'Mạng nhện' và bóng ma tình báo: Ukraine–Israel tái định nghĩa chiến tranh hiện đại

Ảnh cắt từ clip cho thấy UAV của Ukraine đang tấn công các máy bay ném bom chiến lược của Nga trong chiến dịch "Mạng nhện". Ảnh: WSJ.

Đánh lừa, thâm nhập và nghệ thuật tình báo đóng vai trò then chốt trong chiến tranh ít nhất từ thời Hy Lạp cổ đại, khi người Hy Lạp “tặng” cư dân thành Troy con ngựa gỗ nổi tiếng.

Trong thời hiện đại, các chiến dịch như vậy hiếm khi mang lại hiệu quả chiến lược. Thế nhưng, hai chiến dịch đặc biệt của tình báo Israel nhằm vào Hezbollah ở Lebanon mùa Thu năm ngoái và của Ukraine nhằm vào đội máy bay ném bom chiến lược của Nga mới đây đã đưa nghệ thuật gián điệp trở lại tâm điểm của xung đột thế kỷ 21.

Cả hai đều cho thấy tiến bộ công nghệ – từ UAV, mạng lưới liên lạc đến pin và chất nổ kích thước nhỏ hơn nhưng mạnh hơn – có thể làm thay đổi cục diện chiến tranh khi kết hợp với kỹ năng tình báo vượt trội.

“Ngày nay, công nghệ mang đến nhiều khả năng mới: bạn có thể phát hiện nhiều điểm yếu của đối phương hơn vì bạn có thể vượt qua các rào cản vật lý mà trước đây không thể”, Eyal Tsir Cohen, cựu giám đốc một đơn vị cao cấp của Mossad (tình báo Israel), nhận định.

Tuy nhiên, ông cũng lưu ý, chính những công nghệ này cũng có thể trao sức mạnh cho đối thủ. “Nó luôn có hai chiều, vấn đề là bên nào tinh vi hơn trong việc khai thác điểm yếu của bên kia”, ông nói. “Bạn cần những người giỏi để làm việc với công nghệ, công nghệ phụ thuộc vào con người, chứ không phải ngược lại”.

Các binh sĩ điều khiển máy bay không người lái Ukraine tại một vị trí gần Bakhmut, Ukraine. Ảnh: WSJ.

Thành công trong thế giới đang thay đổi nhanh chóng này rốt cuộc phụ thuộc vào khả năng nắm bắt những cơ hội mới – điều mà các cường quốc lớn như Nga, và có thể cả Mỹ, có thể chậm nhận ra khi bản chất của chiến tranh đang thay đổi.

“Sự thất bại trong việc đánh giá điểm yếu của chuỗi cung ứng từ phía Hezbollah và thất bại đáng kinh ngạc của Nga, đó là những thất bại về trí tưởng tượng”, ông Brian Katulis, chuyên gia cao cấp tại Viện Trung Đông, nhận định. Ông nói, cách thức chiến tranh mới đang thay đổi cán cân quyền lực theo hướng có lợi cho các bên yếu hơn: “Nếu bạn có thể ra đòn vượt tầm vóc mà vẫn hạn chế được tổn thất và hệ quả ngược, bạn có thể san bằng sân chơi”.

Chiến dịch nhiều giai đoạn của Israel nhằm xâm nhập và gài bẫy vào máy nhắn tin của Hezbollah, sau đó là bộ đàm của các chỉ huy, rồi tiến hành các cuộc tấn công chính xác khiến thủ lĩnh Hassan Nasrallah thiệt mạng vào tháng 9 năm ngoái và quét sạch phần lớn ban lãnh đạo tổ chức này, đã tạm thời thay đổi cán cân quyền lực toàn Trung Đông.

Một chiếc máy bộ đàm phát nổ bên trong một ngôi nhà ở Baalbek, Lebanon, vào tháng 9/2024. Ảnh: Anadolu.

Chiến dịch này là kết quả của nhiều năm thâm nhập Hezbollah và bên hậu thuẫn là Iran. Nó không chỉ làm suy yếu nghiêm trọng tổ chức này mà còn giúp Israel phá vỡ sự kìm kẹp của Hezbollah với chính quyền Lebanon. Nó còn tạo điều kiện cho sự sụp đổ của chế độ Bashar al-Assad ở Syria2i tháng sau đó, và góp phần thu hẹp ảnh hưởng của Iran tại khu vực.

Chiến dịch ngày 1/6 của Ukraine nhằm vào 5 căn cứ không quân chiến lược của Nga cũng là kết quả của một nỗ lực tình báo sâu trong lòng địch. Cuộc tấn công đồng loạt bằng UAV được giấu trong xe tải cho thấy ngay cả những vùng xa xôi nhất của Nga cũng nằm trong tầm với của Ukraine. Nó cũng chứng minh rằng tình báo Ukraine có thể hoạt động ngay ngay cả với hệ thống giám sát dày đặc của Nga.

Theo hình ảnh drone do tình báo Ukraine công bố và các ảnh vệ tinh độc lập, Ukraine đã tấn công hơn 20 máy bay và phá hủy ít nhất 12 chiếc. Đây là tổn thất lớn đối với khả năng của Nga trong việc phóng tên lửa hành trình vào Ukraine – một trong những lợi thế quan trọng nhất của Moscow trong cuộc chiến.

Các mục tiêu tấn công trong chiến dịch "Mạng nhện" của Ukraine. Ảnh: WSJ.

Trước cuộc tấn công, Nga sở hữu khoảng 112 máy bay ném bom chiến lược Tu-22 và Tu-95, nhưng nước này không còn khả năng sản xuất thêm. Chỉ khoảng một nửa đội bay này hoạt động được. Khác với chiến dịch của Israel – vốn gây thương vong cho dân thường Lebanon – cuộc tấn công của Ukraine không gây tổn hại đến dân thường Nga. Chiến dịch được đặt tên là “Mạng nhện” (Operation Spiderweb).

Trước khi chiến dịch quân sự của Israel ở Gaza gây làn sóng phẫn nộ vì thương vong dân thường Palestine, và trước khi Thủ tướng Netanyahu có những động thái thân Nga, nhiều quan chức Ukraine từng công khai bày tỏ sự ngưỡng mộ với sự táo bạo và sáng tạo của tình báo Israel. Trong một cuộc phỏng vấn năm 2022 với tờ Wall Street Journal, tướng tình báo quân sự Ukraine Kyrylo Budanov từng để cuốn sách về Mossad nổi bật trên bàn làm việc.

Hình ảnh vệ tinh cho thấy căn cứ không quân Belaya sau cuộc tấn công bằng máy bay không người lái của Ukraine. Ảnh: Maxar Technologies.

“Vào những năm 1970, khi Israel đối mặt với nguy cơ diệt vong và bị bao vây bởi những kẻ thù mạnh hơn nhiều, họ đã sống sót nhờ chiến tranh bất đối xứng. Ukraine cũng phải nghĩ theo hướng đó, đó là cơ hội sống còn duy nhất của chúng tôi”, theo ông Andriy Zagorodnyuk, cựu Bộ trưởng Quốc phòng Ukraine, hiện đang cố vấn cho chính phủ.

Ông cho biết, Ukraine đã sử dụng chiến thuật UAV hải quân sáng tạo để làm tê liệt Hạm đội Biển Đen của Nga, khiến các chiến hạm đắt đỏ trở thành gánh nặng hơn là tài sản. Nếu Ukraine cũng làm tê liệt được không quân chiến lược Nga, đó sẽ là “thành tựu khổng lồ”.

Dù tổn thất lớn trong đợt tấn công nọ, Nga vẫn còn khả năng phóng tên lửa hành trình từ máy bay chiến lược. Sáng thứ Sáu tuần trước, Nga đã phóng một loạt tên lửa, tấn công Kiev và một số thành phố khác. Cùng ngày, Ukraine tiếp tục tấn công bằng UAV, phá hủy kho nhiên liệu tại sân bay Engels – một căn cứ chính của máy bay chiến lược Nga – và tấn công cả sân bay Bryansk.

Chiến dịch cài thuốc nổ vào máy nhắn tin của Israel chỉ mang lại tác động chiến lược nhờ được nối tiếp bởi loạt thành công trong những ngày và tuần sau đó, theo ông Nadav Pollak, cựu sĩ quan tình báo Israel và giảng viên tại Đại học Reichman. “Nếu không có yếu tố cộng dồn, chúng tôi sẽ không coi nó là thành công chiến lược. Một chiến dịch cần nối tiếp chiến dịch khác, và nếu Ukraine tiếp tục tấn công tài sản chiến lược, sớm muộn cũng sẽ tạo ra hiệu ứng cộng hưởng”.

Dù táo bạo, các chiến dịch sau lưng địch không phải lúc nào cũng thay đổi được cục diện chiến tranh. Năm 1941, các thợ lặn Italy đã gắn bom lên 4 tàu chiến Anh trong cảng Alexandria nhưng vẫn không thể ngăn cản chiến thắng của phe Đồng minh ở Bắc Phi.

Việc gieo rắc sự hoang mang và hỗn loạn trong hàng ngũ địch đôi khi còn hiệu quả hơn cả tổn thất vật chất. Các cuộc không kích của Israel vào Hezbollah và vụ ám sát thủ lĩnh Hamas trong một nhà khách chính phủ ở Iran đã buộc các tổ chức này phải tiêu tốn nguồn lực để rà soát nội bộ, thay đổi kế hoạch và săn tìm kẻ nội gián.

Một xe cứu thương chở những người bị thương khi máy nhắn tin phát nổ ở Beirut vào năm ngoái. Ảnh: WSJ.

Tình hình tương tự có thể diễn ra tại nước Nga, nơi tình báo Ukraine có thể triển khai một chiến dịch phức tạp, nhiều khả năng cần số lượng lớn nhân sự.

“Ukraine đang ở sau lưng quân địch, dùng chiến tranh bất đối xứng để phản đòn kẻ thù có vũ khí hạt nhân”, ông Dan Hoffman, cựu trưởng đại diện CIA tại Moscow, nhận định.

Chiến dịch Mạng Nhện đang khiến các đồng minh NATO phải theo dõi sát sao những sáng tạo mà Ukraine sử dụng – bao gồm cả AI dùng để điều hướng UAV tới mục tiêu. Chiến dịch cho thấy, dù có ít nhân lực hơn, Ukraine có thể dùng lợi thế công nghệ để tăng sức mạnh tình báo. Họ đã biến một lợi thế của Nga – lãnh thổ quá rộng lớn – thành điểm yếu, khi tấn công đồng thời các mục tiêu cách xa hàng nghìn km.

“Trước kia, người ta cần đặc nhiệm lặn trong tàu ngầm nhỏ, tiếp cận cây cầu rồi gài chất nổ”, Tomáš Kopečný, đặc phái viên chính phủ Séc về Ukraine, nói. “Giờ đây, drone làm tất cả điều đó. Đó là sự công nghệ hóa của các chiến dịch này”.

“Mọi quân đội đều đang học hỏi”, ông nói về chiến dịch Mạng nhện. “Nếu anh hỏi tôi thẳng thắn, tôi sẽ không thể tưởng tượng ra điều này”.

Huyền Chi