Mã vạch hình vuông quyết định sự di chuyển của người dân Trung Quốc thời COVID-19

Một phụ nữ mặc đồ bảo hộ và đeo khâu trang giữ mã QR sức khỏe của thành phố Vũ Hán để cư dân quét trước khi vào khu dân cư trong thành phố. Ảnh: Getty.

Điều này xảy ra với hàng trăm triệu người ở Trung Quốc sau khi đại dịch COVID-19 bùng phát được khoảng 1 tháng.

Dựa trên công nghệ di động và dữ liệu lớn (big data), chính phủ Trung Quốc đã sử dụng hệ thống “mã sức khỏe” dựa trên màu sắc để kiểm soát sự di chuyển của người dân và hạn chế đà lây lan của virus corona mới. Các mã phản ứng nhanh được tạo ra một cách tự động (thường được viết tắt là QR) được gán cho các công dân Trung Quốc với tư cách là một chỉ thị về tình trạng sức khỏe của họ.

Dù giới chức Trung Quốc chưa áp dụng hệ thống mã sức khỏe một cách bắt buộc, ở nhiều thành phố, người dân mà không có ứng dụng này sẽ không thể rời khỏi khu nhà ở hoặc không thể hầu hết nơi công cộng.

Ba tháng trôi qua, đại dịch COVID-19 cơ bản đã được khống chế và các biện pháp phong tỏa dần dần được dỡ bỏ ở hầu hết địa phương của Trung Quốc, các mã vạch hình vuông vẫn còn đó và tác động đời sống của người dân.

Phóng viên CNN David Culver trình mã QR sức khỏe ở thành phố Thượng Hải của Trung Quốc. Mã xanh có nghĩa là khỏe mạnh, được phép di chuyển. Ảnh: CNN.

Ngoài Trung Quốc, một số nước khác cũng ứng dụng các công nghệ tương tự để chống dịch.

Tháng trước, Singapore tung ra một ứng dụng smartphone truy nguồn phơi nhiễm, cho phép giới chức xác định những người từng tiếp xúc với bệnh nhân COVID-19. Chính phủ Nhật Bản đang cân nhắc áp dụng một ứng dụng tương tự.

Thủ đô Mátxcơva của Nga đã đưa vào hoạt động hệ thống mã QR để theo dõi sự di chuyển của người dân và bảo đảm việc thực thi lệnh phong tỏa.

“Giờ đây, công nghệ đóng một vai trò trọng yếu trong việc khống chế đại dịch. Để ngăn virus lây an, truy nguồn tiếp xúc là một bước quan trọng và đây là lý do tại sao các sáng kiến tương tự đang được áp dụng ở nhiều nơi trên thế giới”, Hua Xiansheng, chuyên gia trí thông minh nhân tạo (AI) về sức khỏe tại tập đoàn thương mại điện tử Alibaba, nói với CNN.

Nhân viên văn phòng Trung Quốc ngày 10/4 trình điện thoại di động có mã sức khỏe để nhân viên bảo vệ tòa nhà văn phòng kiểm tra. Ảnh: Getty.

Cách thức hoạt động

Chính phủ Trung Quốc đã nhờ đến sự trợ giúp Alibaba và Tencent để lưu ký hệ thống mã sức khỏe trên các ứng dụng smartphone phổ biến của hai tập đoàn này.

Ở Trung Quốc, hàng trăm triệu người đang dùng Alipay - ứng dụng thanh thoán di động của Alibaba và Wechat - ứng dụng nhắn tin của Tencent. Đặt mã sức khỏe lên hai nền tảng này có nghĩa rằng, nhiều người có thể tiếp cận một cách dễ dàng.

Hàng Châu, thủ phủ tỉnh Chiết Giang, nơi Alibaba đặt trụ sở chính, là một trong những thành phố đầu tiên của Trung Quốc sử dụng mã sức khỏe để quyết định xem công dân nào phải bị cách ly. Alipay trình làng hệ thống này ngày 11/2.

Để có được mã sức khỏe, người dân phải vào trang đăng ký, điền thông tin cá nhân, bao gồm tên, số chứng minh thư hoặc hộ chiếu và số điện thoại. Họ được yêu cầu báo cáo về lịch sử đi lại và liệu có tiếp xúc với bất kỳ bệnh nhân COVID-19 hoặc người nghi nhiễm nào trong vòng 14 ngày qua hay không. Họ cũng cần đánh dấu chọn các ô nếu có bất kỳ triệu chứng sốt, mệt mỏi, ho khan, nghẹt mũi, chảy mũi, đau họng hoặc tiêu chảy.

Sau khi thông tin được cơ quan chức năng xác nhận, mỗi người dùng sẽ được cấp một mã QR màu đỏ, vàng hoặc xanh.

Người dùng có mã đỏ phải vào cơ sở cách ly tập trung hoặc tự cách ly trong 14 ngày. Người có mã vàng phải cách ly 7 ngày, trong khi người có mã xanh có thể tự do di chuyển trong thành phố, theo một tuyên bố của chính quyền Hàng Châu.

Mã sức khỏe có thể được dùng để theo dõi sự di chuyển của người dân ở nơi công cộng vì họ phải quét mã QR khi bước vào những nơi này. Khi một người được xác nhận mắc COVID-19, cơ quan chức năng có thể nhanh chóng lần lại đường đi của bệnh nhân này và xác định đã tiếp xúc những ai.

Một người hiểu rõ sự phát triển của các mã sức khỏe trên Alipay nói với CNN rằng, hệ thống này do các cơ quan chính phủ phát triển và vận hành, Alipay chỉ cung cấp nền tảng và hỗ trợ kỹ thuật.

Trong khi đó, Tencent cũng phát triển một hệ thống mã QR sức khỏe tương tự trên WeChat. Hệ thống này được ứng dụng lần đầu tiên hồi đầu tháng 2 ở thành phố Thâm Quyến, nơi có tổng hành dinh của Tencent.

Hành khách đeo khẩu trang xếp hàng trình mã QR màu xanh khi đến ga xe lửa thành phố Ôn Châu, tỉnh Chiết Giang, Trung Quốc. Ảnh: Getty.

Ứng dụng khắp nơi

Trong vòng 1 tuần sau khi được đưa ra, các mã sức khỏe Alipay được ứng dụng ở hơn 100 thành phố khắp Trung Quốc, Xinhua đưa tin.

Ngày 15/2, văn phòng chính phủ điện tử thuộc chính phủ Trung Quốc chỉ đạo Alipay đẩy nhanh việc phát triển mã QR sức khỏe để triển khai trên toàn quốc. “Một ‘lưới trời’ ngăn dịch kỹ thuật số đang được triển khai đầy đủ với tốc độ Trung Quốc (ý nói rất nhanh)”, Xinhua đưa tin.

Theo Alipay, tính đến cuối tháng 2, hơn 200 thành phố ứng dụng mã QR sức khỏe.

Tính đến cuối tháng 3, hệ thống mã sức khỏe của Tencent cũng mở rộng tới hơn 300 thành phố, nhật báo Science & Technology (Khoa học và Công nghệ) của Trung Quốc đưa tin.

Ngày 1/3, Bắc Kinh đưa ra phiên bản mã QR ba màu của riêng thành phố này. Có thể truy cập mã qua cả Alipay và WeChat. Ngoài cung cấp tên và số chứng minh thư, người dùng cũng cần đăng ký nhận diện khuôn mặt để nhận mã màu của mình.

Mã sức khỏe cũng đóng vai trò trung tâm trong việc dần dần dỡ bỏ lệnh hạn chế đi lại ở tỉnh Hồ Bắc, nơi có khoảng 60 triệu người bị hạn chế đi lại sau khi lệnh phong tỏa được áp dụng vào cuối tháng 1.

Ngày 10/3, Hồ Bắc phát hành mã sức khỏe cho cư dân – những người muốn đi lại trong tỉnh.

Màu sắc được cấp theo cơ sở dữ liệu kiểm soát dịch bệnh của tỉnh. Người nào được xác nhận là mắc COVID-19 (có triệu chứng hoặc không), nghi ngờ mắc hoặc bị sốt sẽ nhận được mã màu đỏ; những người tiếp xúc gần với họ sẽ nhận mã vàng; và những người không có tên trong cơ sở dữ liệu sẽ nhận mã xanh, nghĩa là họ khỏe mạnh.

Màu sắc của mã QR quyết định sự di chuyển của người dân. Người có mã xanh được phép đi lại trong tỉnh, người mang mã vàng không được di chuyển và người có mã đỏ phải được điều trị và cách ly.

Tất cả cư dân và du khách rời tỉnh Hồ Bắc và thủ phủ Vũ Hán cần có mã QR xanh trong điện thoại của họ.

Hành khách kiểm tra mã sức khỏe trước ga xe lửa Hán Khẩu ở thành phố Vũ Hán, tỉnh Hồ Bắc ngày 8/4. Ảnh: Getty.

Vấn đề phát sinh

Cũng như với tất cả sản phẩm công nghệ khác, ứng dụng sức khỏe không hoàn hảo, nó có thể có lỗi, gán nhầm màu cho người dùng và buộc người khỏe mạnh phải đi cách ly.

Một số cư dân Hàng Châu than phiền rằng, họ bị đưa cho mã đỏ chỉ vì đánh dấu chọn ô “nghẹt mũi” hoặc “mệt mỏi” trên trang đăng ký dù đó cũng là triệu chứng của cảm cúm hoặc cảm lạnh thông thường.

Vài ngày sau khi mã sức khỏe được giới thiệu, chính quyền Hàng Châu thông báo, đường dây nóng của thị trưởng nhận được quá nhiều cuộc gọi của người dân về mã của họ. Thành phố đã phải lập ra một ứng dụng trực tuyến cho những người yêu cầu xem xét lại mã đã cấp cho họ.

Khi người Trung Quốc di chuyển khi các biện pháp phong tỏa được dỡ bỏ, một vấn đề khác nảy sinh. Không phải tất cả các tỉnh thành đều công nhận mã sức khỏe của nhau.

Dù các mã QR đều có 3 màu xanh, vàng, đỏ và đều do Alibaba và Tencent phát triển, nhưng chúng lại dựa trên các cơ sở dữ liệu COVID-19 khác nhau do các chính quyền địa phương lập ra.

Vì các chính quyền địa phương không chia sẻ cơ sở dữ liệu và vì các chính quyền khác nhau có thể có tiêu chuẩn khác nhau về xác định màu mã, nên một số tỉnh thành do dự trong việc công nhận mã sức khỏe của các địa phương khác, nhật báo Legal Daily của Trung Quốc đưa tin.

Một cư dân Hồ Bắc họ Yuan trở về tỉnh Quý Châu để làm việc hồi cuối tháng 3 sau khi lệnh phong tỏa được dỡ bỏ. Ông nói với Legal Daily rằng, ông bị cách ly thêm 14 ngày ở Quý Châu dù ông có mã sức khỏe màu xanh ở Hồ Bắc sau khi cách ly 14 ngày tại đó. Quý Châu không công nhận mã sức khỏe của Hồ Bắc, tờ báo viết.

Để xử lý vấn đề này, chính phủ Trung Quốc đã đưa ra “mã phòng dịch” toàn quốc. Đồng thời đưa lên một nền tảng trung tâm một cơ sở dữ liệu toàn quốc về các ca mắc, nghi mắc COVID-19 cùng những người tiếp xúc gần.

Chính phủ hy vọng rằng, các chính quyền địa phương có thể công nhận mã sức khỏe của nhau, Mao Qunan, một quan chức Ủy ban Y tế quốc gia của Trung Quốc, nói.

Ngoài ra, còn có sự lo ngại về quyền riêng tư. Mã sức khỏe dựa vào các dữ liệu mà giới chức thu thập được từ các cá nhân, bao gồm thông tin cá nhân, vị trí, lịch sử đi lại, những người tiếp xúc gần đây và tình trạng sức khỏe.

“Điều tôi quan tâm là liệu thông tin cá nhân của chúng tôi có bị rò rỉ hay không, liệu an ninh thông tin của chúng tôi có được đảm bảo hay không”, một người dùng mạng xã hội Weibo tên là Han Dongyan nói.

Zhu Wei, chuyên gia pháp lý tại Đại học Khoa học chính trị và Luật (Trung Quốc) nói với nhật báo Trung Quốc Guangming Daily rằng, mã sức khỏe tuân theo luật an ninh mạng của Trung Quốc bởi vì người dùng biết rằng, dữ liệu của họ đang được thu thập và bởi vì chính phủ liên quan quá trình này.

Liu Yuewen, chuyên gia về dữ liệu lớn làm việc cho cảnh sát ở tỉnh Vân Nam, nói tại cuộc họp báo hồi tháng 2 rằng, dữ liệu mã sức khỏe sẽ bị hủy khi nỗ lực khống chế dịch bệnh kết thúc, Beijing News đưa tin.

Một số thành phố đã bắt đầu loại bỏ mã sức khỏe khỏi một phần đời sống cư dân.

Chính quyền Hàng Châu thông báo hôm 21/3 rằng, cư dân không cần trình mã sức khỏe tại nơi công cộng như ga tàu điện ngầm, trung tâm mua sắm, khách sạn…

Nhưng ở ở nhiều nơi khác, như Bắc Kinh, Thượng Hải…, chiếc mã vạch hình vuông nhỏ nhắn vẫn quyết định nơi nào người dân có thể đến hoặc không được đến.

Tính đến trưa nay (16/4), Trung Quốc đại lục có 83.402 người mắc COVID-19, 3.346 ca tử vong. Trong số trường hợp tử vong có 3.222 người ở tỉnh Hồ Bắc, 22 người ở Hồ Nam, 13 người ở Hắc Long Giang, 8 người ở Bắc Kinh, 8 người ở Quảng Đông, 7 người ở Sơn Đông, 7 người ở Thượng Hải…, theo số liệu tổng hợp của Đại học Johns Hopkins (Mỹ).

Một hành khách dùng smartphone trong khi quét mã QR sức khỏe trước khi vào sân bay Thiên Hà ở Vũ Hán ngày 11/4. Ảnh: Getty.

Gia Bảo