Luật Khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo: Cần rà soát kỹ để bảo đảm tính hợp hiến, hợp pháp, khả thi
Việc sớm ban hành Luật Khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo là cần thiết nhưng cần rà soát kỹ để bảo đảm tính hợp hiến, hợp pháp và khả thi trong thực tiễn.
Phó Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường Nguyễn Phương Tuấn và Thứ trưởng Khoa học và Công nghệ Bùi Thế Duy đồng chủ trì Hội thảo.
Ngày 6/6, tại Hà Nội, Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường của Quốc hội, Bộ Khoa học và Công nghệ, Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam phối hợp tổ chức Hội thảo góp ý cho Dự thảo Luật Khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo.
Phó Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường Nguyễn Phương Tuấn và Thứ trưởng Bùi Thế Duy đồng chủ trì Hội thảo.
Phát biểu khai mạc Hội thảo, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường Nguyễn Phương Tuấn cho biết, Dự thảo Luật Khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo khi trình ra đã nhận được sự quan tâm của các đại biểu Quốc hội, với nhiều lượt ý kiến đóng góp tại tổ và hội trường. Ngay sau đó, Dự thảo Luật đã được tiếp thu, chỉnh lý theo ý kiến góp ý của các đại biểu.
Cân nhắc việc thêm từ "đổi mới sáng tạo" vào tên Luật
Tại Hội thảo, nhiều đại biểu ghi nhận sự chủ động và nỗ lực của cơ quan soạn thảo trong việc xây dựng dự án Luật Khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo và cho rằng, việc sửa đổi, bổ sung Luật Khoa học công nghệ năm 2013 là cần thiết, đáp ứng yêu cầu thực tiễn đặt ra trong bối cảnh mới, đặc biệt khi khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo đang trở thành động lực then chốt để phát triển đất nước.
TS Phạm Văn Tân, nguyên Phó Chủ tịch kiêm Tổng thư ký Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam phát biểu.
Một trong những vấn đề được các đại biểu quan tâm là tên gọi của Dự thảo Luật. Theo TS Phạm Văn Tân, nguyên Phó Chủ tịch kiêm Tổng thư ký Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam, đổi mới sáng tạo vốn đã nằm trong nội hàm của khái niệm khoa học-công nghệ. Do đó, việc thêm cụm từ này vào tên Luật là không thật sự cần thiết, nếu nội dung của Luật đã điều chỉnh đầy đủ và rõ ràng các chính sách thúc đẩy đổi mới sáng tạo.
Ngoài ra, nếu thêm “” thì liệu có cần bổ sung thêm “Chuyển đổi số” theo đúng tinh thần Nghị quyết 57-NQ/TW của Bộ Chính trị hay không. Sự bứt phá không phải ở cái tên, tiêu đề mà ở nội hàm chính sách trong văn bản.
Về nội dung chuyển đổi số, Dự thảo Luật chỉ đề cập tại Điều 18, gắn với hoạt động Khoa học, Công nghệ và Đổi mới sáng tạo. Theo TS Phạm Văn Tân, đây là cách tiếp cận chưa đầy đủ.
“Chuyển đổi số không chỉ giới hạn trong lĩnh vực khoa học-công nghệ, mà là yêu cầu chung của toàn xã hội”, ông Phạm Văn Tân nói, đồng thời đề nghị cần mở rộng phạm vi điều chỉnh của Luật hoặc có quy định rõ ràng hơn về vị trí của chuyển đổi số trong hệ thống pháp luật hiện hành.
Việc chỉ tập trung thúc đẩy đổi mới sáng tạo trong doanh nghiệp và nền kinh tế là chưa đủ. “Đổi mới sáng tạo không chỉ diễn ra trong khu vực sản xuất - kinh doanh, mà còn trong cả quản lý nhà nước, văn hóa, xã hội… Do đó, Luật cần bao quát rộng hơn để phản ánh đúng tính chất toàn diện của hoạt động đổi mới sáng tạo trong nền kinh tế tri thức", TS Phạm Văn Tân đề xuất.
Luật cần quy định phân bổ tối thiểu 2% GDP hằng năm cho khoa học
Một điểm nổi bật khác cũng được TS Phạm Văn Tân đề cập là vấn đề tài chính. Theo ông, việc phân bổ tối thiểu 2% GDP hằng năm cho khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo, thay vì chỉ dừng ở con số 2% tổng chi ngân sách nhà nước như hiện tại.
“Không có nguồn lực tài chính đủ mạnh thì khoa học-công nghệ sẽ không thể trở thành trụ cột phát triển”, ông nhấn mạnh, đồng thời bày tỏ lo ngại rằng hiện nay mức chi thực tế mới chỉ đạt khoảng 1%.
Ngoài ra, ông cũng kiến nghị quy định rõ cơ quan có thẩm quyền cho phép thử nghiệm công nghệ, cũng như bổ sung các nội dung về phát triển nhân lực, đặc biệt là lực lượng làm công tác quản lý khoa học và nguồn nhân lực chất lượng cao trong lĩnh vực khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo.
Bảo đảm tính hợp hiến và sự rõ ràng trong quy phạm pháp luật
Ông Đặng Đình Luyến, nguyên Phó Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật của Quốc hội phát biểu.
Cùng quan điểm đóng góp xây dựng, ông Đặng Đình Luyến, nguyên Phó Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật của Quốc hội cho rằng, việc sớm ban hành Luật Khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo là cần thiết nhưng cần rà soát kỹ để bảo đảm tính hợp hiến, hợp pháp và khả thi trong thực tiễn.
Ông đề cập đến Điều 2 của Dự thảo về đối tượng áp dụng, trong đó cụm từ “có liên quan đến hoạt động khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo” chưa được định nghĩa rõ ràng, đặc biệt với tổ chức, cá nhân ngoài lãnh thổ Việt Nam.
Một vấn đề pháp lý quan trọng khác là tính thứ tự áp dụng giữa các văn bản pháp luật. Dự thảo Luật đang quy định trong Điều 4 rằng, khi có quy định khác với các luật khác, thì Luật này sẽ được ưu tiên áp dụng. Tuy nhiên, ông Đặng Đình Luyến nhấn mạnh, quy định này không phù hợp với Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật năm 2025. Theo đó, trong trường hợp xung đột giữa các văn bản cùng cấp, văn bản ban hành sau mới được ưu tiên.
Ông Đặng Đình Luyến cũng đề nghị làm rõ trách nhiệm quản lý nhà nước về khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo, đặc biệt là vai trò của Bộ Khoa học và Công nghệ.
Vấn đề thử nghiệm công nghệ mới và xử lý khác biệt so với luật hiện hành cũng nhận được nhiều ý kiến lo ngại. Ông Đặng Đình Luyến cho rằng, quy định cho phép thực hiện các hoạt động “khác với pháp luật hiện hành” có thể mâu thuẫn với Hiến pháp.
“Không thể cho phép hành vi trái luật chỉ với lý do thử nghiệm,” ông nhấn mạnh, đồng thời kiến nghị cân nhắc lại quy định tại Khoản 6 Điều 22 về việc Chính phủ quy định chi tiết xử lý khác biệt với luật, vì điều này không có cơ sở pháp lý vững chắc.
Một nội dung quan trọng khác được ông Đặng Đình Luyến đề cập là nguyên tắc hội nhập và hợp tác quốc tế trong khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo. Dự thảo cần bám sát quy định tại Điều 12 Hiến pháp 2013, bảo đảm nguyên tắc “tôn trọng độc lập, chủ, quyền, không can thiệp nội bộ” và “tiếp thu có chọn lọc” các thành tựu quốc tế.
Phát biểu kết luận, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường Nguyễn Phương Tuấn cho biết, những ý kiến đóng góp của các đại biểu, chuyên gia sẽ được Ủy ban phối hợp với Bộ Khoa học và Công nghệ cũng như các cơ quan liên quan tiếp tục rà soát, hoàn thiện trước khi trình Ủy ban Thường vụ Quốc hội cho ý kiến.
