Lưu giữ văn hóa M'Nông gắn với du lịch

Lưu giữ, kết nối truyền thống

Sinh sống tập trung trên dải Tây Nguyên hùng vĩ, người M'Nông sở hữu kho tàng văn hóa phong phú, với những phong tục tập quán được gìn giữ qua nhiều thế hệ. Chính những giá trị truyền thống độc đáo này đã tạo nên bản sắc không thể trộn lẫn, góp phần làm nên bức tranh đa sắc tộc của vùng đất Tây Nguyên huyền thoại.

Đồng bào M'Nông sở hữu kho tàng văn hóa phong phú. Ảnh: VICAST

Qua thời gian, vùng đồng bào dân tộc M’Nông cũng như các dân tộc ở Tây Nguyên nói chung đang đứng trước nhiều tác động của đời sống kinh tế - xã hội. TS. Bùi Thị Hoa, Phó Phân viện trưởng phụ trách Phân viện Văn hóa, Nghệ thuật, Thể thao và Du lịch miền Nam cho biết, sự thay đổi phương thức sản xuất, chuyển đổi cây trồng, quá trình hội nhập văn hóa đương đại đã tác động sâu sắc đến đời sống văn hóa, làm thay đổi căn bản đời sống vật chất. Theo đó những giá trị văn hóa cũng biến đổi, nhiều giá trị truyền thống có nguy cơ mai một và sự đứt gãy văn hóa giữa các thế hệ đang âm thầm diễn ra.

Đặc biệt, sự chuyển dịch niềm tin và tôn giáo làm thay đổi tín ngưỡng đa thần bản địa của người M’Nông, dẫn đến nhiều thực hành tín ngưỡng dân gian không còn được cộng đồng tổ chức. Đời sống thương mại, tiêu dùng, cùng với sự phát triển của công nghiệp và công nghệ đang xâm lấn, khiến các giá trị văn hóa truyền thống bị xem nhẹ. Người trẻ, thay vì cảm thấy hứng thú và tự hào, lại có xu hướng xao nhãng, ít quan tâm đến di sản của cha ông.

Mặc dù cồng chiêng, dân ca và một số nhạc cụ truyền thống vẫn được lớp người lớn tuổi gìn giữ, song nguy cơ mai một là hiện hữu. Chính vì vậy, cần kiểm kê và số hóa để lưu giữ; và thực hiện truyền dạy, kết nối thế hệ, qua đó giúp mạch nguồn truyền thống được duy trì, phát triển một cách bền vững hơn.

Mô hình bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống của người M’Nông gắn với phát triển du lịch. Ảnh: VICAST

Ngày 28/6 vừa qua đã ra mắt “Mô hình bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống của người M’Nông gắn với phát triển du lịch trên địa bàn Tuy Đức”. Mô hình nằm trong khuôn khổ dự án 06 “Bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp của các dân tộc thiểu số gắn với phát triển du lịch” thuộc Chương trình Mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi năm 2024 trên địa bàn huyện biên giới Tuy Đức, tỉnh Đắk Nông (cũ), nay là xã Tuy Đức, tỉnh Lâm Đồng.

Để xây dựng mô hình này, từ tháng 11/2024 - 6/2025, Phân viện Văn hóa, Nghệ thuật, Thể thao và Du lịch miền Nam đã phối hợp chặt chẽ 4 trụ cột: chính quyền - cộng đồng địa phương - nhà nghiên cứu và doanh nghiệp địa phương, tạo nên sự đồng bộ trong mọi hoạt động.

Biến di sản thành tài sản, tạo sinh kế bền vững

Trong quá trình xây dựng mô hình bảo tồn và phát huy văn hóa M’Nông, điểm đặc biệt là tập trung thay đổi nhận thức của đồng bào, giúp họ nhận ra giá trị cốt lõi của văn hóa truyền thống để khẳng định bản sắc: “Tôi là người M’Nông” và “Tôi tự hào vì tôi là người M’Nông”. Bởi lẽ, chỉ khi thấu hiểu cội nguồn, mọi người mới có thể nuôi dưỡng ký ức và sáng tạo trên nền tảng giá trị vốn có.

Các buổi tập huấn chuyên sâu, làm việc trực tiếp với cộng đồng. Ảnh: VICAST

TS. Bùi Thị Hoa cho biết, Phân viện đã tổ chức hàng loạt đợt điền dã, làm việc trực tiếp để hình thành các tổ cộng đồng tham gia xây dựng mô hình, gồm: Đội văn nghệ dân gian M’Nông (trình diễn cồng chiêng và múa), Tổ nghề truyền thống (rượu cần, dệt, đan lát), Tổ ẩm thực, Tổ hướng dẫn (hành trình theo dấu chân xưa N’Trang Lơng), Tổ vận chuyển, Tổ truyền thông...

Bên cạnh đó, dự án tổ chức truyền dạy cồng chiêng, múa, ẩm thực truyền thống, dệt thổ cẩm, đan lát và quy trình làm rượu cần tại cộng đồng bon Bu N’Drung. Các buổi tập huấn chuyên sâu với sự tham gia của các chuyên gia về di sản văn hóa các dân tộc, kỹ năng thực hiện bảo tồn và phát triển văn hóa trên địa bàn, “đánh thức” khả năng trình diễn nghệ thuật dân gian, phát triển du lịch bằng cách “biến di sản thành tài sản”, tạo sinh kế cho cộng đồng một cách bền vững...

Sưu tầm nhạc cụ, nông cụ, sản phẩm đan lát, dệt thổ cẩm, cùng với việc mua tư liệu, hình ảnh từ Thư viện Pháp về cộng đồng M’Nông xưa, cải tạo Nhà văn hóa thành không gian trưng bày văn hóa truyền thống. Dự án cũng tổ chức tham quan, học tập mô hình du lịch cộng đồng của người K’Ho Lạch và K’Ho Chil dưới chân núi Langbiang...

Biến di sản thành tài sản, gắn kết du lịch với phát triển kinh tế. Ảnh: VICAST

Mô hình đã được bàn giao cho chính quyền xã Tuy Đức mới để tiếp tục vận hành và phát huy, có chương trình kết nối các doanh nghiệp, cơ sở giáo dục địa phương; tạo liên kết gắn với các điểm du lịch - tài nguyên tự nhiên và nhân văn trên địa bàn. Đồng thời, kết nối với các tour-tuyến giới thiệu Nhà văn hóa cộng đồng, không gian trưng bày “Hội tụ sắc màu văn hóa truyền thống M’Nông” và không gian nghệ thuật biểu diễn cồng chiêng, dân ca, dân vũ; cùng trải nghiệm ẩm thực “hương vị rừng, hương vị suối”... để trở thành điểm đến hấp dẫn.

Với mong muốn biến di sản thành tài sản, mô hình này không chỉ gắn kết du lịch với phát triển kinh tế, tạo thêm nguồn thu cho địa phương, mà còn nâng cao ý thức của người dân về vốn giá trị truyền thống, bảo tồn các giá trị văn hóa M’Nông, và tăng cường sự kết nối cộng đồng.

TS. Bùi Thị Hoa kỳ vọng mô hình sẽ trở thành điểm đến kết nối với các nguồn tài nguyên sinh thái và nhân văn khác trên địa bàn xã, tỉnh trong phát triển du lịch thời gian tới. Đây chính là tầm nhìn cho một tương lai bền vững, nơi bản sắc văn hóa M’Nông được giữ gìn, phát huy, và trở thành nguồn lực mạnh mẽ cho sự phát triển của Tuy Đức.

Ngọc Phương