễ dàng bị bóc trần bởi sự cắt ghép vụng về hay nội dung phi lý, thì nay, công nghệ deepfake đã tạo ra một bước ngoặt nguy hiểm. Nó có khả năng tạo ra giọng nói, hình ảnh, thậm chí cả video ngụy tạo thiệt hại, dựng cảnh kêu cứu, hay thổi phồng mức độ tàn phá "giống thật đến mức giật mình".

Sự nguy hiểm của vấn nạn này không chỉ nằm ở khả năng lan truyền theo cấp số nhân, mà còn ở mục tiêu và hệ quả xã hội mà nó nhắm đến. Trong bối cảnh thiên tai, tin giả thường được “đóng gói” rất tinh vi dưới dạng những hình ảnh cũ được chú thích sai lệch, những đoạn video cắt ghép vô lương tâm, hoặc những thông tin bịa đặt trắng trợn về việc chính quyền "bỏ mặc dân" hay cứu trợ "phân phối không công bằng". Mục đích sâu xa của chúng là gây hoang mang, kích động sự giận dữ và chia rẽ lòng tin giữa người dân với chính quyền, giữa các vùng miền với nhau.

Về mặt pháp lý, hiện, không hề thiếu công cụ để xử lý nạn tin giả, tuy nhiên, thực tế cho thấy, sự răn đe của pháp luật dù nghiêm khắc đến đâu vẫn luôn có một độ trễ nhất định so với tốc độ lan truyền tức thời của tin giả trên không gian mạng. Cái khó hiện nay không phải là thiếu quy định, mà là áp lực phải phản ứng tức thời. Khi một tin giả được tung ra, nó có thể tiếp cận hàng triệu người chỉ trong vài phút, trong khi quy trình xử lý pháp lý cần thời gian để xác minh.

Chính vì vậy, để đối phó với thách thức này, cần một phương thức quản lý mới, linh hoạt và chủ động hơn, đó là sự gắn kết chặt chẽ giữa văn hóa, thông tin và truyền thông, cụ thể là việc điều chỉnh thông tin không chỉ dựa vào mệnh lệnh hành chính mà còn bằng chuẩn mực văn hóa ứng xử. Cần củng cố các bộ phận chuyên môn để "quét" và phát hiện thông tin sai lệch ngay từ khi mới manh nha, làm việc trực tiếp với các nền tảng xuyên biên giới để yêu cầu gỡ bỏ thần tốc, đồng thời phát đi thông tin đính chính kịp thời. Trong cuộc chiến này, hệ thống báo chí chính thống phải giữ vai trò là "mỏ neo" của sự thật, là dòng thông tin chủ lưu chuẩn xác, nhân văn và nhanh nhạy. Chỉ có thông tin đúng, đủ và kịp thời mới là phương thuốc hiệu quả nhất để "giải độc" dư luận và triệt tiêu đất sống của tin giả.

Nhưng suy cho cùng, dù công nghệ có hiện đại đến đâu, pháp luật có nghiêm minh thế nào, thì "bức tường lửa" hữu hiệu nhất vẫn nằm ở chính người dân. Vai trò của mỗi cá nhân trong cuộc chiến này là yếu tố quyết định. Căn cơ nhất vẫn là phải xây dựng được một “bộ lọc” văn hóa trong mỗi người sử dụng mạng xã hội. Đó là năng lực phân tích, là thái độ hoài nghi lành mạnh đi kèm trách nhiệm khi tiếp nhận bất cứ thông tin nào.

Để giữ vững niềm tin cho xã hội trước thách thức công nghệ, chúng ta cần sự đồng bộ của "kiềng ba chân": Một khung pháp lý đủ mạnh và nghiêm minh; một hệ thống truyền thông chính thống đủ nhanh và sắc bén; và quan trọng nhất, một nền tảng văn hóa số đủ vững chãi trong mỗi người dân. Khi pháp luật được thực thi nghiêm túc, báo chí chủ động dẫn dắt dư luận và người dân luôn giữ cái đầu lạnh cùng trái tim nóng, thì tin giả dù có tinh vi, xảo quyệt đến đâu cũng không thể lấn át được sự thật và làm lung lay tình đoàn kết của cộng đồng.

Xây Dựng