Lý giải việc Nga nhất định phải đưa 'lái buôn thần chết' về nước

Lai lịch phức tạp và bí hiểm

Viktor Bout đang thụ án 25 năm tù tại nhà tù liên bang Mỹ “vì âm mưu giết công dân Mỹ và hỗ trợ các tổ chức khủng bố”. Trong nhiều thập kỷ, Bout được miêu tả trên các phương tiện truyền thông như một nhân vật quốc tế bí ẩn, thậm chí còn là nguồn cảm hứng cho các đạo diễn Hollywood. Người này sử dụng nhiều hộ chiếu với những cái tên khác nhau như: Victor Anatoliyevich Bout, Victor But, Viktor Butt, Viktor Bulakin, Vadim Markovich Aminov.

Viktor Bout bị đưa ra xét xử tại tòa án ở Bangkok vào tháng 10-2020

Viktor Bout sinh năm 1967 tại Thủ đô Dushanbe (Cộng hòa Tajikistan thuộc Liên Xô cũ), có mẹ là nhân viên kế toán và cha là thợ sửa xe. Viktor Bout đã tốt nghiệp Học viện Ngoại ngữ quân sự, một trường trung chuyển nổi tiếng dành cho tình báo quân đội Liên Xô. Ông cũng là một cựu sĩ quan quân đội Liên Xô.

Vào những năm 1990 và đầu những năm 2000, sau khi Liên Xô sụp đổ, ông điều hành công ty hàng không, chuyên vận chuyển hàng hóa đến những nơi nguy hiểm trên thế giới. “Thời tuổi trẻ của ông ta là một bí ẩn” - Douglas Farah, thành viên cấp cao tại Trung tâm Chiến lược và đánh giá quốc tế, đồng tác giả một cuốn sách về Viktor Bout nói với CNN vào năm 2010. Theo Farah, “ông ta là một người chỉ đơn giản là phát hiện ra các cơ hội đi kèm với sự sụp đổ của Liên Xô thời đó. Máy bay bị bỏ rơi trên đường băng từ Matxcơva đến Kiev vì thiếu nhiên liệu hoặc tiền bảo trì, những kho vũ khí khổng lồ mà lính canh hầu hết không có lương hoặc nhận được rất ít lương, nhu cầu bùng nổ về vũ khí từ các khách hàng truyền thống của Liên Xô cũng như các nhóm vũ trang mới nổi từ châu Phi đến Philippines”.

Chính trong khoảng thời gian này, Victor Bout đã thu hút sự chú ý của Liên hợp quốc khi cơ quan này bắt đầu điều tra việc ông ta tham gia buôn bán vũ khí bất hợp pháp, vi phạm lệnh cấm vận của Liên hợp quốc và thúc đẩy tội ác chiến tranh ở các nước châu Phi như Angola, Rwanda, Sierra Leone và Congo. Các nhà chức trách Mỹ bắt đầu quan tâm đến Viktor Bout vào đầu những năm 2000, sau khi các phương tiện truyền thông đưa tin về việc ông ta bị cáo buộc hỗ trợ quân sự cho Taliban và Al-Qaeda. Viktor Bout bác bỏ mọi cáo buộc, cho rằng mình cung cấp vũ khí cho các chỉ huy chiến đấu chống lại Taliban.

Viktor Bout gia nhập Đảng Dân chủ tự do Nga sau khi được trả tự do sau 14 năm bị giam giữ ở Mỹ

Năm 2002, bị chính quyền Bỉ phát lệnh bắt giữ và tay buôn vũ khí này đã tìm nơi ẩn náu ở Các Tiểu vương quốc Ả Rập thống nhất, Nam Phi và sau đó là Nga. Chính quyền Mỹ mặc dù đã phong tỏa tài sản của Viktor Bout vào năm 2004, nhưng họ không thể tìm ra căn cứ pháp lý để đưa ra xét xử. 4 năm sau (2008), các đặc vụ từ Cơ quan phòng chống ma túy Mỹ (DEA) đã giăng bẫy, liên hệ với Viktor Bout thông qua các cộng sự cũ của ông ta. Họ tự giới thiệu là người mua thuộc Lực lượng Vũ trang cách mạng Colombia (FARC) vốn thù địch với Mỹ.

Vào tháng 3-2008, doanh nhân người Nga này bị chính quyền Thái Lan giam giữ khi họ được các đặc vụ Mỹ lôi kéo vào các cuộc thảo luận về việc vận chuyển vũ khí cho nhóm phiến quân FARC mà Mỹ coi là tổ chức khủng bố. Viktor Bout bị dẫn độ sang Mỹ vào tháng 11-2010 và bị kết án vì âm mưu sát hại công dân, quan chức Mỹ khi bán vũ khí hạng nặng cho FARC. Viktor Bout đã nhiều lần khẳng định ông ta điều hành các doanh nghiệp hợp pháp và chỉ đóng vai trò là nhà cung cấp dịch vụ hậu cần. Ngoại trưởng Nga Sergey Lavrov chỉ trích việc bắt giữ và dẫn độ này, cáo buộc Washington gây áp lực chính trị với Bangkok và là “một ví dụ về sự bất công trắng trợn”.

Nhân vật quan trọng

Cần nói thêm về sự trao đổi tù nhân hoàn toàn chênh lệch mới đây. Một bên là nữ vận động viên bóng rổ Mỹ Brittney Griner (đã bị Nga kết án vì sở hữu thuốc lá điện tử tẩm cần sa từ tháng 2-2022), còn bên kia là Viktor Bout (được cho là trùm buôn lậu vũ khí với bản án 14 năm tù). Nhưng hoàn cảnh và áp lực chính trị ở cả 2 bên đã đảo ngược sự mất cân bằng này. Griner luôn cho là mình vô tội và bản án khá nặng đối với nữ vận động viên này buộc chính quyền Tổng thống Biden phải đàm phán với Điện Kremlin vào thời điểm tồi tệ nhất trong quan hệ Mỹ - Nga kể từ khi Chiến tranh Lạnh kết thúc.

Trong suy nghĩ của nhiều người, cả người Mỹ và người Nga, Viktor Bout là một mảnh vỡ và hiện thân của hệ thống Liên bang Xô Viết. Ông ấy không công nhận trật tự thế giới mới. Đó là lý do tại sao ông ấy rất quan trọng đối với đất nước Nga. Ông ấy là người trong cuộc và theo truyền thống của Nga, họ không từ bỏ những người phục vụ hệ thống cũ.

Nhà phân tích độc lập Alexandra Filippenko

Trong thập kỷ qua, các quan chức và phương tiện truyền thông Nga vẫn luôn đề cập đến việc trao đổi Viktor Bout để lấy những tù nhân Mỹ đang bị giam giữ. Nhà phân tích độc lập Alexandra Filippenko giải thích rằng, tầm quan trọng của Viktor Bout đối với Matxcơva được thúc đẩy bởi tâm lý Chiến tranh Lạnh, khi mà Liên Xô và Mỹ tham gia vào một cuộc cạnh tranh khốc liệt. “Trong suy nghĩ của nhiều người, cả người Mỹ và người Nga, Viktor Bout là một mảnh vỡ và hiện thân của hệ thống Liên bang Xô Viết. Ông ấy không công nhận trật tự thế giới mới. Đó là lý do tại sao ông ấy rất quan trọng đối với đất nước Nga. Ông ấy là người trong cuộc, và theo truyền thống của Nga, họ không từ bỏ những người phục vụ hệ thống cũ” - ông Filippenko lý giải.

Nhưng tầm quan trọng của Viktor Bout đối với Nga luôn là câu hỏi lớn. Tại sao người đàn ông này lại có giá trị đối với Matxcơva đến mức họ dành cả thập kỷ để tìm cách lấy lại tự do cho ông ấy bất chấp việc Viktor Bout chỉ là một phi công và thương nhân vô tội như lời ông ta tuyên bố? Nhiều chuyên gia cho rằng, Viktor Bout rất hữu ích cho tình báo Nga, nhưng tay buôn vũ khí này phủ nhận bất kỳ mối liên hệ nào với Chính phủ Nga. “Tôi không có thông tin bí mật nào về nhà nước Nga và tôi cũng không quen biết nhà lãnh đạo nào. Tôi không làm việc cho các công ty hay cơ quan nhà nước của Nga” - ông Viktor Bout khẳng định trong một cuộc phỏng vấn với các nhà báo.

Có những cáo buộc Viktor Bout làm việc cho tình báo Nga và trở thành tài sản của họ trong việc cung cấp vũ khí trên khắp thế giới để củng cố các mục tiêu địa chính trị của Matxcơva. Cũng có ý kiến cho rằng, ông ta đã phục vụ quân đội cùng những quan chức cấp cao hiện thân cận với Tổng thống Vladimir Putin. Đây có phải là lý do khiến Mỹ dành nhiều thời gian và tiền bạc như vậy để giam giữ Viktor Bout? Chúng ta có thể không bao giờ biết, nhưng chắc chắn đây là một nhân vật bí hiểm, phức tạp, có tầm quan trọng đối với giới tinh hoa, cộng đồng tình báo và niềm tự hào dân tộc của Nga.

Ông Steve Zissou - luật sư của Viktor Bout cho biết, sau cuộc trao đổi tù nhân lịch sử, thân chủ của ông đã sớm đoàn tụ cùng vợ và con gái. “Chúng tôi rất biết ơn vì sau 15 năm dài đằng đẵng, Viktor cuối cùng cũng được đoàn tụ với gia đình của mình”. Vài ngày sau khi về nước, ông Viktor Bout đã tham gia Đảng Dân chủ tự do Nga - một đảng chính trị theo chủ nghĩa dân tộc của Nga. Tư cách thành viên của ông Viktor Bout đã được công bố trong hội nghị thường niên của đảng này tại Matxcơva được tổ chức từ ngày 11 đến 13-12. Sự ủng hộ công khai đối với Điện Kremlin cùng sự nổi tiếng của ông đã làm dấy lên suy đoán, Viktor Bout có thể đang cân nhắc tham gia chính trị, ít ra là ông có thể tranh cử vào Quốc hội Nga.

Theo Theo CNN/DW