Mạng xã hội có cần gánh toàn bộ nghĩa vụ như sàn thương mại điện tử?

Hội thảo lấy ý kiến doanh nghiệp dự thảo luật thương mại điện tử. Ảnh: Hà Anh/Mekong ASEAN.

Ngày 5/9, Liên đoàn thương mại và công nghiệp Việt Nam (VCCI) phối hợp Bộ Công Thương tổ chức hội thảo lấy ý kiến doanh nghiệp về dự thảo luật thương mại điện tử.

Dự thảo luật xác định nền tảng thương mại điện tử gồm nền tảng thương mại điện tử kinh doanh trực tiếp, nền tảng tích hợp đa dịch vụ, nền tảng thương mại điện tử trung gian và mạng xã hội hoạt động thương mại điện tử.

Trong đó, chủ thể tham gia nền tảng số đa dịch vụ, mạng xã hội có hoạt động thương mại điện tử cần có trách nhiệm giống nền tảng thương mại điện tử trung gian; phân loại và hiển thị dấu hiệu nhận diện tài khoản người bán; tách biệt hoạt động thương mại điện tử thành mục riêng biệt; có công cụ xác nhận nội dung hợp đồng với giao dịch thông qua chức năng liên lạc trực tuyến.

Một trong những vấn đề nhận được nhiều sự quan tâm là xác định rõ trách nhiệm của mạng xã hội khi tham gia vào thương mại điện tử. Về vấn đề này, một số ý kiến tại hội thảo cho rằng cần phân biệt rõ ràng giữa mạng xã hội và sàn thương mại điện tử truyền thống, bởi bản chất và vai trò của hai loại hình này khác nhau cả về kỹ thuật lẫn thực tiễn.

Phát biểu tại sự kiện, ông Nguyễn Quang Đồng, Viện trưởng Viện Nghiên cứu chính sách và phát triển truyền thông (IPS) cho biết mạng xã hội đang tích hợp nhiều tính năng thương mại, hỗ trợ giao dịch như bán hàng qua livestream (phát trực tiếp), chia sẻ liên kết sản phẩm hay hiển thị thông tin hàng hóa. Tuy nhiên, về bản chất vẫn là nơi kết nối và trao đổi thông tin giữa người dùng.

Thực tế, nhiều mạng xã hội tham gia vào thương mại điện tử nhưng mức độ khác nhau: có mạng xã hội chỉ đóng vai trò nơi kết nối người mua - người bán, trong khi có mạng xã hội như TikTok lại vận hành gần như một sàn thương mại điện tử trung gian đầy đủ.

Như vậy, ông Đồng cho rằng mạng xã hội không kiểm soát toàn bộ quy trình mua bán do mạng xã hội không xử lý đơn hàng, không lưu trữ dữ liệu giao dịch có định danh, cũng không can thiệp vào dòng tiền. Các giao dịch thường diễn ra bên ngoài nền tảng, chủ yếu thông qua liên hệ trực tiếp giữa người mua và người bán. Điều này đồng nghĩa với việc mạng xã hội không thu phí hay hưởng lợi trực tiếp từ những giao dịch đó.

Chính vì vậy, theo ông Đồng, việc áp dụng toàn bộ các nghĩa vụ vốn chỉ dành cho sàn thương mại điện tử trung gian sang mạng xã hội là điều chưa hợp lý. Xét cả trên phương diện kỹ thuật lẫn thực tiễn, mô hình hoạt động của mạng xã hội không cho phép họ đáp ứng các yêu cầu như quản lý thanh toán hay giải quyết tranh chấp.

Cùng quan điểm, bà Nguyễn Minh Thảo, Trưởng ban nghiên cứu môi trường kinh doanh và năng lực cạnh tranh, Viện Nghiên cứu chính sách và chiến lược nói: “Nếu cá nhân, hộ kinh doanh nhỏ lẻ trên mạng xã hội phải gánh toàn bộ nghĩa vụ như doanh nghiệp lớn, họ sẽ gặp khó khăn, ảnh hưởng đến an sinh. Đó là lý do cần có cơ chế phân loại”.

Bà Thảo cho rằng dự thảo hiện định nghĩa các nền tảng dựa trên tính năng, dẫn đến sự thiếu rõ ràng và phát sinh thêm trách nhiệm, đặc biệt đối với mạng xã hội có hoạt động thương mại điện tử.

Sàn thương mại điện tử chuyên nghiệp thường chỉ thực hiện khoảng 14-15 nghĩa vụ, trong khi mạng xã hội lại gánh tới 24 nghĩa vụ. Điều 17 trong dự thảo quy định rằng chủ quản mạng xã hội phải tuân thủ toàn bộ các yêu cầu tại Điều 16 (áp dụng cho sàn thương mại điện tử trung gian), đồng thời còn phải thực hiện thêm các nghĩa vụ bổ sung riêng cho mạng xã hội.

Vì vậy, bà Thảo đề nghị sửa đổi định nghĩa nền tảng thương mại điện tử theo chức năng chính và mức độ tham gia vào quá trình giao dịch, thay vì dựa trên tính năng, để phù hợp hơn với thực tiễn. Điều này không chỉ liên quan đến mạng xã hội, mà còn tác động tới cả các nền tảng tích hợp dịch vụ.

Theo các chuyên gia, cần có sự phân biệt rõ ràng giữa mạng xã hội và sàn thương mại điện tử truyền thống, bởi bản chất và vai trò của hai loại hình này khác nhau cả về kỹ thuật lẫn thực tiễn. Ảnh minh họa: Hà Anh/Mekong ASEAN.

Ở góc độ doanh nghiệp, ông Nguyễn Minh Hải, chủ một cửa hàng kinh doanh trên sàn thương mại điện tử cho biết, việc ranh giới giữa mạng xã hội và sàn thương mại điện tử trở nên mờ nhòa đang đặt ra nhiều thách thức cho công tác quản lý.

Ông Hải lấy dẫn chứng là Meta – công ty mẹ Facebook, khi nền tảng này vừa là mạng xã hội, vừa là nền tảng quảng cáo trực tuyến, lại tham gia vào chuỗi giao dịch thương mại điện tử.

Theo ông Hải, rào cản lớn nhất đối với doanh nghiệp là thuế. Những khoản chi cho quảng cáo, livestream trên Facebook đến nay vẫn chưa có cách hạch toán rõ ràng. Bởi hóa đơn do Facebook cung cấp hiện không được xem là hóa đơn hợp lệ tại Việt Nam, khiến nhiều doanh nghiệp nhỏ không biết phải xử lý thế nào để được tính vào chi phí hợp pháp. Để hợp thức hóa chi phí quảng cáo, doanh nghiệp phải thuê các bên trung gian thanh toán và xuất hóa đơn, đồng nghĩa với việc chi phí lại tăng thêm đáng kể.

Về yêu cầu lập pháp nhân tại Việt Nam

Một điểm mới của dự luật là yêu cầu các nền tảng thương mại điện tử xuyên biên giới, nếu đáp ứng tiêu chí như có tên miền “.vn”, sử dụng tiếng Việt hoặc đạt ngưỡng giao dịch nhất định phải thành lập hoặc chỉ định pháp nhân tại Việt Nam. Theo cơ quan soạn thảo, quy định này nhằm tạo công bằng giữa doanh nghiệp trong nước và nước ngoài, đồng thời bảo vệ người tiêu dùng.

Chia sẻ thêm về vấn đề này, bà Bùi Thị Việt Lâm, đại diện cho Hội đồng kinh doanh ASEAN nêu, Điều 30 trong dự thảo yêu cầu pháp nhân đại diện của mạng xã hội phải gánh toàn bộ trách nhiệm như pháp nhân của nền tảng thương mại điện tử trực tiếp.

Điều này, theo bà Lâm, tạo rào cản cho doanh nghiệp nước ngoài, làm giảm sức hấp dẫn của Việt Nam so với các nước trong khu vực như Philippines, Thái Lan, Indonesia - vốn chỉ yêu cầu đăng ký, chia sẻ đầu mối liên hệ và thông tin cần thiết mà không đặt trách nhiệm pháp lý cho pháp nhân đại diện.

Bà Lâm cũng lấy thêm dẫn chứng ngay trong pháp luật Việt Nam. Luật Điện ảnh và Nghị định 147 yêu cầu doanh nghiệp xuyên biên giới chỉ cần chỉ định đầu mối liên lạc và phối hợp thực hiện yêu cầu của cơ quan Nhà nước. Nếu không tuân thủ, cơ quan quản lý có thể yêu cầu chặn truy cập. Cách tiếp cận này vừa đảm bảo hiệu quả quản lý, vừa giảm chi phí tuân thủ.

Do đó, đại diện cho Hội đồng kinh doanh ASEAN đề xuất, những nền tảng có hoạt động thương mại điện tử như mạng xã hội, nhưng không có chức năng đặt hàng trực tuyến, không trực tiếp tham gia giao dịch, thì chỉ cần chỉ định đầu mối liên hệ để phối hợp với cơ quan quản lý, thay vì phải chỉ toàn bộ nghĩa vụ như sàn thương mại điện tử thông thường.

Hà Anh