Từ Pác Bó năm xưa đến những bản làng hôm nay nhờ xóa mù chữ

Cô giáo cầm tay luyện từng nét chữ cho học viên lớp xóa mù.

Khai sáng tri thức

Thời kỳ trước Cách mạng Tháng Tám năm 1945, do chính sách thực dân, tỉnh Cao Bằng có hơn 90% dân số bị mù chữ, trong đó có cả một số cán bộ cách mạng. Trong bối cảnh đó, khi lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc trở về nước (ngày 28/1/1941), Người đã nhìn thấy đây là một trở ngại lớn đối với phong trào cách mạng.

Với tầm nhìn xa, trông rộng của một nhà tư tưởng lớn, Người đặc biệt quan tâm đến việc học văn hóa, xóa nạn mù chữ. Từ đó, Người xác định rõ ràng: muốn nhân dân trở thành sức mạnh vô địch thì phải tuyên truyền, giáo dục để dân biết chữ. Chủ trương dạy chữ quốc ngữ, học văn hóa của lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc đã trở thành tư tưởng chỉ đạo, trở thành hành động cách mạng đúng đắn, phù hợp với hoàn cảnh cụ thể của dân tộc Việt Nam.

Ngay từ những ngày đầu ở Pác Bó, lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc đã giao cho đồng chí Cao Hồng Lĩnh soạn bộ vần dạy chữ theo lối mới. Bộ tài liệu này gồm 30 bài, học hết có thể biết đọc, biết viết. Người còn sáng tác nhiều bài thơ nhằm cổ vũ phong trào học chữ.

Với cách làm thiết thực như vậy, phong trào thi đua học chữ ở Cao Bằng nhanh chóng lan rộng. Phong trào học chữ diễn ra mạnh mẽ nhất ở các vùng Hòa An, Hà Quảng, Nguyên Bình và lan sang phía Bắc tỉnh Bắc Kạn (nay là tỉnh Thái Nguyên).

Phong trào thi đua học chữ ở Cao Bằng được lan tỏa rộng khắp.

Chỉ trong một thời gian ngắn sau khi Người về nước, phong trào học tập văn hóa được đẩy mạnh và tổ chức bài bản. Dù bận trăm công nghìn việc, lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc vẫn dành thời gian trực tiếp dạy chữ, dạy toán, dạy chính tả cho các đồng chí sống gần mình tại Pác Bó.

Phong trào lên đến đỉnh cao khi Tỉnh ủy Cao Bằng chỉ đạo Châu ủy Hà Quảng tổ chức “Đại hội học sinh” – còn gọi là “Đại hội mầm non văn hóa”. Ngày 1/1/1943, tại Bản Hoong, xã Trường Hà, đại hội quy tụ hơn 1.000 học viên trong tỉnh tham gia thi văn hóa, chính trị, quân sự, thể thao.

Có thể nói, trong những năm tháng toàn dân tộc đang dồn sức cho cuộc trường chinh giành độc lập, lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc vẫn luôn đặt văn hóa – giáo dục vào vị trí trung tâm của phong trào cách mạng. Dưới ánh sáng tư tưởng của Người, hàng nghìn đồng bào dân tộc ở Cao Bằng đã bước ra khỏi đêm tối của dốt nát, từng bước trưởng thành để trở thành lực lượng nòng cốt làm nên Cách mạng Tháng Tám năm 1945.

Lan tỏa ánh sáng con chữ

Hơn 80 năm đã trôi qua, ánh sáng của con chữ mà Người khơi nguồn vẫn còn được gìn giữ và tiếp tục lan tỏa trên khắp các vùng núi cao Cao Bằng. Trong thời kỳ mới, công cuộc xóa mù chữ vẫn là một nhiệm vụ cấp thiết, gắn liền với công bằng xã hội và phát triển bền vững.

Những năm qua, tỉnh Cao Bằng luôn chú trọng thực hiện công tác xóa mù chữ. Bà Nguyễn Ngọc Thư, Giám đốc Sở Giáo dục và Đào tạo tỉnh Cao Bằng, cho biết: “Chúng tôi xác định xóa mù chữ không chỉ là nhiệm vụ giáo dục mà còn là sứ mệnh xóa đói giảm nghèo, góp phần nâng cao dân trí, phát triển bền vững và thực hiện công bằng xã hội.”

Đại diện chính quyền địa phương tặng quà người dân tại Lễ khai giảng lớp xóa mù chữ.

Nhiều hoạt động, giải pháp xóa mù chữ hiệu quả được thực hiện trên địa bàn tỉnh Cao Bằng. Nhờ sự chung tay của cả hệ thống chính trị, công tác tuyên truyền, vận động người chưa biết chữ đi học đã trở thành việc làm thường xuyên, liên tục ở nhiều địa phương. Từ thực tế cuộc sống, nhiều mô hình lớp học linh hoạt theo mùa vụ, lớp ban đêm dành cho người lớn tuổi, phụ nữ... đã được hình thành, đáp ứng nhu cầu học tập và mang lại hiệu quả thiết thực.

Gần đây nhất, ngày 9/7/2025, các đại biểu Hội đồng nhân dân tỉnh Cao Bằng đã biểu quyết thông qua nghị quyết quy định mức hỗ trợ khuyến khích người dân vùng đồng bào dân tộc thiểu số tham gia học xóa mù chữ trên địa bàn tỉnh.

Theo nghị quyết, người dân tham gia học xóa mù chữ sẽ được hỗ trợ 1 triệu đồng/người/giai đoạn sau khi hoàn thành chương trình học và được xác nhận bởi cơ quan có thẩm quyền. Người tuyên truyền, vận động người dân đi học được hỗ trợ 90.000 đồng/học viên. Ngoài ra, còn có các khoản chi cho thắp sáng lớp học ban đêm, mua sách vở dùng chung...

Nghị quyết này là cú hích quan trọng cho phong trào xóa mù chữ ở những địa bàn khó khăn của tỉnh Cao Bằng – nơi tỷ lệ mù chữ trong độ tuổi 15–60 còn cao. Các lớp học ban đêm ở vùng cao vẫn đỏ lửa. Những “thầy giáo bản”, “cô giáo làng” không quản ngại núi cao, suối sâu, vẫn lặng lẽ “gieo chữ” với tinh thần: người biết dạy người chưa biết, người biết nhiều dạy người biết ít – như lời Người từng dặn.

Từ Pác Bó năm xưa đến những bản làng hôm nay, con đường thoát nghèo vẫn bắt đầu từ giáo dục, từ con chữ. Và xóa mù chữ – dù ở thời nào – cũng là nhiệm vụ mang tầm chiến lược, góp phần giải phóng con người, phát triển quê hương, đúng như tư tưởng khai sáng của Chủ tịch Hồ Chí Minh vĩ đại.

Công Minh