Mạch ngầm xanh giữa lòng Brighton (Anh)

Một góc dự án vườn mưa Wild Park ở Brighton. (Nguồn: The Guardian)

Brighton là một trong những thành phố lớn của nước Anh nằm ở bờ biển phía Nam thuộc khu vực eo biển giữa xứ sở sương mù và châu Âu lục địa. Đô thị giàu truyền thống nghệ thuật, văn học và cảnh quan thiên nhiên này thu hút khoảng 12 triệu du khách mỗi năm, nổi bật với bãi biển, vách đá phấn và các vùng đất ngập nước.

Nguồn ô nhiễm âm thầm

Tuy nhiên, tuyến đường cao tốc A27 kết nối thành phố Brighton lại trở thành một trong những nguồn gây ô nhiễm lớn, đặc biệt là do lượng nước chảy tràn từ mặt đường - vốn được xem là nguyên nhân ô nhiễm nước đứng thứ ba tại Anh.

Một bài báo đăng tải trên tờ The Conversation tính toán, lốp ô tô thải ra khoảng sáu triệu tấn mảnh vụn cao su mỗi năm trên toàn cầu, chiếm gần 28% tổng lượng vi nhựa trong môi trường. Những mảnh vụn này không chỉ tích tụ trong đất, sông hồ, biển mà còn ảnh hưởng tới sức khỏe con người thông qua chuỗi thức ăn khi nhiều sinh vật thủy sinh bị nhiễm độc từ nguồn nước.

Nghiên cứu của Giáo sư Martin Smith (Đại học Brighton, Anh quốc) cũng chỉ ra chất ô nhiễm trong nước vượt xa ngưỡng khuyến nghị. Những hợp chất như chì trong nhiên liệu chạy xe, crom dùng trong sơn kẻ đường, hợp chất hydrocarbon thơm đa vòng (PAHs) từ nhựa đường và cao su lốp xe... đều là những chất độc hại với môi trường.

Khủng hoảng khí hậu khiến tình trạng ô nhiễm nguồn nước thêm căng thẳng, khi mưa lớn dồn dập khiến các hệ thống thoát nước đô thị quá tải. Nhiều thành phố, đô thị đau đầu với bài toán xử lý các nguồn nước thải. Cựu quản lý chương trình sinh quyển của Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa Liên hợp quốc (UNESCO) Mélanie David-Durand cảnh báo: “Nếu không có giải pháp xử lý nước như các rãnh thoát nước hay hệ thống thoát nước thì nước mưa pha tạp chất độc hại sẽ đi thẳng vào cống rãnh và thấm xuống các tầng chứa nước ngầm”.

Giải pháp bảo vệ tầng nước ngầm

Một trong những bài toán thách thức chính quyền thành phố Brighton đó là đô thị này hoàn toàn phụ thuộc vào các tầng chứa nước ngầm trong việc cung cấp nước sạch cho sinh hoạt hằng ngày. Vì thế, việc kiểm soát ô nhiễm trở nên đặc biệt cấp bách: nếu các tạp chất độc hại thấm xuống tầng nước ngầm, chi phí xử lý sẽ đội lên rất cao, kéo theo những rủi ro lâu dài cho sức khỏe cộng đồng.

Để ứng phó với thách thức này, từ năm 2016, chính quyền thành phố đã cho triển khai dự án Aquifer với mục tiêu là bảo vệ tầng nước ngầm cung cấp nước sạch sinh hoạt cho người dân. Với nguồn kinh phí cho dự án lên tới 1,79 triệu Bảng Anh (hơn 2,4 triệu USD) do Cơ quan đường cao tốc quốc gia phối hợp với Hội đồng thành phố thực hiện. Một trong những mô hình tiêu biểu của dự án Aquifer là Rainscape (tạm dịch: vườn mưa) được lắp đặt tại Khu bảo tồn thiên nhiên Wild Park, thuộc Moulsecoomb – vùng ngoại ô Brighton.

Thay vì sử dụng hệ thống thoát nước bê tông khô cứng, mô hình vườn mưa Wild Park vận hành như một dòng suối nhân tạo, kết hợp công nghệ và cây xanh để lọc các tạp chất ô nhiễm.

Theo đó, nước mưa chảy từ đoạn đường dài hơn 4 km sẽ được gom lại, dẫn qua tuyến ống gần 2 km trước khi chảy vào hồ cân bằng có gắn thiết bị tách xoáy để giữ lại bùn, cặn, phần lớn hạt rắn. Từ đây, dòng nước tiếp tục đi qua chuỗi bốn hồ sinh học nông được nối với nhau bằng lạch với cây xanh hai bên ven đường có độ dài khoảng 80 mét. Hệ thống đóng vai trò như một hành lang xanh dẫn dòng nước đi qua nhiều tầng lọc tự nhiên. Hai hồ đầu có lớp lót, có khả năng trữ nước quanh năm; hai hồ sau không có lớp lót, chỉ hoạt động khi mưa cực lớn và cho phép nước thấm dần xuống tầng đá phấn bên dưới.

Không chỉ góp phần xử lý ô nhiễm nguồn nước, bảo vệ tầng nước ngầm, dự án còn tạo điểm nhấn về cảnh quan cho Khu bảo tồn thiên nhiên Wild Park. 26 cây công viên lớn và tám cây ăn quả đã được trồng bổ sung ngay sau đó để bù đắp số cây phải di dời, gia tăng đa dạng sinh học.

Mô hình vườn mưa Wild Park của thành phố Brighton được UNESCO vinh danh là điển hình mẫu, tiêu biểu cho giải pháp “dùng thiên nhiên để bảo vệ thiên nhiên”, vừa là giải pháp chống ô nhiễm, vừa giúp cải thiện không gian sống cho cộng đồng dân cư tại địa phương.

Tính đến cuối tháng 9/2025, mô hình bước vào giai đoạn hoàn thiện cuối cùng, nhiều hạng mục chính như lưu vực, mương thấm và bể lọc cơ bản đã được hoàn tất.

Ở giai đoạn tiếp theo, các chuyên gia kỹ thuật sẽ tập trung giám sát và nghiên cứu mô hình, các nhà khoa học Đại học Brighton tiếp tục theo dõi hiệu quả lọc nước để cung cấp dữ liệu, làm cơ sở nhân rộng mô hình cho những đô thị khác.

Vi nhựa từ lốp ô tô chiếm khoảng 28% tổng lượng vi nhựa trong môi trường. (Nguồn: Carzspa)

Khi giải pháp xanh là xu hướng toàn cầu

Theo chuyên gia Mélanie David-Durand, mô hình vườn mưa Wild Park không chỉ là giải pháp quản lý nguồn nước mà còn góp phần nâng cao chất lượng sống cho cộng đồng. Vùng Moulsecoomb vốn thiếu thốn tiện ích và các công trình công cộng, mô hình đã bổ sung hồ nước và không gian sinh thái xanh mát, trở thành điểm đến nghỉ dưỡng được nhiều người dân địa phương, du khách từ khắp nước Anh yêu thích.

Mô hình hữu ích này cũng đang được áp dụng tại nhiều quốc gia trên thế giới. Tại bang Michigan (Mỹ), các mô hình vườn mưa và vỉa hè thấm nước được thiết kế để gom và xử lý nước mưa ngay trong đô thị, điển hình như dự án Evergreen Road được bố trí vật liệu lát thấm, dải cây xanh dọc tuyến đường và những vườn mưa trồng cây bản địa để giữ và lọc nước.

Tại Quảng Tây (Trung Quốc), mô hình “thành phố bọt biển” đã phát huy hiệu quả khi áp dụng đồng bộ các giải pháp như công trình giữ nước sinh học, không gian trũng, vỉa hè thấm nước và hệ thống trữ nước mưa, giúp giảm tới 75% lượng nước chảy tràn mỗi năm.

Theo chương trình hợp tác URBACT của Liên minh châu Âu về phát triển đô thị bền vững, nhiều thành phố châu Âu cũng đang triển khai mái nhà phủ cây, vườn mưa, ao hồ sinh thái và hệ thống kênh sinh học.

Những hạ tầng sinh thái này không chỉ giúp giảm áp lực cho hệ thống thoát nước mà còn cải thiện môi trường sống, cho thấy hiệu quả của các giải pháp hài hòa với thiên nhiên – một hướng đi quan trọng trong quy hoạch đô thị hiện đại.

Không chỉ ở Brighton mà tại nhiều đô thị, thành phố khác, trên thế giới, những mô hình như vườn mưa hay vỉa hè thấm nước đang tiếp tục được nhân rộng, giúp nâng cao hiệu quả sử dụng tài nguyên, giảm thiểu ô nhiễm, bảo vệ đa dạng sinh học, và gia tăng chất lượng cuộc sống cho cộng đồng.

Kha Ninh