Luật Nghĩa vụ quân sự: Định hướng sửa đổi một số bất cập để phù hợp với thực tiễn
Tuy nhiên, qua thực tiễn thi hành, Luật Nghĩa vụ quân sự 2015 đã bộc lộ một số vướng mắc, bất cập, gây khó khăn trong công tác quản lý. Vì vậy, Bộ Quốc phòng kiến nghị Chính phủ giao Bộ chủ trì, phối hợp với các bộ, ngành, địa phương nghiên cứu, đề xuất báo cáo Chính phủ, trình Quốc hội sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật.
Ảnh minh họa
Bộ Tư pháp vừa có báo cáo kết quả triển khai thực hiện Kế hoạch số 81/KH-UBTVQH15 của Ủy ban Thường vụ Quốc hội triển khai thực hiện Kết luận số 19-KL/TW của Bộ Chính trị và Đề án định hướng Chương trình xây dựng pháp luật nhiệm kỳ Quốc hội khóa XV. Tại báo cáo, Bộ Tư pháp đã nêu kết quả đánh giá, rà soát về Luật Nghĩa vụ quân sự (NVQS) và một số định hướng sửa đổi để phù hợp với thực tiễn.
Theo đó, sau 6 năm thi hành, Luật NVQS 2015 và hệ thống các văn bản quy phạm pháp luật có liên quan đã tạo khuôn khổ pháp lý quan trọng để các địa phương, đơn vị thực hiện tốt nhiệm vụ tuyển quân, bảo đảm đủ chỉ tiêu, chất lượng, đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ xây dựng Quân đội và bảo vệ Tổ quốc. Tuy nhiên, qua thực tiễn thi hành, Luật NVQS đã bộc lộ nhiều vướng mắc, bất cập, gây khó khăn trong công tác quản lý.
Cụ thể, về đăng ký NVQS khi thay đổi nơi cư trú hoặc nơi làm việc, học tập quy định tại khoản 2 Điều 17 Luật NVQS. Luật hiện hành nêu rõ, công dân nam đủ 17 tuổi trong năm phải trực tiếp đến cơ quan đăng ký NVQS, công dân trúng tuyển trình độ cao đẳng, đại học khi nhập học tại các cơ sở giáo dục nghề nghiệp, cơ sở giáo dục đại học; công dân khi thay đổi nơi cư trú, nơi làm việc trong thời hạn 10 ngày phải làm thủ tục di chuyển đăng ký NVQS.
Đối chiếu với các quy định của pháp luật có liên quan (Luật Cư trú) và thực tiễn cho thấy, quá trình thực hiện việc đăng ký di chuyển NVQS gặp bất cập như: còn tình trạng công dân trong độ tuổi thực hiện NVQS không đăng ký di chuyển NVQS từ địa phương nơi đăng ký NVQS lần đầu đến nơi làm việc mới; đối với các cơ sở giáo dục nghề nghiệp, cơ sở giáo dục đại học, công tác đăng ký, quản lý NVQS chưa thành nền nếp, thực hiện đăng ký di chuyển NVQS khi nhập học và đăng ký di chuyển sau khi tốt nghiệp về địa phương, đến nơi làm việc hoặc thôi học chưa chặt chẽ, qua đó, tạo kẽ hở để một số công dân trong độ tuổi nhập ngũ trốn tránh thực hiện NVQS.
Cạnh đó còn là bất cập về số lần gọi nhập ngũ trong năm. Theo đó, hằng năm tổ chức tuyển quân một đợt trong năm đã tạo thuận lợi cho địa phương giao quân, hạn chế đơn thư liên quan về tạm hoãn NVQS tại ngũ dịp công dân trúng tuyển đại học, cao đẳng nhập học. Du vậy, việc tuyển quân một đợt trong năm dẫn đến tình trạng một số đơn vị quân, binh chủng kỹ thuật thiếu hạ sĩ quan, binh sĩ là nhân viên chuyên môn kỹ thuật (trong khoảng thời gian huấn luyện chiến sĩ mới và thời gian đào tạo chuyên môn kỹ thuật) nhiều hơn so với tuyển quân hai đợt/năm. Tuy nhiên, nếu thực hiện tuyển quân hai đợt trong năm cũng không khắc phục được triệt để tình trạng trên và còn gây xáo trộn, tốn kém, đặc biệt sẽ phát sinh nhiều đơn thư liên quan đến tạm hoãn NVQS tại ngũ vào thời điểm tuyển quân đợt hai như trước khi có Luật NVQS 2015 (tuyển quân 2 đợt/năm).
Về thẩm quyền gọi khám và tiêu chuẩn sức khỏe đối với công dân nhập ngũ và thực hiện nghĩa vụ tham gia Công an nhân dân (CAND). Việc gọi khám sức khỏe thực hiện NVQS và thực hiện nghĩa vụ tham gia CAND quy định tại Điều 40 đã bộc lộ vướng mắc, bất cập. Một Hội đồng NVQS nhưng đang có hai thẩm quyền gọi khám sức khỏe. Cụ thể, Chỉ huy trưởng Ban chỉ huy quân sự cấp huyện ra lệnh gọi khám sức khỏe NVQS, Trưởng công an cấp huyện ra lệnh gọi khám sức khỏe thực hiện nghĩa vụ tham gia CAND. Trong khi tiêu chuẩn sức khỏe tham gia CAND chỉ lấy loại 1, loại 2; tiêu chuẩn sức khỏe thực hiện NVQS lấy đến loại 3. Điều này đã gây bất cập về chất lượng giao, nhận quân và tạo kẽ hở để lọt nguồn công dân gọi nhập ngũ, khó khăn trong quá trình giao chỉ tiêu gọi công dân nhập ngũ.
Ngoài ra, quy định là lao động duy nhất phải trực tiếp nuôi dưỡng thân nhân không còn khả năng lao động hoặc chưa đến tuổi lao động thì được xem xét tạm hoãn gọi nhập ngũ. Tuy nhiên, quy định “người không còn khả năng lao động” thiếu chi tiết, dẫn đến không thống nhất trong quá trình thực hiện xét duyệt đối tượng tạm hoãn gọi nhập ngũ, ảnh hưởng công bằng xã hội. Vì người không còn khả năng lao động, được hiểu là người suy giảm % khả năng lao động, cũng có thể hiểu là người đã hết tuổi lao động, có lương hưu, không có lương hưu...
Hay quy định công dân đang được đào tạo trình độ đại học, cao đẳng hệ chính quy sẽ được tạm hoãn gọi nhập ngũ trong thời gian một khóa đào tạo của một trình độ đào tạo. Tuy nhiên, những trường hợp được gia hạn học thêm, lưu ban, nợ môn, thi lại tốt nghiệp chưa được quy định cụ thể, dẫn đến tình trạng công dân lợi dụng để trốn tránh gọi nhập ngũ…
Từ những vướng mắc, bất cập nêu trên, Bộ Quốc phòng kiến nghị Chính phủ giao bộ này chủ trì, phối hợp với các bộ, ngành, địa phương liên quan nghiên cứu, đề xuất báo cáo Chính phủ, trình Quốc hội sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật NVQS 2015 trong nhiệm kỳ Quốc hội khóa XV. Cụ thể, tên dự án luật là Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật NVQS năm 2015. Dự kiến trình Chính phủ xem xét trong tháng 12/2023; trình Quốc hội xem xét, thông qua Chương trình lập đề nghị xây dựng luật, pháp lệnh năm 2024; trình Quốc hội xem xét, cho ý kiến về dự thảo luật sửa đổi, bổ sung tại Kỳ họp thứ 9 (tháng 5/2025), thông qua tại Kỳ họp thứ 10 (tháng 10/2025).
