Luật sư nói về 'kẽ hở' chính sách nhìn từ vụ tiệm vàng có doanh thu 5.000 tỷ đồng, nộp thuế 'nhỏ giọt'

Không thể đánh tráo khái niệm “đặc thù thuế” và “trốn thuế”

Cơ quan CSĐT tống đạt quyết định khởi tố, bắt tạm giam đối với bà Lê Thị Thu Hương.

Cụ thể, Cơ quan CSĐT Công an tỉnh Thanh Hóa đã khởi tố vụ án, khởi tố bị can Nguyễn Hữu Bình (SN 1954), Giám đốc Công ty TNHH Thương mại vàng bạc Kim Chung, cùng vợ là Lê Thị Thu Hương (SN 1960) và cháu ruột Nguyễn Thu Nga (SN 1990, cùng trú phường Hạc Thành, tỉnh Thanh Hóa) để điều tra về hành vi trốn thuế.

Theo kết quả điều tra ban đầu, Nguyễn Hữu Bình, Giám đốc Công ty Kim Chung cùng vợ và người thân đã chỉ đạo lập hàng chục tài khoản ngân hàng cá nhân để thực hiện các giao dịch mua bán vàng bạc ngoài sổ sách kế toán, không kê khai với cơ quan thuế. Các giao dịch này được “bẻ nhỏ”, phân tán qua nhiều tài khoản đứng tên người thân, nhân viên nhằm che giấu doanh thu thực tế. Chỉ riêng một tài khoản cá nhân đứng tên nhân viên doanh nghiệp, trong hai tháng cuối năm 2024 đã phát sinh giao dịch lên tới 163 tỷ đồng, kéo theo số thuế bị trốn ước tính gần 500 triệu đồng. Đây mới chỉ là phần nổi của tảng băng, cho thấy dấu hiệu trốn thuế có tổ chức, kéo dài nhiều năm.

Dưới góc độ pháp lý, hành vi trên không đơn thuần là vi phạm nghĩa vụ kê khai thuế, mà có đủ dấu hiệu cấu thành tội “Trốn thuế” theo Điều 200 Bộ luật Hình sự. Việc cố ý không ghi nhận doanh thu vào sổ sách kế toán, không xuất hóa đơn, sử dụng tài khoản cá nhân để né tránh sự kiểm soát của cơ quan thuế là biểu hiện rõ ràng của hành vi gian dối nhằm trốn nghĩa vụ với Nhà nước.

Doanh thu khoảng 5.000 tỷ đồng trong 5 năm, nhưng số thuế nộp bình quân chỉ vài triệu đồng mỗi tháng, con số ấy tự thân đã đặt ra dấu hỏi lớn về tính trung thực trong kê khai và tuân thủ pháp luật. Khi cơ quan điều tra vào cuộc, bức tranh dần lộ rõ: dòng tiền ngoài sổ sách, tài khoản cá nhân được lập hàng loạt, giao dịch bị “xé lẻ” để né giám sát. Đây không còn là sai sót hành chính, mà là dấu hiệu của hành vi có tổ chức, có chủ ý.

TS. Luật Ngô Ngọc Diễm.

Nhiều ý kiến biện minh rằng kinh doanh vàng bạc có cơ chế tính thuế đặc thù, nên doanh thu lớn nhưng thuế thấp là “chuyện bình thường”. Lập luận này đánh tráo bản chất vấn đề.

Theo TS. Luật Ngô Ngọc Diễm, việc pháp luật cho phép áp dụng phương pháp tính thuế trực tiếp trên phần giá trị gia tăng không đồng nghĩa với quyền che giấu doanh thu. “Pháp luật thuế đặt nền tảng trên nguyên tắc trung thực, đầy đủ. Khi doanh thu thực tế bị giấu khỏi sổ sách, mọi cơ chế ưu đãi hay phương pháp tính thuế đều trở nên vô nghĩa. Lúc đó, hành vi không còn là tranh cãi kỹ thuật, mà đã bước sang ranh giới hình sự”, TS. Diễm nhấn mạnh.

Nói cách khác, đặc thù ngành không phải “lá chắn” pháp lý cho hành vi gian dối. Doanh nghiệp chỉ được hưởng cơ chế thuế phù hợp khi tuân thủ đầy đủ nghĩa vụ kê khai.

Không để “bình phong” che chắn trách nhiệm hình sự

Một điểm đáng chú ý của vụ án là vai trò của các cá nhân đứng tên tài khoản, tham gia giao dịch dòng tiền. Việc cơ quan điều tra khởi tố, bắt tạm giam không chỉ người đứng đầu doanh nghiệp mà cả những người có liên quan cho thấy quan điểm xử lý xuyên suốt, không để “bình phong” che chắn trách nhiệm hình sự.

Luật sư Nguyễn Thị Sâm, Đoàn Luật sư TP Hà Nội cho rằng, trong các vụ trốn thuế có tổ chức, “người đứng tên tài khoản, nếu biết rõ mục đích che giấu doanh thu và vẫn thực hiện giao dịch, có thể bị xem xét trách nhiệm với vai trò đồng phạm hoặc giúp sức. Pháp luật hình sự không xử lý theo ‘huyết thống’, mà theo hành vi và nhận thức chủ quan”.

Quan điểm này gửi đi thông điệp rõ ràng: không ai có thể vô can nếu tham gia vào chuỗi vi phạm, dù núp dưới danh nghĩa người thân hay nhân viên.

Cơ chế “tự kê khai, tự nộp” là cần thiết trong nền kinh tế thị trường, nhưng khi bị lợi dụng có hệ thống, nó đòi hỏi sự vào cuộc quyết liệt của các cơ quan bảo vệ pháp luật. Vụ tiệm vàng Kim Chung cho thấy, chỉ khi dòng tiền cá nhân bị bóc tách dưới góc độ điều tra hình sự, bức màn che giấu mới bị vén lên.

Tuy nhiên, sẽ là thiếu công bằng nếu chỉ dừng ở xử lý một doanh nghiệp. Vấn đề lớn hơn là làm sao bịt kín các kẽ hở, tăng cường kết nối dữ liệu, giám sát giao dịch lớn, để không một ai có thể dễ dàng biến nghĩa vụ thuế thành “con số tượng trưng”.

Minh Đức