Lý do nhà thờ mái củ hành ở Nga lại có màu sặc sỡ

Nếu nói đến Nhà thờ Thánh Basil, nhiều độc giả sẽ cảm thấy ngơ ngác và tự hỏi: Nhà thờ này ở đâu nhỉ? Nhưng nếu nhắc đến những ngôi nhà nguyện có kiểu mái củ hành nhiều màu sắc ở Quảng trường Đỏ thì chắc hẳn nhiều người sẽ nhận ra ngay.

Với nhiều người, nhà thờ ấn tượng ngay từ cái nhìn đầu tiên, khơi dậy cảm giác ngọt ngào như từng thanh kẹo xanh đỏ trong chuyện cổ tích.

Nhà thờ ấn tượng với kiểu mái mang hình củ tỏi sặc sỡ - Ảnh: VYC Travel

Đó là một công trình đầy màu sắc ấn tượng cho bất kỳ ai đã từng nhìn thấy, dù chỉ qua màn ảnh nhỏ chứ chưa nói việc ngắm tận nơi. Trên các bưu thiếp nước Nga đem tặng cho nhau, người ta thường chọn tấm có hình Nhà thờ Thánh Basil vì đơn giản nó đẹp và bắt mắt. Thế nhưng, tại sao công trình đầy mê hoặc này lại có màu sắc sặc sỡ thì không phải ai cũng biết.

Trước hết xin kể lại một câu chuyện khá ấn tượng về người xây dựng Nhà thờ Thánh Basil vào giữa thế kỷ 16. Thời điểm đó, nhà thờ là một kỳ tích về kiến trúc - công trình cao nhất trong thành phố, nhờ áp dụng kiến thức mới về vật liệu gạch từ người Ý - và nó là một sự thể hiện sức mạnh của Nga vào trong cuộc chiến kéo dài 1 thế kỷ với Hãn quốc Kazan.

Khi ấy, một truyền thuyết bắt đầu lưu truyền về nhà thờ Chính thống giáo nằm ở trung tâm thủ đô Moscow. Theo lời rỉ tai nhau, Đại hoàng tử Moscow, biệt danh nổi tiếng là Ivan Bạo chúa, đã ra lệnh chọc mù các kiến trúc sư công trình, để họ không bao giờ có thể thiết kế một tòa nhà hùng vĩ như vậy nữa.

Gần 5 thế kỷ trôi qua, danh tính của các kiến trúc sư vẫn chưa thể được xác nhận, mặc dù người ta tin rằng thiết kế này dường như được giao cho hai kiến trúc sư có tên là Barma và Postnik Yakovlev. Một số nhà sử học nói rằng hai cái tên này thực sự ám chỉ một người duy nhất và "Barma" chẳng qua là một biệt danh của Postnik Yakovlev.

William Brumfield, một nhà sử học về kiến trúc Nga và là tác giả của cuốn sách Hành trình qua Đế chế Nga cho biết: "Thật sự ngạc nhiên khi một số sự kiện cơ bản nhất lại không thực sự kiểm chứng được". Tài liệu khan hiếm đến mức các nhà sử học như Brumfield phải săn lùng manh mối.

Brumfield tìm kiếm trong vô vọng và than thở: "Chúng tôi gặp phải vấn đề này nhiều lần trong lịch sử kiến trúc Nga, thậm chí là vào cuối thế kỷ 18. Đã có nhiều trận hỏa hoạn, xâm lược, đại hồng thủy. Rồi Moscow bị đốt cháy vào năm 1812 trong cuộc xâm lược của Napoléon. Các tài liệu chẳng thể kiếm ở đó".

Ngày nay, Nhà thờ Thánh Basil còn được gọi là Nhà thờ Pokrovsky, là một cụm các nhà nguyện bằng gạch đỏ bao quanh tòa trung tâm, lớn nhất. Trên mỗi nhà nguyện là một mái vòm có màu sắc rực rỡ gồm xanh dương, xanh lá cây, đỏ và vàng. Nhà thờ được biết đến trên toàn thế giới với vẻ ngoài như trong truyện cổ tích, thu hút khoảng 400.000 du khách mỗi năm và đã trở thành một biểu tượng văn hóa quan trọng của nước Nga.

Công trình là biểu tượng văn hóa và điểm du lịch thu hút khách của Nga - Ảnh: VYC Travel

Kiệt tác, nằm ở Quảng trường Đỏ của thành phố Moscow, đã trải qua nhiều thăng trầm thay đổi, mở rộng và trùng tu đáng kể trong nhiều thế kỷ, và thậm chí đã thay đổi màu sắc so với lúc đầu. Ban đầu Nhà thờ Thánh Basil được gọi là Nhà thờ Chúa Ba Ngôi đã bị thiêu rụi vào năm 1583 và được xây dựng lại trong thập kỷ tiếp theo. Các nhà sử học không chắc nhà thờ trông chính xác như thế nào trước khi hỏa hoạn, nhưng dựa trên những mô tả bằng văn bản vào thời điểm đó và một bản khắc từ thế kỷ 17 cho thấy những mái vòm củ hành nổi tiếng đã trở thành biểu tượng của kiến trúc Chính thống Nga – là thứ được thêm vào sau này.

Nhà thờ Thánh Basil cũng đã chứng kiến nhiều cuộc xung đột và xáo động chính trị: trải qua một trận hỏa hoạn gây thiệt hại lớn vào năm 1737; gần như bị nổ tung do bắn phá của quân đội Pháp dưới thời Napoléon Bonaparte vào năm 1812 và bị phá hủy trong thời gian thế chiến thứ 2.

Những gì được biết về cấu trúc này là vào năm 1555, Ivan bạo chúa đã ra lệnh xây dựng nhà thờ như một sự thể hiện sức mạnh quân sự, để tôn vinh chiến thắng của Nga trước Hãn quốc Kazan trong cuộc Chiến tranh Nga-Kazan kéo dài 1 thế kỷ.

Brumfield nói: “Nhà thờ có một ý nghĩa chính trị rất rõ ràng. Nó cho thấy sức mạnh của Ivan Bạo chúa với tư cách là một Đại hoàng tử và sau này ông được biết đến như là Sa hoàng đầu tiên."

Nhà thờ vốn không mang tên Thánh Basil và chỉ vốn có 8 nhà nguyện cho đến khi con trai của Ivan bạo chúa là vua Fyodor cai trị. Vua Fyodor đã xây dựng thêm một nhà nguyện dành riêng cho Thánh Vasily - hay Basil, một người được cho là có quyền năng tiên đoán. Nhà tiên tri này đã dự đoán được trận hỏa hoạn lớn quét qua Moscow vào năm 1547 và cái chết của nhiều người, trong đó có cả vua Ivan. Nhà nguyện dành cho Thánh Basil - nhà nguyện thứ 9 và là nhà nguyện cuối cùng của cụm công trình - được xây dựng để tưởng nhớ ông. Đó chính là nhà nguyện nổi tiếng nhất, nơi những du khách muốn chữa bệnh sẽ đến cầu nguyện vì phía dưới nhà nguyện là hầm chứa hài cốt của Thánh Basil.

Các kiến trúc sư của nhà thờ chắc chắn đã khai thác được sức mạnh kiến trúc của người Ý, những người được biết đến với các công trình xây bằng gạch chắc chắn và cao vút. Chúng ta đã được chứng kiến kiểu dáng kiến trúc này trong các tòa nhà có mái vòm gạch đỏ mang tính biểu tượng của Nhà thờ Florence. Từ năm 1475 đến năm 1510, các kiến trúc sư người Ý đã xây dựng lại Điện Kremlin cũng như hai nhà thờ quan trọng khác nhờ áp dụng các kỹ thuật Phục hưng sáng tạo mới của họ. Kiến thức của họ được thể hiện nổi bật qua công nghệ làm mái dốc đứng cho nhà nguyện trung tâm cao nhất của Nhà thờ.

Kiến trúc sư Postnik Yakovlev được cho là người xây dựng nhà thờ Thánh Basil của Nga

Nhìn các mái nhà nguyện có vẻ lộn xộn như một đám nấm chen chúc mọc nhưng thực tế đội kiến trúc sư tạo nhà thờ Thánh Basil đã sắp xếp các nhà nguyện theo một bố cục chủ yếu là đối xứng, với mỗi nhà nguyện có một bàn thờ dành riêng cho một vị thánh gắn liền với quyền lực của Ivan.

Nhà sử học Brumfield cho biết: “Các kiến trúc sư đã sử dụng công nghệ của Ý và học cách xây dựng những công trình cao thẳng đứng này để thể hiện ý nghĩa chính trị cũng như ý nghĩa triều đại” cho các nhà thờ.

Theo Brumfeld, mặc dù mái vòm củ hành đã trở thành đặc trưng của kiến trúc Nga, nhưng không ai chắc bằng cách nào chúng lọt được vào mắt xanh của Sa hoàng để xuất hiện trên các nhà nguyện.

Nhà sử học này nói: “Tại một số thời điểm, ý tưởng thâm nhập đến nước Nga. "Các linh mục đã thay thế các mái vòm trên khắp nước Nga bằng mái vòm củ hành." Chúng vẫn phổ biến qua nhiều thế kỷ, từ Nhà thờ Biến hình (của Chúa) trên Đảo Kizhi với 22 chóp mái và hàng trăm khung tranh thánh kiểu barốc tuyệt đẹp được xây dựng từ năm 1714; đến Nhà thờ Chúa Cứu thế trên Máu đổ (còn được biết đến với tên gọi Đại Giáo đường Chúa Kitô Phục Sinh) hồi thế kỷ 19 tại St.Petersburg rồi Nhà thờ Biến hình đương đại được xây dựng vào năm 2008 ở Thành phố Ngôi sao”.

Theo Brumfield, các giả thuyết cho rằng kiến trúc sư của Nhà thờ Thánh Basil còn có thể dựa theo cảm hứng từ các công trình của đế chế Ottoman. Lý do là nó được dựng ở Moscow nhằm tượng trưng cho chiến thắng trước vương quốc Kazan, một vương quốc chịu ảnh hưởng của đế chế Ottoman. Hoặc cũng có thể chúng dựa theo cảm hứng mái vòm của Nhà thờ Mộ Thánh ở Jerusalem.

Nhà sử học Brumfield giải thích: “Người Nga trong thời kỳ này bắt đầu coi địa danh của họ là vùng đất thiêng mới. Vào thời điểm đó, Jerusalem nằm dưới sự cai trị của người Ottoman, cũng như thành phố thủ đô cũ của La Mã là Constantinople (nay là Istanbul) mà quyền lực của Giáo hoàng cũng không thể với tới. Người Nga tin rằng mái củ hành mở ra cho một thành phố mới cánh cửa để trở thành thủ đô linh thiêng.

Màu sắc cũng vậy, không có cốt truyện quyết định. Chúng được thêm vào theo thời gian, từ cuối thế kỷ 17 đến giữa thế kỷ 19, khi các xu hướng mới ưa chuộng màu sắc sống động.

Nhà sử học Brumfield cho biết: “Người Nga thích những đồ trang trí đầy màu sắc và cách phối màu cũng mang lại cho công trình sự sống động trên bầu trời u ám, đặc biệt là bầu trời mùa đông của nước Nga thường kéo dài trong tăm tối. Có thể hiểu được tâm lý, cảm xúc của người Nga ở nhiều công trình được sơn rực rỡ chứ không phải chỉ riêng Nhà thờ Thánh Basil. Các công trình nhiều màu sắc nằm rải rác trên khắp đất nước, bao gồm Nhà thờ Stroganov nổi bật với màu vàng ở Nizhny Novgorod hay Nhà thờ Đức Mẹ Kazan màu đỏ tươi, có mái màu xanh ở Irkutsk”.

Nhà thờ là công trình kiến trúc nổi bật giữa lòng thành phố Moscow của Nga - Ảnh: VYC Travel

Màu sắc của Nhà thờ Thánh Basil cũng thay đổi như phần còn lại của nó, với một tháp chuông mới được thêm vào bên ngoài cùng trang trí hoa và những bức tranh tường sống động bên trong.

Brumfield nói: "Công trình Nhà thờ Thánh Basil giống như một sinh vật. Nó đã lớn lên; nó thay đổi rồi nó được sửa đổi nhưng phần lõi luôn luôn đặc biệt. Nhà thờ Thánh Basil vẫn ở đó như một biểu tượng của Moscow và sức chịu đựng của nước Nga. Không có tòa nhà nào khác ở Nga thu hút được sự sùng kính và tình yêu như Nhà thờ Thánh Basil".

Bùi Tú